عملکرد حکومت ایران در مقابله با دنیاگیری کووید-۱۹

عملکرد حکومت ایران در مقابله با دنیاگیری کووید-۱۹، مورد انتقادهای بسیاری قرار دارد. تزریق واکسن کرونا و دستور سید علی خامنه‌ای برای ممنوع کردن واردات واکسن‌های ساخت آمریکا و بریتانیا در دوره مهمی از همه‌گیری، از جمله این انتقادات است. بررسی‌های بی‌بی‌سی فارسی نشان می‌دهند طی دو سال ابتدایی همه‌گیری کووید-۱۹ در ایران، حدود ۳۰۰ هزار نفر در ایران قربانی این همه‌گیری شده‌اند. که این رقم بیش از دو برابر آمار رسمی جانباختگان کرونا در ایران در همین مدت است.[۱]

آخرین جلسه دولت روحانی در سال ۱۳۹۸ در ساختمان ریاست جمهوری حافظ واقع در کاخ سعدآباد. جلسات دولت به دلیل شیوع کرونا از ابتدای اسفندماه از پاستور به این مکان منتقل شد.

گاه‌شمار ویرایش

پس از شیوع گسترده کروناویروس در چین، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در اوایل بهمن ماه اعلام کرد که کلیه مسافران ورودی از کشور چین، پایش و معاینه می‌شوند و موارد مشکوک به بیمارستانی که به این منظور اختصاص یافته، منتقل می‌شوند.[۲] همچنین دانشجویان ایرانی مقیم چین، پس از ورود به کشور برای دو هفته در شهرستان شهریار تحت قرنطینه قرار گرفتند.[۳] دانشجویان بازگشتی از چین به علت تدابیر پیشگیرانه به مدت دو هفته در قرنطینه بودند و پس از این مدت در ۲۸ بهمن ۱۳۹۸ با اعلام اینکه هیچ‌کدام از آنان آلوده به کروناویروس نیستند، از قرنطینه خارج شدند.[۴][۵][۶]

پس از همه‌گیری کووید نوزده در ایران سعید نمکی وزیر بهداشت دولت دوازدهم گفت مراکز بهداشتی و درمانی نیز در کل کشور آماده‌باش هستند؛ به‌ویژه در مناطقی که مواردی از بیماری مشاهده شده‌است. همچنین در کنار این مراکز آمبولانس‌های ویژه‌ای قرار گرفته تا اگر قرار بود بیماران را منتقل کنند، این اقدام را انجام دهند.[۷]

در حالی که وزارت بهداشت پیشنهاد محدودیت موقت رفت‌وآمد به اماکن زیارتی و مذهبی قم را ارائه کرده بود، این امر از سوی مسئولان اماکن مذهبی قم اجرا نشد. به طوری که در دوم اسفند، کیانوش جهانپور، مسئول روابط عمومی وزارت بهداشت ایران، از محدود نشدن تجمعات در مراکز مذهبی از جمله زیارتگاه‌های استان قم انتقاد کرد.[۸]

در ۳ اسفند ۱۳۹۸، وزارت ارشاد تمامی اکران‌های سینمایی، کنسرت‌ها و نمایش‌های تئاتر تا ۹ اسفند را لغو کرد.[۹] همان روز ستاد مقابله با گسترش بیماری کرونا در ورزش با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد تمام مسابقات ورزشی کشوری و لیگ‌های دسته اول و دوم در تمام رده‌های سنی و همهٔ رشته‌های ورزشی تا ۱۵ اسفندماه لغو شده‌اند.[۱۰]

روز یکشنبه ۴ اسفند ۱۳۹۸، حسن روحانی طی حکمی به سعید نمکی، او را مأمور تشکیل «ستاد ملی مبارزه با کرونا» کرد و وزرای کشور، راه و شهرسازی، آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، دادستان کل کشور، رئیس سازمان برنامه و بودجه، رئیس سازمان صدا و سیما، رئیس سازمان حج و زیارت، سخنگوی دولت و فرمانده نیروی انتظامی را به عنوان اعضای ستاد تعیین کرد.[۱۱] متعاقباً، وزیر بهداشت، ایرج حریرچی را به عنوان دبیر ستاد منصوب نمود.[۱۲]

روز یکشنبه ۴ اسفند ۱۳۹۸ وزارت بهداشت اعلام کرد، مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها در استان‌های مازندران، قم، قزوین، همدان، گلستان، گیلان، تهران، کرمانشاه، مرکزی، زنجان، کردستان، سیستان و بلوچستان و کهگیلویه و بویراحمد تا پایان هفته تعطیل می‌شوند.[۱۳][۱۴] وزیر بهداشت، در روز ۶ اسفند اعلام کرد که «قرار شد با تصمیم‌گیری قرارگاه کرونا و پیشنهاد آن در موارد لزوم و خاص تعطیلی دانشگاه‌ها و مدارس مطرح و پس از تأیید ابلاغ شود. ما دلیلی نمی‌بینم اگر مورد مثبتی در شهری اعلام شد، مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز دولتی را تعطیل کنیم، اما اگر از نظر کارشناسی سطح ابتلا را به حدی دیدیم که نیاز بود تغییراتی دررفت‌وآمدها و روزها و ساعات حضور مردم ایجاد کنیم، موضوع را به مقامات استان اعلام خواهیم کرد و تصمیمات روز به روز خواهد بود[۱۵]

حسن روحانی در ۷ اسفند هشدار داد که «ویروس یک بهانه جدیدی دست معاندین نشود که این باعث شود کار، فعالیت و تولید متوقف شود». او گفت: «مردم به این فکر نباشند که فروشگاهی یا شهری بسته می‌شود یا قرنطینه عمومی ایجاد می‌شود.» و همچنین «نباید بگذاریم آمریکا یک ویروس جدیدی را بر ویروس کرونا سوار کند، [ویروسی] به نام تعطیلی فعالیت‌های اجتماعی و ترس فوق‌العاده؛ این توطئه‌ای است که امروز می‌بینیم و در تبلیغات خارجی هم شما می‌بینید.» این در حالی است که تا آن ۱۹ نفر در ایران جان خود را بخاطر مبتلا شدن به کروناویروس از دست داده بودند و در کشورهای چین، ایتالیا قرنطینه کردن شهرها و روستاها را به‌طور شدید اجرا شده بود.[۱۶][۱۷]

 
توصیه به شهروندان برای ماندن در خانه‌هایشان توسط شهرداری تهران. دولت روحانی از اعمال رسمی قرنطینه خودداری کرد.[نیازمند منبع]

در ۹ اسفند ۱۳۹۸ سخنگوی دولت با اشاره به تصمیم ستاد ملی مبارزه با کرونا برای عفونت‌زدایی برخی شهرها گفت: وزارت دفاع مسئولیت این کار را به عهده گرفته‌است و بخش‌هایی از استان‌های تهران، قم و گیلان عفونت‌زدایی خواهد شد.[۱۸] هم‌زمان وزارت بهداشت اعلام کرد مدارس همهٔ شهرهای ایران تا ۱۲ اسفند و دانشگاه‌ها تا ۱۵ اسفند تعطیل خواهند شد.[۱۹]

در ده اسفند ۱۳۹۹ متخصصان سازمان جهانی بهداشت جمع‌بندی مأموریت کویید ۱۹ خود را اعلام کردند. در این جمع‌بندی ذکر شده بود که راهبردها و اولویت‌های مبارزه با کوید ۱۹ کشور در مسیر درست در حال بهبود است و تیم جمع‌بندی کننده تحت تأثیر مشارکت سایر بخش‌های جامعه در امر مبارزه با کوید ۱۹ قرار گرفته‌اند و کشور از نظام درمانی قوی و ظرفیت‌های مدیریت بحران خود برای پاسخ به شیوع استفاده می‌کند. اما کار بیشتری نیز لازم است انجام شود، در بعضی موارد موافقت شده که اندازه اقدامات افزایش پیدا کند. همچنین برای حفاظت از کارکنان بخش بهداشت لازم است اقدامات بیشتری انجام شود.[۲۰]

با درخواست وزیر بهداشت و رئیس ستاد ملی مبارزه با کرونا، نماز جمعهٔ ۹ اسفند در مراکز ۲۳ استان درگیر با کرونا از جمله تهران و قم لغو شد.[۲۱] با این وجود تعدادی از شهروندان قم در اعتراض به این تصمیم پشت در مصلای آن شهر تجمع کردند و همان‌جا نماز خواندند.[۲۲] سید احمد علم‌الهدی، امام جمعهٔ مشهد هم در خطبه‌ای که روی سایتش تحت عنوان «مکتوب نماز جمعه نهم اسفند» منتشر شد نوشت: «نماز جمعه فریضهٔ الهی است و در هیچ شرایطی نباید تعطیل شود».[۲۳]

ساعت کاری ادارات دولتی از ۱۱ اسفند ۹۸ در استان‌های تهران، یزد، مازندران، هرمزگان، خراسان جنوبی، سمنان، گلستان، کرمانشاه، اردبیل، قزوین، آذربایجان غربی، خراسان شمالی و خوزستان کاهش یافت.[۲۴]

شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران در ۱۱ اسفند ۹۸ اعلام کرد: ضروری است فرایند سوختگیری و پرداخت هزینه سوخت در تمامی جایگاه‌های عرضه سوخت، توسط کارکنان جایگاه‌ها انجام و دستکش یکبار مصرف برای استفاده عموم در دسترس قرار گرفته شود. جایگاه‌داران نیز مکلف شدند نازل‌ها، صفحه‌شماره دیسپنسرها، سرویس بهداشتی و … را به‌طور مستمر با مواد ضدعفونی کننده نظافت کنند.[۲۵]

سازمان اداری و استخدامی طی بخشنامه‌ای در ۱۳ اسفند ۹۸ اعلام کرد که در شرایط فعلی شیوع ویروس کرونا، دورکاری کارکنان دستگاه‌های اجرایی بلامانع است.[۲۶]

پس از آنکه کریستف هاملمن، نمایندهٔ سازمان جهانی بهداشت، از امکانات پیشگیری و درمانی ایران بازدید کرد، منابع داخلی به نقل از وی اعلام کردند: «ایران یکی از قوی‌ترین نظام‌های سلامت در منطقه مدیترانه شرقی (تقسیم‌بندی WHO) را داراست که دارای بیشترین سطح پوشش سلامت در منطقه است و به جهت مراقبت‌های اولیه در سطحی قدرتمند قرار دارد و آن سازمان می‌کوشد تا حمایت‌های لازم را از ایران در مقابله با بیماری به عمل آورد.»[۲۷][۲۸]
اما سایت cbc به نقل از کریستف هاملمن نوشت: «ایران در آستانه افزایش فزاینده کروناست. ما به زودی تابلوی کامل همه‌گیری کرونا را در ایران مشاهده خواهیم کرد، این بدان معناست که طی دو روز آینده تعداد مبتلایان به شکل فزاینده ای بیشتر خواهند شد.»[۲۹]

در ۱۵ اسفند مقامات ایرانی اعلام کردند ۲۲ آزمایشگاه برای تشخیص ویروس کرونا راه‌اندازی شده و قرار است تعداد این آزمایشگاه‌ها به زودی به ۵۰ مورد برسد.[۳۰] همچنین، دولت آزمایش تشخیص کرونا را برای تمام بیماران بستری مشکوک به کرونا رایگان انجام می‌دهد.[۳۱]

اقدامات بانک مرکزی برای کنترل ویروس کرونا شامل افزایش سقف تراکنشهای کارت به کارت، تمدید تاریخ انقضای کارتهای بانکی و افزایش سقف برداشت نقدی بود.[۳۲] در ۲۱ بهمن و پس از مرگ تعدادی از کارمندان شبکهٔ بانکی بر اثر ابتلا به کرونا، بانک مرکزی توزیع اسکناس نو و دریافت و پرداخت هرگونه وجه نقد در بانک‌ها را ممنوع کرد.[۳۳] تا ۲۲ اسفند، ۸ کارمند بانک به دلیل ابتلا به ویروس کرونا جانشان را از دست دادند.[۳۴]

در تاریخ ۲۲ اسفند، سید علی خامنه‌ای به عنوان فرمانده کل قوا با صدور فرمانی به رئیس ستاد کل نیروهای مسلح دستور تشکیل قرارگاه بهداشتی و درمانی برای سازماندهی خدمات این نیروها به مردم را صادر کرد.[۳۵]

روز ۲۷ اسفند ۱۳۹۸ مصطفی قانعی، رئیس کمیتهٔ علمی ستاد مبارزه با بیماری کرونا از نتایج موفقیت‌آمیز یک ترکیب درمانی برای بهبودی سریع‌تر ضایعه ریوی مبتلایان به کروناویروس خبر داد و گفت: «خوشبختانه نتایج این دارو در بیماران کروناویروس مطلوب و در کاهش عوارض ریوی، مدت زمان بستری و تحت درمان قرار گرفتن ناشی از این بیماری ثمربخش و امیدوارکننده بوده‌است.»[۳۶][۳۷]

در تاریخ ۶ فروردین ۱۳۹۹، حسن روحانی اعلام کرد با کمبود تخت و پزشک مواجه نیستیم.[۳۸] پنج روز بعد اما مینو محرز عضو کمیته بیماری‌های عفونی وزارت بهداشت سخنان او را تکذیب و اعلام کرد ظرفیت بیمارستان‌های ایران تکمیل و پر می‌باشد.[۳۹] در ۱۳ فروردین نیز رئیس دانشگاه علوم پزشکی گیلان اعلام کرد هشتاد درصد بیماران مشکوک یا مبتلا به کرونا در این استان ترخیص شده‌اند و پنجاه درصد تخت‌های بیمارستانی این استان خالی است.[۴۰]

در ۱۶ فروردین ۱۳۹۹ سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری از راه‌اندازی سامانه هوش مصنوعی تشخیص کووید۱۹ خبر داد که به گفتهٔ او ناهنجاری‌هایی که در مراحل ابتدایی در تصاویر سی تی اسکن دیده نمی‌شود را تشخیص می‌دهد و حجم ناحیه عفونی را محاسبه می‌کند.[۴۱][۴۲] در ۲۳ فروردین ماه، ستاری از دو نوع کیت تشخیصی کرونا که در یک شرکت دانش‌بنیان تولید می‌شود رونمایی کرد.[۴۳] نوع اول این کیت‌ها در نوع پی سی آر و سرولوژی تولید شده‌است. به گفته ستاری، نوع نخست این کیت‌ها بر اساس آنالیز پی‌سی‌آر کار می‌کنند و توان تولید این نوع از کیت‌ها، ۱۰۰ هزار عدد در هفته است.[۴۴][۴۵][۴۶][۴۷]

در ۲۴ فروردین معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با حضور پرویز کرمی مشاور معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری از بسته حمایتی شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های حوزه آنلاین، دیجیتال و مجازی «کروناپلاس» رونمایی کرد تا فرصتی برای توسعه سرویس‌ها و خدمات آنلاین در میدان مبارزه با کرونا فراهم شود.[۴۸]این معاونت پیش از این و همزمان با شیوع کرونا فراخوانی منتشر کرده بود که بر اساس آن کمیته مبارزه با کرونا در معاونت علمی و فناوری نیز شکل گرفت. بخشی از نیاز در حوزه‌های تولید ماسک، خطوط دستگاه‌های تولید ماسک، مواد ضد عفونی کننده و دستگاه‌های پزشکی مانند ونتیلاتور، بای پپ، کیت تشخیصی کرونا و پروتکل‌های دارویی با این فراخوان توسط شرکت‌های دانش‌بنیان تأمین شد.[۴۹][۵۰]

دولت حسن روحانی ویرایش

حسن روحانی، رئیس‌جمهور و رئیس دولت دوازدهم در زمان دنیاگیری کروناویروس در ایران است، او اعتقاد دارد که اقدامات دولت او در مقابله با ویروس کرونا «با وجود فشارهای حداکثری آمریکا و تأثیرات ضدانسانی تحریم‌ها» نسبت به دیگر کشورها «افتخارآفرین است». بی‌بی‌سی فارسی عنوان کرد که دولت روحانی بخاطر عدم اعلام آمار دقیق مبتلایان و جان باختگان، عدم قرنطینه قم و تعطیلی کسب و کارها در زمان مناسب از سوی افکار عمومی با انتقاد رو به رو است، بی‌بی‌سی فارسی همچنین عنوان کرده‌است که دولت ایران به دلیل اینکه توقف پرواز هواپیماها به چین را رعایت نکرد با انتقاد شهروندان ایرانی و کاربران شبکه‌های اجتماعی مواجه است.[۵۱] در مقابل سازمان هواپیمایی کشوری پروازها را برای بازگردان دانشجویان و مسافران ایرانی در چین عنوان کرد.[۵۲] در تاریخ ۱۶ اسفند ۱۳۹۸ رسانه‌های چینی اعلام کردند ویروس کرونا، پرواز هواپیماهای ایران به چین را متوقف نکرده‌است. در پی ورود و گسترش ویروس کرونا در ایران، شرکت هواپیمایی ماهان به دلیل عدم تعلیق پروازهای خود به این کشور مورد انتقاد افکار عمومی قرار گرفت.[۵۳] مقام‌های ارشد دولتی پنهان‌کاری در آمار را رد کرده و سید علی خامنه‌ای از «صداقت» مقام‌های مسئول تمجید کرده‌است.[۵۴] با این حال مدارک افشا شده به بی‌بی‌سی نشان می‌دهد که حکومت ایران میزان کشته‌شدگان کروناویروس را یک‌سوم آنچه واقعاً بوده اعلام کرده‌است.[۵۵]

طبق گزارش تایم از مواضع سازمان جهانی بهداشت، دولت ایران مسائل درستی را اولویت گذاری کرده و تمایل آن‌ها را به انطباق خوب و مناسب ارزیابی کرد.[۵۶]

سیاست قرنطینه خانگی و فاصله‌گذاری اجتماعی ویرایش

دولت ایران از سیاست فاصله‌گذاری اجتماعی و قرنطینه خانگی برای مقاله با کرونا استفاده کرد. ایرج حریرچی معاون وزیر بهداشت ایران در ابتدای بحران دربارهٔ قرنطینه گفت: «ما به هیچ وجه با قرنطینه موافق نیستیم. قرنطینه برای قبل از جنگ جهانی اول است برای طاعون و وبا.» سعید نمکی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز ۹ اسفند در حاشیه جلسه ستاد ملی مدیریت و مقابله با ویروس کرونا گفت: به چیزی به عنوان قرنطینه شهرها اعتقاد نداریم و این روش را علمی نمی‌دانیم.[۵۷]برخی خواستار اعمال مقررات قرنطینه کامل در کشور شدند، اما نظرات کارشناسان مختلف این بود که دولت با توجه به تحریم‌های آمریکا قادر به اجرای قرنطینه نبود.[۵۸][۵۹] بیان دیگر آنطور که صادق زیبا کلام می‌گوید به دلیل تحریم‌های آمریکا صادرات نفت ایران به شدت کاهش یافته و دولت راهی برای پرداخت حقوق ۷ میلیون نفر از افرادی که در نتیجه اعمال قرنطینه بیکار می‌شوند و همچنین پرداخت یارانه به خانوارها و پرداخت حقوق کارمندان دولت نداشت.[۵۹]

ایرج حریرچی سخنگوی وقت وزارت بهداشت و معاون کل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در دهم فروردین سال ۱۳۹۹ عنوان کرد، قرنطینه در سطوح مختلفی اجرا می‌شود. ممنوعیت کامل بیرون آمدن از منزل که لاک‌داون (Lockdown) نامیده می‌شود تنها در شهر ووهان چین به اجرا درآمد. البته پیش از اجرای آن ۵ میلیون نفر از جمعیت ۱۲ میلیون نفری شهر را ترک کردند و دولت نیز مواد غذایی را به دست میلیونها نفر دیگر می‌رساند.[۶۰] سیاست قرنطینه در کشورهای مختلف مشکلاتی ایجاد کرد، مثلاً عراق صادرات نفتی بالای سه میلیون در ماه به دلیل کاهش شدید قیمت نفت با مشکلات اقتصادی جدی روبرو شد و اعمال مقررات قرنطینه باعث ضربه بزرگی به اقتصاد عراق وارد کرد و باعث شد تا برخی از مردم برای دریافت غذای خیریه به مساجد مراجعه کنند.[۶۱][۶۲] برخی از دولت‌های اعمال کننده قرنطینه نیز بر شکست این اقدام تأکید کردند. از جمله شبلی فراز وزیر اطلاع‌رسانی دولت پاکستان گفت اقتصاد این کشور تاب تحمل قرنطینه کامل را ندارد.[۶۳]

رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران دربارهٔ بازگشایی اماکن اداری، تجاری و مذهبی به «جهان‌صنعت»، سیدحسین سراج‌زاده گفت: «از نظر جامعه‌شناسی دولت هیچ‌گاه نباید با این سرعت اماکن اداری، تجاری و مذهبی را بازگشایی می‌کرد. به سبب بازگشایی تمام مراکز شرایط برای مردم بسیار عادی شده‌است.»[۶۴]

قم ویرایش

 
ضدعفونی کردن حرم فاطمه معصومه در قم.

به گزارش ایران اینترنشنال، رسانه‌های ایران از تشکیل جلسه شورای عالی امنیت ملی با حضور وزیر بهداشت ایران در ۳ اسفند خبر داده بودند. ایران اینترنشنال عنوان می‌کند وزارت بهداشت درخواست کرده‌است قم قرنطینه شود، ولی این درخواست با مخالفت حسین طائب، رئیس سازمان اطلاعات سپاه در این جلسه روبرو شده؛ او اعلام کرده بود قم، «آبروی اسلام» است و قرنطینه آن موجب سوءاستفاده رسانه‌های آمریکایی می‌شود.[۶۵]

پیش‌تر در حالی که وزارت بهداشت پیشنهاد محدودیت موقت رفت‌وآمد به اماکن زیارتی و مذهبی قم را ارائه کرده بود، این امر از سوی مسئولان اماکن مذهبی قم اجرا نشد. به طوری که در دوم اسفند، کیانوش جهانپور، مسئول روابط عمومی وزارت بهداشت ایران، از محدود نشدن تجمعات در مراکز مذهبی از جمله زیارتگاه‌های استان قم انتقاد کرد.[۸]

سید محمد سعیدی، تولیت حرم فاطمه معصومه و امام جمعه قم، در واکنش به شیوع کروناویروس در قم و احتمال قرنطینه این شهر گفت:[۶۶]

«ترامپ، این مرد خبیث و کثیف و شرور، شهر مقدس قم را هدف قرار داده و به بهانه پدیده کرونا می‌خواهد ضربه فرهنگی و حیثیتی به قم بزند. ترامپ خائن و مزدوران داخلی آرزوی شکست قم را به گور خواهند برد.»

در یک موضع‌گیری دیگر، سعیدی حرم معصومه را «دارالشفا» دانست که مردم بروند و بابت امراض روحی و جسمی از آن شفا بگیرند.[۶۷] در ۷ اسفند ۹۸ وبسایت حرم معصومه با انتشار یادداشتی ضمن اعتراض به تصمیم شورای تأمین استان قم برای ضدعفونی کردن حرم، مدعی شد «سازه‌های آن حرم، به دلیل استفاده از نقره در بالاترین سطح آنتی‌باکتریایی و سد محکمی برای اپیدمی کرونا است».[۶۸][۶۹]

سید علی‌اکبر حسینی‌نژاد، مشاور تولیت حرم فاطمه معصومه در واکنش به درخواست تعطیلی موقت حرم برای جلوگیری از شیوع بیشتر کرونا گفت:[۷۰]

«تعطیل کردن حرم چه ضرورتی دارد؟ مردم خودشان باید مراقب باشند. تعطیل کردن حرم پیام تلخی دارد، اینجا پناهگاه مردم است و نشستن مردم در گوشه‌ای از حرم و صحن، مشکلی پیش نمی‌آورد. دشمن می‌خواهد با استفاده از این روش هراسی را در دل‌ها ایجاد کند و قم را شهری ناامن نشان دهد و انتقام همه شکست‌های خود را از قم بگیرد.»

اسدالله بیات زنجانی، مرجع تقلید شیعه، در پاسخ به یک استفتا پیرامون تعطیلی موقت حرم و اماکن مذهبی:[۷۱]

«در این مورد ملاک نظر مسئولان بهداشت و درمان بوده و اگر آنها توصیه به تعطیلی یا محدودیت تردد داشته باشند، عمل به این توصیه واجب شرعی بوده و تخلف از آن مشروع نیست.»

در نهایت در ۲۶ اسفند و با انتشار بیانیه مشترک از سوی بهرام سرمست استاندار قم و تولیت‌های حرم فاطمه معصومه و مسجد جمکران درهای این دو مکان مذهبی بسته شد. عده ای از افراد مذهبی با جمع شدن مقابل درهای حرم فاطمه معصومه، به این اقدام اعتراض کرده و یکی از درب‌های ورودی را شکستند. همین اتفاق در مشهد نیز رخ داد و معترضان «حیدر، حیدر» کنان به زور وارد حرم شدند.[۷۲] این حملات با انتقادات گسترده مواجه شد و حوزه علمیه قم نیز آن را هتک حرمت نامید.[۷۳] دونفر از حمله کنندگان نیز توسط نیروی انتظامی دستگیر شدند.[۷۴]

آبادان ویرایش

با دستور سید زین‌العابدین موسوی معاون استاندار و فرماندار ویژهٔ آبادان و در راستای مقابله با کرونا در ۲۱ اردیبهشت شهر آبادان به مدت ۵ روز قرنطینه شد. در این مدت ادارات تعطیل و ورودی‌های شهر تحت نظارت بیشتر قرار گرفت.[۷۵]

احداث بیمارستان صحرایی ویرایش

 
مجتمع بیمارستانی و نقاهتگاه هجرتی که توسط ارتش در نمایشگاه بین‌المللی تهران دایر شد.

در ۱۸ اسفند استاندار آذربایجان غربی گفت که قرار است یک بیمارستان صحرایی در ارومیه راه‌اندازی شود.[۷۶] یک روز بعد محمدحسین قربانی نمایندهٔ تام‌الاختیار وزیر بهداشت در استان گیلان، گفت قرار است سپاه و ارتش در منطقهٔ لاکان رشت بیمارستان صحرایی احداث کنند.[۷۷] در قم نیز با توجه به تکمیل ظرفیت بیمارستان‌ها برای بستری بیماران کرونا، بیمارستان صحرایی سپاه در مجتمع نور واقع در منطقه نیروگاه برپا شد.[۷۸] نیروی زمینی ارتش هم اعلام کرد که یک بیمارستان ۵۰ تخت‌خوابی صحرایی در شهرک پردیسان قم برپا کرده‌است.[۷۹] دانشگاه علوم پزشکی قزوین، مدیریت بحران استانداری و هلال احمر آن استان هم یک بیمارستان صحرایی در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی استان قزوین راه‌اندازی کردند.[۸۰][۸۱]

ارتش نیز برای نگهداری بیماران مبتلا بهبود یافته از کووید ۱۹ در محل دائمی نمایشگاه بین‌المللی تهران یک نقاهتگاه با دو هزار تخت‌خواب احداث کرد. صبح چهارشنبه ۶ فروردین سید عبدالرحیم موسوی فرمانده کل ارتش این نقاهتگاه صحرایی را که شهید هجرتی نامیده شده افتتاح کرد.[۸۲]

کمبودها و ناتوانی‌ها ویرایش

 
ضدعفونی‌کردن معابر با مواد شوینده یکی از اقدامات «خطرناک» حکومت برای مقابله با کرونا بود.[۸۳]

در ۱۴ اسفند عبدالکریم حسین‌زاده نمایندهٔ نقده در مجلس در توییتی نوشت: «تلنبار شدن اجساد در قم و درماندگی مردم رشت، گواه ناکارآمدی‌های صورت گرفته در این اطلاع‌رسانی و هشدار به موقع کروناست.»[۸۴]

در روز یکشنبه ۱۱ اسفند ۱۳۹۸، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر تهران گفت: «در شهر تهران ۶ هزار اتوبوس و یک هزار و ۲۰۰ واگن مترو داریم که این‌ها شبانه ضدعفونی می‌شوند و بر اساس اعلام سازمان اتوبوسرانی و شرکت بهره‌برداری مترو ذخیره مواد ضدعفونی کننده تمام شده‌است.» وی افزود: «در حال حاضر از موادی برای ضد عفونی کردن استفاده می‌شود که استاندارد نیست و به‌رغم پیگیری‌ها، دولت در تأمین مواد ضدعفونی کننده استاندارد برای شرکت بهره‌برداری مترو و اتوبوسرانی وظیفه خود را انجام نداده‌است.»[۸۵]

در ۱۸ اسفند پرستاران بیمارستان امینی لنگرود با انتشار پستی مشابه در صفحه‌های اینستاگرامشان از مسئولان درخواست کمک کردند. آن‌ها در پست مذکور نوشته بودند: «درخواست کمک فوری! در صورت ادامهٔ خدمت بدون تجهیزات حفاظتی مناسب و استاندارد، قطعاً هیچ فردی برای پرستاری ار بیماران در بیمارستان امینی لنگرود باقی نمی‌ماند و همهٔ پرستاران مبتلا خواهند شد».[۸۶]

در ۲۱ اسفند امیرعلی سهراب‌پور معاون دانشگاه علوم پزشکی تهران در مصاحبه‌ای گفت: «مشکل ما مردن بیماران نیست. مریض‌های کمی بر اثر این بیماری فوت می‌کنند و بیشتر آن‌ها افراد مُسنی هستند که اگر بر اثر کرونا فوت نمی‌کردند در هفته‌ها و ماه‌های آینده به دلایل دیگری فوت می‌کردند. مشکل باری است که به بیمارستان‌های ما تحمیل می‌شود».[۸۷]

روز دوشنبه ۱۱ فروردین ۱۳۹۹ مینو محرز عضو کمیته بیماری‌های عفونی وزارت بهداشت اعلام کرد، ظرفیت بیمارستان‌های ایران تکمیل و پر می‌باشد، پرسنل پزشکی و پرستاری خسته شده‌اند و نمی‌توانیم یک شبه نیرو تربیت کنیم و در صورت ایجاد بیمارستان موقت نیز نیاز فوری به نیروی انسانی و کادر درمانی است.[۳۹]

۱۲ فروردین ۱۳۹۹ صدها نفر از فعالان مدنی، سیاسی ایرانی در یک نامه سرگشاده خطاب به تئودر آدهانوم فبریسوس، رئیس سازمان جهانی بهداشت با اشاره به کمبود تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، مهار این بیماری را خارج از توان حکومت جمهوری اسلامی دانسته‌اند و خواستار کمک این سازمان برای جلوگیری از بروز یک فاجعه در ایران شده‌اند.[۸۸][۸۹][۹۰]

نشریه تایم گزارشی دربارهٔ تقلای ایران برای مهار کرونا ویروس منتشر کرد. در این گزارش به خطاهای ایران در مواجهه با این ویروس و کمبود امکانات بهداشتی و پیشگیرانه برای کادر درمانی اشاره شده و به نقل از سازمان جهانی بهداشت نوشته شده به علت کمبود کیت‌های تشخیصی در ایران، آمار تلفات واقعی ممکن است پنج برابر بیش از آمار اعلامی توسط حکومت ایران باشد. همچنین بالا بودن آمار مرگ و میر ناشی از کرونا در ایرانیان زیر ۴۰ سال را رقمی بی‌سابقه خواند. تایم همچنین اشاره کرد کادر درمانی خواسته‌اند در گفتگو با رسانه‌های خارجی نامشان افشا نشود و یک دستیار آزمایشگاه هم مدعی شده مکالمات برخی پرسنل بیمارستان توسط حکومت ایران شنود می‌شود.[۹۱]

تأمین کیت تشخیص ویرایش

 
بازدید علیرضا رئیسی معاون وزیر بهداشت از مرکز رصدخانه اطلاعات نظام سلامت.

در ۲ اسفند چهارمین محموله کیت تشخیص بیماری کووید ۱۹ از امارات وارد ایران و تحویل انستیتو پاستور شد.[۹۲] این در حالی بود که وزیر بهداشت ایران در سوم اسفند گفته بود کیت تشخیص بیماری کرونا در کشور به تعداد لازم موجود است.[۹۳] پس از ورود چندین محموله کیت تشخیص کرونا به ایران، مصطفی قانعی دبیر ستاد توسعهٔ زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با وعدهٔ حمایت از طرح‌های تولیدی گفت به‌زودی فراخوان تولید این کیت‌ها برای مشارکت دانش‌بنیان‌های توانمند اعلام خواهد شد.[۹۴]

در ۱۲ اسفند وبسایت همشهری‌آنلاین گزارش کرد محمولهٔ کمک‌های سازمان بهداشت جهانی شامل بیش از ۷٫۵ تن تجهیزات پزشکی و حفاظتی برای بیش از ۱۵٬۰۰۰ نفر و همچنین کیت بررسی کرونا جهت غربالگری ۱۰۰٬۰۰۰ نفر وارد ایران شده‌است.[۹۵] این محموله در ۱۲ اسفند با یک هواپیمای نظامی از دبی وارد ایران شد. علاوه بر این کمک‌ها، ۶ تیم پزشکی سازمان جهانی بهداشت متشکل از پزشکان، متخصصان علوم آزمایشگاه و اپیدمیولوژیست به ایران در شناسایی و کنترل ویروس کرونا کمک می‌کنند.[۹۶] پیش از این، کشور چین هم در چند مرحله کیت تشخیصی برای ایران فرستاده بود.[۹۷]

مقامات جمهوری آذربایجان در روز ۱۷ اسفند با صدور بیانیه‌ای از تخصیص کمک بشردوستانه ۵ میلیون دلاری برای مقابله با ویروس کرونا به ایران خبر دادند.[۹۸]

اتهامات ویرایش

به گزارش شبکه تلویزیونی فاکس‌نیوز در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۹، در جریان واردات تست‌های ویروس کرونا از کره جنوبی بعضی از ارگان‌های حکومتی که شامل وزارت بهداشت، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، و بنیاد برکت وابسته به سید علی خامنه‌ای به ارتکاب تخلفات و فساد اداری و رقابت برای تحت کنترل گرفتن حق انحصاری واردات و پخش کیت‌های آزمایشی از شرکت «مای‌کو بایومد» کره جنوبی متهم شده‌اند.[۹۹][۱۰۰]

مشکلات آمار ویرایش

پنهان‌کاری ویرایش

دویچه وله فارسی این اتهام را مطرح کرده که حکومت ایران از هفته‌ها پیش از اعلام رسمی شیوع کروناویروس، از ورود این ویروس و خطر ابتلای مردم به آن اطلاع داشته و حتی تمهیدات لازم برای مبتلا نشدن سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، را انجام دادند، اما برای تشویق مردم به شرکت در انتخابات از گفتن حقایق به مردم خودداری کردند. اما بعد با گسترش ابعاد این بیماری و قربانیان بر میزان انتقادها به دولت روحانی، رئیس‌جمهوری ایران نیز به شکل قابل توجهی افزوده شد.[۱۰۱]

در حالی که اولین مورد ابتلا به کرونا در آخرین روز بهمن اعلام شد، اما پیشتر نسبت به ورود کرونا به ایران هشدار داده شده بود[۱۰۲] اما مقامات دولتی همواره این موارد را رد می‌کردند.[۱۰۳][۱۰۴] برخی از مردم معتقدند که این تکذیب‌ها در راستای پنهانکاری بحران کرونا پیش از انتخابات بوده‌است.[۱۰۵][۱۰۶] هرچند که مقامات دولتی ایران این ادعا را رد کرده‌اند.[۱۰۷]

محمود صادقی با اشاره به پنهان‌کاری دربارهٔ جان‌باختگان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران و ابهام دربارهٔ علت شلیک به هواپیمای مسافربری پنهان‌کاری دربارهٔ شیوع کرونا را ضربه به اعتماد عمومی انگاشت و از آن انتقاد کرد.[۱۰۸] کیانوش جهانپور به عنوان سخنگوی وزارت بهداشت و علیرضا وهاب‌زاده در سمت مشاور رسانه‌ای وزیر بهداشت، صحت نامه‌ای را تکذیب کردند که با امضای عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور، خطاب به سعید نمکی، وزیر بهداشت بوده و در روز سه‌شنبه، ۲۹ بهمن ۱۳۹۸ منتشر شده و در آن از سعید نمکی خواسته شده تا بعد از انتخابات مجلس در ۲ اسفند و اعلام نتایج آن آمار مبتلایان به ویروس کرونا را اعلام کند، چرا که بسیاری از ناظران شعب اخذ رای از ترس مبتلا شدن به این ویروس از شرکت در این انتخابات سر باز خواهند زد.[۱۰۹] در چهارم اسفند، محمدرضا قدیر، رئیس وقت دانشگاه علوم پزشکی قم با اشاره به صدور دستور سانسور آمار و اطلاعات مربوط به کرونا گفت: «از سوی وزارت بهداشت دستور رسیده که آماری اعلام نشود» و افزود «با توجه به افزایش مبتلایان و مشکوک به کرونا در صف مراجعان به بیمارستان و سطح شهر قم، می‌توان گفت در قم زنگ خطر به صدا درآمده است.»[۱۱۰][۱۱۱]

در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۹۸ ورود کروناویروس در نیشابور تکذیب و شایعه خوانده شد[۱۱۲] و در تاریخ ۵ اسفند وجود کروناویروس در آن شهر تأیید و مرگ یک نفر به این دلیل اعلام شد.[۱۱۳] همان روز نیویورک تایمز در مقاله‌ای با عنوان «دستورالعمل برای شیوع وسیع ویروسی: ایران به تهدید جهانی تبدیل می‌شود» نوشت که بی‌اعتمادی مردم ایران نسبت به حکومت باعث شده تا اطلاع‌رسانی‌های رسمی دربارهٔ کرونا را باور نکنند و توصیه‌های مراجع رسمی را تلاشی برای پرده‌پوشی و به مخاطره انداختن جان خود بدانند.[۱۱۴][۱۱۵] در ۱۲ اسفند محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار در گفتگو با نشریهٔ پیام نو گفت کاملاً مشخص است که این ویروس از یک ماه قبل در کشور توسعه پیدا کرده بود و اگر از ابتدا که در قم این ویروس مشاهده شد شفاف سازی کرده بودند در حال حاضر کشور با چنین رشدی مواجه نمی‌شد. او افزود: «به خاطر عدم اطلاع‌رسانی به موقع از سوی مسئولان به مردم وشرکت مردم در مراسمات جمعی و فشرده مثل ۲۲ بهمن و عدم رعایت اصول بهداشتی، حالا باید با کووید ۱۹ دست و پنجه نرم کنند و جانشان را از دست بدهند. معلوم است دیگر در این شرایط کل کشور را نمی‌توانند قرنطینه کنند».[۱۱۶] در ۹ اسفند غلامعلی جعفرزاده نمایندهٔ رشت در مجلس، درخواست اعلام واقعی آمار کشته شدگان را کرد و گفت: «آقایان را به خداوندی خدا قسم می‌دهم که آمار واقعی به مردم ارائه کنند. متأسفانه، مکرراً آمار را از مردم پنهان می‌کنند و به صراحت می‌گویم که آمارهای ارائه شده تاکنون، هنوز واقعی نیست. قبرستان‌ها را که نمی‌شود پنهان کرد؟ به هر حال، گزارش‌هایی که از آرامستان‌ها و همچنین گزارش دوستان داریم از آمار خیلی وحشتناکی خبر می‌دهد که نمی‌شود آن را پنهان کرد. من از بهشت زهرا، تازه‌آباد و باغ رضوان رشت آماری در خصوص جان باختگان بر اثر کرونا گرفتم و باید بگویم که آمار، خیلی بیشتر از این حرف‌هاست».[۱۱۷] پس از مرگ پرستار جوانی به نام نرجس خانعلی‌زاده در ۶ اسفند، مقامات رسمی گزارش‌های مربوط به درگذشت او بر اثر ابتلا به کرونا را تکذیب کردند اما در ۱۲ اسفند سازمان نظام پرستاری شرق گیلان دلیل مرگ او را «ابتلا به کرونا» اعلام کرد. این اتفاق در شبکه‌های مجازی بازتاب گسترده‌ای داشت.[۱۱۸] علیرضا رحیمی، عضو هیئت رئیسهٔ مجلس در ۱۷ اسفند طی توییتی با اشاره به این‌که «تمام ⁧ایران⁩ از بی‌مبالاتی و قصور در عدم کنترل اولیه ویروس در قم گرفتار شده‌اند» از نمایندگان قم خواست بابت پنهان‌کاری در مورد شیوع ⁧کرونا⁩ در قم تحت‌الشعاع ⁧انتخابات⁩ مجلس و عدم قرنطینهٔ این شهر توضیح دهند.[۱۱۹][۱۲۰]

۱۸ مرداد ۱۳۹۹ به گزارش «جهان صنعت نیوز» و به گفته محمدرضا محبوب‌فر، عضو ستاد مقابله با کرونا و اپیدمیولوژیست، اولین بیمار مبتلا به کرونا در اوایل دی ۱۳۹۹ و دقیقاً یک ماه قبل از اعلام رسمی ظهور کرونا دیده و مشاهده شده‌است، ولی به دلیل مسائل سیاسی و امنیتی بعد از انتخابات مجلس و مراسم ۲۲ بهمن وجود کرونا در کشور توسط دولت تصمیم گرفته و اعلام شد. وی افزود، آمار مبتلایان و قربانیان ویروس کرونا که از طرف وزارت بهداشت ایران داده شده، مهندسی شده‌است و «یک بیستم آمار حقیقی است» و به آن نمی‌توان اعتماد کرد.[۱۲۱][۱۲۲][۱۲۳] روزنامه جهان صنعت بعد از این مصاحبه توقیف شد، این حکم از طرف هیئت نظارت بر مطبوعات ایران که به‌صورت تلفنی به مدیر روزنامه محمدرضا سعدی ابلاغ شد.[۱۲۴][۱۲۵]

به گزارش بی‌بی‌سی فارسی در ۱۱ مرداد ۱۳۹۹، قربانیان کرونا در ایران تا پایان تیر ماه به ۴۲ هزار نفر می‌رسند که نزدیک سه برابر آمار رسمی است و مجموع مبتلایان تا پایان تیر ماه هم بیشتر از ۴۵۰ هزار نفر بوده که بیش از یک و نیم برابر آمار رسمی می‌باشد.[۱۲۶]

خطای سیستماتیک در شمارش ویرایش

 
برخی منابع، با توجه به رشد نمایی تعداد مبتلایان در سایر کشورها، رشد تقریباً خطی تعداد مبتلایان در ایران از تاریخ ۲۰ اسفند را نشانهٔ غیرواقعی بودن آمار رسمی دانسته‌اند.[۱۲۷]

تا پیش از اعلام آمار رسمی ۵ مبتلا به ویروس کرونا و جان‌باختن ۲ نفر در قم، مقامات جمهوری اسلامی آمار مشخصی از موارد مشکوک ابتلا به ویروس کرونا در ایران ارائه نکرده و تأکید کرده بودند که هیچ نوع ابتلا به کرونا در ایران وجود ندارد.[۱۲۸][۱۲۹] دو روایت در خصوص علت اعلام دیرهنگام و آمار ناصحیح از شیوع بیماری ارائه شده‌است. یک دیدگاه علت موضوع را پنهانکاری سیاسی و دیگر پروتکل تشخیص نادرست وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌داند.

در ۲۳ اسفند رضا ملک‌زاده معاون وزیر بهداشت ایران در یک برنامهٔ تلویزیونی گفت که مقام‌های ایرانی در تشخیص ورود ویروس جدید کرونا به ایران تأخیر داشته‌اند و به درخواست‌ها برای توقف پروازها از چین توجه کافی نکردند.[۱۳۰] او گفت فکر می‌کند این ویروس هفته‌ها پیش از آن‌که مسئولان اعلام کنند وارد ایران شده بوده و به دلیل همزمانی با اپیدمی آنفولانزا، آن را با آنفولانزای H1N1 اشتباه می‌گرفتند. به گفتهٔ ملک‌زاده «وقتی از این ویروس خلاص می‌شویم که ۵۵ تا ۷۰ درصد مردم این ویروس را بگیرند».[۱۳۱]

سعید نمکی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مشکل را ناشی از پروتکل تشخیص ارائه شده از سوی سازمان جهانی بهداشت ذکر می‌کند. به گفته وی طی بهمن ماه آزمایش تشخیص کرونا با کیت ارائه شده از سوی آن سازمان فقط در مورد افراد دارای علائم شبه آنفلوانزا که سفر خارجی به استان هوبی یا شهر ووهان چین یا ارتباط نزدیک با یک فرد چینی داشته‌اند، انجام شده و هیچ مورد آزمایش مثبتی در افراد مشکوک گزارش نشده‌است. اما اولین موارد ابتلا در افرادی شناسایی شده که مشکوک تلقی نمی‌شده‌اند. به گفتهٔ نمکی وزارت بهداشت در ۲۹ بهمن، بلافاصله پس از اطلاع از مثبت بودن آزمایش، آن را اطلاع‌رسانی عمومی کرده‌است.[۱۳۲] در ۲ مارس دبیرکل سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که سازوکار صحت سنجی این سازمان تاکنون هیچ مدرک قطعی از پنهانکاری شدید ایران در مورد بحران کرونا نیافته‌است.[۱۳۳]

 
برگزاری تشییع جنازه رسمی برای یک سردار سپاه به رغم هشدارهای مقامات دولتی به مردم برای ماندن در خانه.

در ۱۳ اسفند مسعود پزشکیان، وزیر بهداشت دولت خاتمی و نایب رئیس مجلس، اعداد و ارقام اعلام شده توسط مسئولان را غیرواقعی دانست و گفت آماری که وزارت بهداشت می‌دهد آمار تمام آنهایی نیست که گرفتارند.[۱۳۴] به گفتهٔ پزشکیان «وزارت بهداشت راست می‌گوید که آمارش اینقدر است، اما این آمار تمام آنهایی نیستند که گرفتارند؛ چون آمار آنها را نمی‌تواند داشته باشد و تست‌شان را نگرفته. ما خیلی‌ها را نشناختیم و تست نکردیم اما مریض هم هستند.» به گفته وی بسیاری از بیماران چون علامت ندارند و بیماری شان در حد سرماخوردگی است اصلاً اقدام به مراجعه و تست نمی‌کنند، تا بتوان آمار واقعی را به دست آورد.[۱۳۵]

در ۱۸ اسفند وبسایت باشگاه خبرنگاران جوان به نقل از محمدحسین قربانی نمایندهٔ تام‌الاختیار وزیر بهداشت در استان گیلان نوشت در این استان ۲۰۰ نفر بر اثر ابتلا به کرونا جان باخته‌اند. او ساعاتی بعد در گفتگویی با خبرگزاری فارس آن خبر را تکذیب کرد و گفت که آن آمار مربوط به مرگ و میر ناشی از همهٔ بیماری‌های تنفسی بوده‌است.[۱۳۶] وزارت بهداشت در روز ۱۸ اسفند تعداد قربانیان کرونا در همهٔ استان‌های ایران را ۱۹۴ نفر اعلام کرده بود.[۱۳۷] در این روز پیروز حناچی شهردار تهران در یک مصاحبهٔ مطبوعاتی مدعی شد در مسئلهٔ شیوع ویروس کرونا همهٔ کشورها آمار خود را اعلام نمی‌کنند یا بخشی از آمار را به صورت واقعی اعلام نمی‌کنند.[۱۳۸] او دربارهٔ تعداد قربانیان کرونا در ایران هم گفت که اگر تلفات را بین دو تا پنج درصد مبتلایان حساب کنیم، می‌توانیم آمار داخلی را به دست بیاوریم.[۱۳۸]

برخی منابع، با توجه به رشد نمایی تعداد مبتلایان در سایر کشورها، رشد تقریباً خطی تعداد مبتلایان در ایران در دو هفتهٔ منتهی به ۳ فروردین را نشانهٔ غیرواقعی بودن آمار رسمی دانسته‌اند.[۱۳۹]

مجله تایم به نقل از کارشناسان سازمان جهانی بهداشت عنوان کرد که تعداد واقعی بیماران در ایران بسیار بیشتر از آمار رسمی است و مقامات ایرانی نیز این موضوع را پذیرفته‌اند و این موضوع خاص ایران هم نیست تقریباً هرجا که این ویروس وجود دارد این قضیه صادق است و در کشورهایی که آزمایش تشخیص کرونا سخت باشد و فقط پس از بستری شدن فرد در بیمارستان از وی آزمایش بگیرند آمار تعداد افراد مبتلای اعلام شده به مراتب کمتر از واقعیت خواهد بود.[۱۴۰]

در روز ۱ فروردین ۱۳۹۹ نهاد بین‌المللی «کمیتهٔ حفاظت از روزنامه نگاران» اعلام کرد که آخرین تهدید علیه حکومت جمهوری اسلامی ایران در ماه‌های اخیر بعد از اعتراضات گسترده و ساقط کردن هواپیمای مسافری اوکراینی، شیوع ویروس جدید کرونا می‌باشد، که جمهوری اسلامی و مسئولان آن با تشدید سانسور رسانه‌هایی که از قبل محدود شده‌اند به این تهدید پاسخ دادند.[۱۴۱]

روز شنبه ۹ فروردین ۱۳۹۹ یک مقام مسئول در دانشگاه علوم پزشکی مشهد اعلام کرد تاکنون ۶۰۰ «بیمار مشکوک به کرونا» فقط در استان خراسان رضوی فوت کرده‌اند، این در حالی است که دبیر کمیته مراقبت و درمان بیماری کرونا در دانشگاه علوم پزشکی مشهد، آمار فوتی‌ها که «به‌طور قطع ناشی از ابتلا به کرونا» در خراسان رضوی بوده را ۱۹۷ نفر اعلام کرده‌است.[۱۴۲] رضا شیران خراسانی، نمایندهٔ مشهد در مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه علت مرگ بخشی از افرادی که جان باخته‌اند به جای کرونا بیماری «حاد تنفسی» اعلام می‌شود، گفت: «در خراسان ۴۰۰ نفر بر اثر بیماری حاد تنفسی و ۵۰ نفر بر اثر کرونا جان باخته‌اند». او آمار مبتلایان به ویروس کرونا را بالا ذکر کرد و از اینکه حسن روحانی می‌گوید این آمار «در حال کاهش» است، اظهار تاسف کرد.[۱۴۳] هم‌زمان معاون وزیر بهداشت ایران اذعان کرد در حالی که «احتمالاً از اوایل بهمن ماه ویروس بسیار آرام و بی‌سرو صدا در چند شهر کشور در حال گردش بوده‌است» مسئولان دیر هنگام وجود ویروس کرونا در ایران را تشخیص داده و اعلام کرده‌اند.[۱۴۴]

در ۱۱ فروردین مصطفی معین رئیس شورای عالی سازمان نظام پزشکی ایران در نامه‌ای به حسن روحانی از او خواست که تعداد مبتلایان و قربانیان کرونا شفاف و صادقانه اعلام شود. معین در این نامه به روحانی یادآوری کرد که برای اتخاذ تصمیمات مبتنی بر واقعیت، آمار باید به صورت دقیق و به تفکیک شهر و استان اعلام شود.[۱۴۵] نتایج نظرسنجی معاونت اجتماعی-فرهنگی شهرداری تهران و مرکز افکارسنجی ایسپا نشان می‌دهد حدود نیمی از مردم به آمار رسمی ابتلا و فوت کرونا اعتماد ندارند.[۱۴۶] ۱۸ فروردین ۱۳۹۹ نشریه آلمانی «ولت» از قول محافل امنیتی غربی که هویت‌شان فاش نشده گزارش داد که تعداد قربانیان ویروس کرونا در ایران، زمانی که آمار قربانیان به‌طور رسمی ۲ هزار نفر اعلام شده بود از مرز ۱۰ هزار نفر گذشته بوده‌است.[۱۴۷]

رئیس اداره بهزیستی شهرستان قائمشهر اعلام کرده بود که ۲۸ مرکز بهزیستی و درمانی آلوده به کرونا و آسیب‌پذیر در این شهر شناسایی شده‌است، در روز یکشنبه ۲۴ فروردین ۱۳۹۹ رئیس سازمان بهزیستی جمهوری اسلامی تنها ۴۵ مرکز بهزیستی آلوده به ویروس کرونا را در کل کشور اعلام کرده‌است.[۱۴۸] به گزارش رادیو فردا در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۹، ۳۲۰ نفر به اتهام شایعه‌پراکنی دستگیر شدند.[۱۴۹] سید حسین سراج‌زاده، رئیس انجمن جامعه‌شناسی دربارهٔ وضعیت سفید برخی استان‌ها آمارهای اعلام شده وزارت بهداشت را صحیح ندانست و پنهانکاری را یک نقطه ضعف در عملکرد دولت دانست که منجر به کمتر شدن اعتماد مردم به دولت گردیده‌است.[۱۵۰]

دادخواهان سلامت ویرایش

دادخواهان سلامت، وکلا و فعالان مدنی هستند که قصد شکایت از مقامات مقامات جمهوری اسلامی ایران به دلیل سوءمدیریت کرونا در ایران را داشتند. در اسفند ۱۴۰۰، محمدرضا فقیهی و آرش کیخسروی، وکلای دادگستری در ایران علیه سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، حسن روحانی، رئیس‌جمهوری سابق ایران و اعضای وقت ستاد ملی مقابله با کرونا اعلام جرم کردند. خامنه‌ای، در دی‌ماه ۱۳۹۹ واردات واکسن آمریکایی و انگلیسی را ممنوع و بر تولید واکسن داخلی تأکید کرد اما با بالا گرفتن بحران، کرونا را مسئله اول و فوری کشور خواند و خواستار تأمین واکسن به هر شکل ممکن شد.[۱۵۱]

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. «دو سال مرگبار؛ ۳۰۰ هزار نفر در ایران قربانی همه‌گیری کرونا شده‌اند». بی‌بی‌سی فارسی. ۲ بهمن ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۱۶ آوریل ۲۰۲۲.
  2. تمام مسافران ورودی از چین در فرودگاه معاینه و کنترل می‌شوند
  3. دانشجویان ایرانی مقیم چین امروز از قرنطینه خارج می‌شوند
  4. "ویروس کرونا؛ دانشجویان ایرانی از چین به خانه بر می‌گردند". BBC News فارسی (به اردو). 2020-02-04. Retrieved 2020-02-20.
  5. "دانشجویان ایرانی بازگشته از چین، در سلامت کامل / عدم گزارش "کرونا" در کشور". خبرآنلاین. 2020-02-09. Archived from the original on 10 February 2020. Retrieved 2020-02-20.
  6. "دانشجویان ایرانی مقیم چین امروز از قرنطینه خارج می‌شوند - ایرنا". ایرنا. 2020-02-17. Retrieved 2020-02-20.
  7. «منشا کرونای جدید در ایران مشخص شد». مشرق. ۴ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۴ اسفند ۱۳۹۸.
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ "ایستگاه خبر؛ جمعه ۲ اسفند ۱۳۹۸". BBC News فارسی (به کچوایی). 2020-02-21. Retrieved 2020-02-21.
  9. «کنسرت‌ها تا آخر هفته لغو شد». isna.ir. ایسنا. ۳ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۳۹۸.
  10. «کرونا در ایران؛ مسابقات ورزشی و برنامه‌های هنری لغو شدند». farsi.euronews.com. یورونیوز فارسی. ۳ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۰ اسفند ۱۳۹۸.
  11. حکم تشکیل ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا
  12. انتصاب دبیر ستاد ملی مبارزه با بیماری کرونا
  13. شهرآرانیوز (۴ اسفند ۱۳۹۸). «دانشگاه‌های خراسان رضوی تا پایان هفته تعطیل شد». fa. دریافت‌شده در ۷ اسفند ۱۳۹۸.
  14. مراکز آموزشی تهران و چند استان دیگر، برنامه‌های هنری و سینماها تعطیل شدند
  15. «کرونا در ایران؛ توضیحات وزیر بهداشت دربارهٔ تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات دولتی». باشگاه خبرنگاران جوان. ۷ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۶ اسفند ۱۳۹۸.
  16. روحانی: قرنطینه محله و شهر نخواهیم داشت
  17. روحانی: هیچ شهری قرنطینه نمی‌شود
  18. «کیت تشخیص قطعی کرونا تولید وزارت دفاع تأیید شد». تسنیم. ۹ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۹ اسفند ۱۳۹۸.
  19. «ویروس کرونا؛ مدارس ایران تا دوشنبه و دانشگاه‌ها تا پایان هفته تعطیل است». radiofarda.com. رادیو فردا. ۹ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۰ اسفند ۱۳۹۸.
  20. «WHO EMRO | WHO and public health experts conclude COVID-19 mission to Islamic Republic of Iran | Iran-news | Islamic Republic of Iran». www.emro.who.int. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۳۰.
  21. «لغو نماز جمعه تهران و ده‌ها شهر دیگر ایران». bbc.com/persian. بی‌بی‌سی فارسی. ۸ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۰ اسفند ۱۳۹۸.
  22. «در قم، پشت درهای بسته مصلی نماز خواندند». eghtesaad24.ir. اقتصاد ۲۴. ۱۰ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۰ اسفند ۱۳۹۸.
  23. «انتقاد علم‌الهدی از تعطیلی نماز جمعه: 'توجیهی ندارد'». bbc.com/persian. بی‌بی‌سی فارسی. ۹ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۰ اسفند ۱۳۹۸.
  24. «جزئیات کاهش ساعات کاری ادارات تهران و دیگر استان‌ها | جدول تغییر ساعات را ببینید». همشهری آنلاین. ۲۰۲۰-۰۲-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۲۹.
  25. www.livedata.ir. «مقررات جدید در پمپ بنزین‌ها برای مقابله با کرونا». LiveData.ir-بخش خبری سایت لایودیتا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۰۱.
  26. www.livedata.ir. «مجوز دورکاری کارکنان صادر شد». LiveData.ir-بخش خبری سایت لایودیتا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۰۴.
  27. https://www.yjc.ir/fa/news/7272262/ایران-قوی‌ترین-نظام-سلامت-منطقه-را-دارد-از-امکانات-phc-ایران-شگفت‌زده-شدیم
  28. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ دسامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۲ مارس ۲۰۲۰.
  29. https://www.cbc.ca/player/play/1706493507800
  30. «آزمایشگاه‌های تشخیص کرونا در ایران به ۵۰ مرکز می‌رسد». جمهوری اسلامی. ۱۵ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۵ اسفند ۱۳۹۸.
  31. ویدیو/ معاون درمان وزیر بهداشت: تست کرونا برای بیماران بستری شده رایگان است
  32. www.livedata.ir. «برنامه‌های بانک مرکزی برای مقابله با کرونا/ سقف انتقال وجه کارت به کارت ۵ میلیون تومان شد». LiveData.ir-بخش خبری سایت لایودیتا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۰۲.
  33. «کرونا اسکناس را از چرخه خارج کرد». eghtesadonline.com. اقتصادآنلاین. ۲۱ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۲ اسفند ۱۳۹۸.
  34. «درگذشت 2 کارمند دیگر بانک بر اثر کرونا». asriran.com. عصرایران. ۲۲ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۲ اسفند ۱۳۹۸.
  35. تشکیل قرارگاه بهداشتی درمانی
  36. خبرگزاری صدا و سیما (۲۷ اسفند ۱۳۹۸). «موفقیت ایران برای بهبود ضایعه ریوی کرونا».
  37. مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری (۲۸ اسفند ۱۳۹۸). «موفقیت ایران در درمان ضایعه ریوی بیماران کرونایی».[پیوند مرده]
  38. روحانی: با کمبود تخت و پزشک مواجه نیستیم/ طرح جدید کرونایی دولت برای سخت‌گیری در آمدوشد امروز ابلاغ می‌شود
  39. ۳۹٫۰ ۳۹٫۱ برخلاف ادعای حسن روحانی؛ عضو کمیته مبارزه با بیماری‌های عفونی ایران: ظرفیت بیمارستان‌ها پر شده‌است
  40. «۸۰ درصد بیماران مبتلا یا مشکوک به کرونا در گیلان ترخیص شدند». PANA.IR. ۲۰۲۰-۰۴-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۱.
  41. خبرگزاری تسنیم (۱۶ فروردین ۱۳۹۹). «ازدحام غیراستاندارد خبرنگاران با وجود طرح فاصله‌گذاری اجتماعی».
  42. خبرگزاری صدا و سیما (۱۶ فروردین ۱۳۹۹). «رونمایی از سامانه تشخیص بیماری کووید ۱۹».
  43. کیهان (۲۳ فروردین ۱۳۹۹). «رونمایی از خط تولید ۲ نوع کیت ایرانی تشخیص کرونا».
  44. خبرگزاری تسنیم (۲۳ فروردین ۱۳۹۹). «ستاری: ایران صادرکننده کیت تشخیص کرونا می‌شود».
  45. sputnik news (۲۳ فروردین ۱۳۹۹). «رونمایی از خط تولید کیت تشخیص ویروس کرونا در ایران».
  46. خبرگزاری دانشجویان ایران (۲۳ فروردین ۱۳۹۹). «راه‌اندازی ۴۰ خط تولید ماسک در کشور تا ۲۰ روز آینده/توانمندی کشوردر تولید انواع کیت کرونا».
  47. خبرگزاری دانشجویان ایران (۲۳ فروردین ۱۳۹۹). «ایران می‌تواند یکی از صادرکنندگان جدی کیت تشخیص کرونا باشد».
  48. قدس آنلاین (۲۴ فروردین ۱۳۹۹). «آغاز پویش «کرونا پلاس» برای حمایت از استارتاپ‌های دیجیتال».
  49. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری (۲۴ فروردین ۱۳۹۹). «بسته‌حمایتی معاونت علمی از استارتاپ‌های حوزه آنلاین و دیجیتال رونمایی شد/ آغاز پویش «کروناپلاس»».[پیوند مرده]
  50. خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی (۲۴ فروردین ۱۳۹۹). «پویش کرونا پلاس استارت‌آپ‌های آنلاین را به جامعه معرفی می‌کند».
  51. «روحانی: اقدامات دولت علیه کرونا افتخارآفرین است». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۴ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۲ مارس ۲۰۲۰.[پیوند مرده]
  52. «سازمان هواپیمایی کشوری از اهتمام شرکت هواپیمایی ماهان در بازگرداندن مسافران ایرانی از کشور چین قدردانی کرد». ۱۷ بهمن ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۸ مه ۲۰۲۰.
  53. «رسانه‌های چینی: ویروس کرونا، پرواز هواپیماهای ایران به چین را متوقف نکرده‌است». ار. اف. ای - RFI. ۲۰۲۰-۰۳-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۱.
  54. «مسئولان ما از روز اول با صداقت و شفافیت دربارهٔ بیماری خبررسانی کردند/ مسئله را خیلی بزرگ نکنیم». خبرگزاری ایلنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۱.
  55. «پنهان‌کاری در آمار رسمی جان‌باختگان کرونا در ایران؛ آمار افشا شده سه برابر آمار رسمی است». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۰۸-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۰۱.
  56. "Why Iran Is Struggling to Contain Its Coronavirus Outbreak". Time (به انگلیسی). Retrieved 2020-04-01. While the WHO’s report makes it clear there is room for improvements, “our sense is that [Iran’s leadership] are prioritizing the right things,” Brennan tells TIME. “They’re in a tough spot but we think their willingness to be adaptive is good, is appropriate. ”
  57. "دو راهی سخت کرونا؛ قرنطینه شود یا نه؟!".
  58. www.tabnak.ir https://www.tabnak.ir/fa/news/967775/عواقب-وخیم-عدم-لغو-تحریم‌ها-برای-ایران-آمریکا-و-جهان. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۳. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  59. ۵۹٫۰ ۵۹٫۱ "روایت زیباکلام از انتخاب‌های سخت روحانی". {{cite news}}: Text "قرنطینه اجرا نشده کفگیر به ته‌دیگ خورده" ignored (help)
  60. "آنچه برخی تصور می‌کنند «قرنطینه» است، «لاک‌داون» است که تنها یک جا اجرا شده/ زودتر از یک سال منتظر داروی کرونا نباشید/ کاهش مرگ و میر تصادفات و آلودگی هوا از اثرات مثبت شیوع ویروس است!/ باید حواسمان به دو گروه باشد".
  61. "صادرات نفت عراق به ۳٫۳ میلیون بشکه در روز رسید".
  62. "Pandemic pushes some Iraqis, broken by conflict, into poverty".
  63. "Govt doing utmost to overcome Covid-19".
  64. «مردم قربانی ناکارآمدی دولت». روزنامه جهان صنعت. ۲۰۲۰-۰۵-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۸.
  65. «اختصاصی ایران اینترنشنال: رئیس سازمان اطلاعات سپاه پاسداران با قرنطینه قم مخالفت کرده بود». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۰۲-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۲۶.[پیوند مرده]
  66. نیوز، اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۳ اسفند ۱۳۹۸). «امام جمعه قم: ترامپ خائن و مزدوران داخلی آرزوی شکست قم به بهانه کرونا را به گور خواهند برد!». fa. دریافت‌شده در ۴ اسفند ۱۳۹۸.
  67. «فیلم». hamshahrionline.ir. همشهری. ۷ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۳۹۸.
  68. «پایگاه خبری حرم معصومه: معماری حرم و جنس ضریح سد محکمی در برابر کروناست». radiofarda.com. رادیو فردا. ۷ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۳۹۸.
  69. «اعتراض مدیریت آستان مقدس حضرت معصومه به تصمیم شورای تأمین استان برای ضدعفونی کردن حرم/نقره‌های ضریح،آنتی باکتریال است/مردم بصیر قم اجازه نمی‌دهند…». khabaronline.ir. خبرآنلاین. ۷ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۳۹۸.
  70. نیوز، اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۳ اسفند ۱۳۹۸). «مشاور تولیت آستان قم: تعطیل کردن حرم چه ضرورتی دارد؟ مردم خودشان باید مراقب باشند/ دشمن می‌خواهد از قم انتقام بگیرد». fa. دریافت‌شده در ۴ اسفند ۱۳۹۸.
  71. «پاسخ آیت‌الله بیات زنجانی به استفتاء دربارهٔ تعطیلی موقت اماکن متبرکه | پایگاه خبری تحلیلی انصاف نیوز». www.ensafnews.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۲۴.
  72. جزئیات و تصاویر حوادث قم و مشهد؛ در حرم را شکستند | واکنش‌ها به هتک حرمت حرم حضرت معصومه (س) و امام رضا (ع)
  73. واکنش حوزه علمیه به هتک حرمت ساحت حرم کریمه اهل بیت(س)
  74. دستگیری دو نفر از هتاکان حرم حضرت معصومه(س) از سوی ناجا/ هنجارشکنان به مراجع قضایی تحویل داده شدند
  75. "آبادان قرنطینه کامل شد / تدابیر سختگیرانه تردد در مبادی ورودی".
  76. «بیمارستان صحرایی برای مبارزه با کرونا در ارومیه راه‌اندازی می‌شود». تسنیم. ۱۸ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۸ اسفند ۱۳۹۸.
  77. «سپاه و ارتش در منطقه لاکان رشت بیمارستان صحرایی احداث می‌کنند/ تماس با وزیر بهداشت برای اعزام پرستار به گیلان». خبرآنلاین. ۱۷ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۹ اسفند ۱۳۹۸.
  78. «استقرار بیمارستان صحرایی ویژه بیماران کرونا در قم». ۱۸ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۹ اسفند ۱۳۹۸.
  79. «ارتش آماده برپایی بیمارستان صحرایی در همه نقاط است». شبکه العالم. ۱۸ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۹ اسفند ۱۳۹۸.[پیوند مرده]
  80. «بیمارستان صحرایی کرونا در قزوین برپا شد». خلیج فارس. ۱۹ اسفند ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۱۸ اسفند ۱۳۹۸.
  81. «بزرگ‌ترین و مجهزترین بیمارستان صحرایی قزوین به مقابله "کرونا" می‌رود». دانا. ۱۸ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۹ اسفند ۱۳۹۸.
  82. «ارتش برای درمان بیماران مبتلا به کرونا محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران را به بیمارستانی با دو هزار تخت‌خواب تبدیل کرد | رادیو زمانه». www.radiozamaneh.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۱.
  83. «ضدعفونی شهری با مواد شیمیایی برای مقابله با ویروس کرونا: «ضروری» یا «خطرناک» ؟». ار. اف. ای - RFI. ۲۰۲۰-۰۴-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۸.
  84. «اجساد قربانیان کرونا در قم «تلنبار» شده‌اند؛ مرگ «چند عضو» بعضی از خانواده‌ها در گیلان». radiofarda.com. رادیو فردا. ۱۵ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۵ اسفند ۱۳۹۸.
  85. منع پذیرش بیماران غیر اورژانسی، روند صعودی ابتلا در قم
  86. «پُست کروناییِ پرستاران گیلانی: به ما کمک کنید!». saednews.com. ساعد نیوز. ۱۸ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۲ اسفند ۱۳۹۸.
  87. «صحبت‌های عجیب دکتر سهراب پور دربارهٔ مرگ و میر کرونا». fararu.com. فرارو. ۲۲ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۲ اسفند ۱۳۹۸.
  88. درخواست فعالان مدنی و سیاسی از سازمان جهانی بهداشت: برای مهار فاجعه در ایران کمک کنید
  89. تقاضا از سازمان جهانی بهداشت: تیم تخصصی به ایران اعزام کنید
  90. نامه صد تن از اساتید دانشگاه و فعالان سیاسی به خامنه‌ای: شما مسئول اول بروز این فاجعه ملی هستید
  91. «'People Are Dying Left and Right.' Inside Iran's Struggle to Contain Its Coronavirus Outbreak». Time. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۲۱.
  92. «تحویل چهارمین محموله کیت‌های ویژه آزمایشگاهی کرونا به ایران». ایرنا.
  93. «وزیر بهداشت: کیت تشخیص کرونا به اندازه کافی در کشور موجود است». ایرنا.
  94. «توانایی کامل شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی برای ساخت "کیت‌های تشخیص کرونا"». تسنیم.
  95. «۱۰۰ هزار کیت شناسایی کرونا وارد کشور شد/نمایندگان سازمان بهداشت جهانی در ایران». همشهری آنلاین.
  96. «ارسال محموله سازمان بهداشت جهانی شامل کیت‌های تشخیص کرونا و دارو به ایران». برنانیوز.
  97. «اهدای ۱۰ هزار کیت تشخیص ویروس جدید کرونا به ایران +عکس». مشرق نیوز.
  98. کمک ۵ میلیون دلاری جمهوری آذربایجان به ایران برای مبارزه با کرونا. isna.ir
  99. فساد در جمهوری اسلامی؛ رژیم ایران با موج تازه‌ای از اتهامات فساد مرتبط با ویروس کرونا روبرو شده‌است
  100. Iran faces further allegations of corruption in coronavirus fallout
  101. «کرونا در ایران؛ "دولت ناتوان" و"نهادهای قدرت در کار احتکار"». دوچه‌وله فارسی. ۹ مارس ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۳ مارس ۲۰۲۰.
  102. "روزنامه ایران: یک زن مشکوک به ویروس کرونا در تهران فوت کرد". Anadolu Ajansı. 2020-02-12. Retrieved 2020-02-20.
  103. "وزارت بهداشت ایران ارسال نامه دربارهٔ موارد ابتلا و مرگ در اثر کرونا را تأیید کرد". BBC News فارسی. 2020-02-16. Retrieved 2020-02-20.
  104. "رادیو زمانه". رادیو زمانه (به پشتو). 2020-02-16. Retrieved 2020-02-20.
  105. آمریکا, صدای (2020-02-20). "مرگ بر اثر کرونا در ایران؛ پنهان‌کاری مقامات، بی‌اعتمادی مردم را افزایش داده‌است". صدای آمریکا. Retrieved 2020-02-21.
  106. Twitter https://twitter.com/VOAIran/status/1230339250614407168. Retrieved 2020-02-21. {{cite web}}: Missing or empty |title= (help)
  107. "ویروس کرونا؛ افزایش آمار تلفات در چین؛ قرنطینه چند صد نفر در تاجیکستان". BBC News فارسی. 2020-02-06. Retrieved 2020-02-21.
  108. «انتقاد تند محمود صادقی از پنهان‌کاری در مورد شیوع کرونا». همشهری‌آنلاین. ۲ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۴ اسفند ۱۳۹۸.
  109. نامه منتسب به وزیر کشور در ارتباط با انتخابات و ویروس کرونا تکذیب شد
  110. «هشدار رئیس دانشگاه علوم پزشکی قم: زنگ خطر بحران کرونا در قم به صدا درآمده است، گفتند آماری اعلام نشود». ایران اینترنشنال. ۴ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۴ اسفند ۱۳۹۸.
  111. «تشخیص کرونا از آنفلوآنزا سخت‌تر است». خبرگزاری صدا وسیما. ۴ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۴ اسفند ۱۳۹۸.
  112. «تکذیب شایعه ورود ویروس کرونا به نیشابور». iribnews.ir. خبرگزاری صدا و سیما. ۳ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۵ اسفند ۱۳۹۸.
  113. «یک فرد مبتلا به کرونا در نیشابور فوت کرد» (۵ اسفند ۱۳۹۸). irna.ir. ایرنا. دریافت‌شده در ۵ اسفند ۱۳۹۸.
  114. David D. Kirkpatrick; Farnaz Fassihi; Mujib Mashal (۲۴ فوریه ۲۰۱۹). "'Recipe for a Massive Viral Outbreak': Iran Emerges as a Worldwide Threat". nytimes.com (به انگلیسی). نیویورک تایمز. Retrieved 27 February 2019.
  115. «آمار رسمی ویروس کرونا در ایران؛ تأیید ابتلای ۹۵ نفر و فوت ۱۵ نفر». bbc.com/persian. بی‌بی‌سی فارسی. ۶ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۳۹۸.
  116. «کرونا از یک ماه قبل در کشور بوده/به دلیل کمبود پرستار وضعیت قرمز سلامت نیوز: کرونا از یک ماه قبل در کشور بوده/به دلیل کمبود پرستار وضعیت قرمز شد». salamatnews.com. سلامت نیوز. ۱۳ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۳۹۸.
  117. «نماینده رشت: آمار واقعی قربانیان کرونا در ایران خیلی بیشتر است». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۲۸.
  118. تأیید مرگ پرستار گیلانی بر اثر ابتلا به کرونا با یک هفته تاخیر؛ جهان نگران مخفی‌کاری مقامات ایران است
  119. «تمام ⁧ایران⁩ از بی‌مبالاتی در کنترل کرونا در قم گرفتار شده‌اند». hamshahrionline.ir. همشهری‌آنلاین. ۱۷ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۸ اسفند ۱۳۹۸.
  120. «سوالات انتقادی از نمایندگان قم در مجلس: چرا شهر را قرنطینه نکردید که تمام ایران گرفتار نشوند؟ /چرا کرونا تحت‌الشعاع انتخابات مجلس پنهان شد؟». khabaronline.ir. خبرآنلاین. ۱۷ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۸ اسفند ۱۳۹۸.
  121. انفجار موج نهایی کرونا پس از محرم
  122. عضو ستاد مقابله با کرونا: آمار رسمی مهندسی شده و غیرقابل اعتماد است
  123. عضو ستاد کرونای ایران: اولین بیمار اوایل دی ماه ۹۸ مشاهده شد
  124. روزنامه جهان صنعت به دلیل انتشار مصاحبه در خصوص 'آمار واقعی' کرونا توقیف شد
  125. مصاحبه درباره آمار مهندسی‌شده کرونا؛ علت توقیف روزنامه جهان صنعت
  126. «پنهان‌کاری در آمار رسمی جان‌باختگان کرونا در ایران؛ آمار افشا شده سه برابر آمار رسمی است». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲ اوت ۲۰۲۰.
  127. «تعداد مبتلایان کرونا در ایران بیش از آمار ثبت شده‌است؟». همشهری. ۴ فروردین ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۲۰.
  128. مرگ بر اثر کرونا در ایران؛ پنهان‌کاری مقامات، بی‌اعتمادی مردم را افزایش داده‌است
  129. دو بیمار مبتلا به ویروس کرونا در قم درگذشتند
  130. «معاون وزارت بهداشت ایران به تأخیر در تشخیص ورود کرونا اذعان کرد». bbc.com/persian. بی‌بی‌سی فارسی. ۲۴ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۴ اسفند ۱۳۹۸.
  131. «۸۵ درصد افرادی که کرونا می‌گیرند، بدون آنکه متوجه شوند خوب می‌شوند». isna.ir. ایسنا. ۲۳ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۳ اسفند ۱۳۹۸.
  132. «تغییر نحوه شناسایی افراد مبتلا به ویروس کرونا، دلیل بالابودن آمار مبتلایان است». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مارس ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۲ مارس ۲۰۲۰.
  133. WHO chief says no evidence of Iranian cover-up in virus crisis so far
  134. «نایب رئیس مجلس: آمار مبتلایان به کرونا در ایران واقعی نیست». radiofarda.com. رادیو فردا. ۱۳ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۳۹۸.
  135. «پزشکیان: کرونا را شوخی گرفته‌ایم / این آمار واقعی نیست». ensafnews.com. انصاف نیوز. ۱۳ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۳۹۸.
  136. «کرونا در ایران؛ فوت ۲۰۰ نفر در گیلان بر اثر بیماری «کووید ۱۹» تکذیب شد». farsi.euronews.com. یورونیوز فارسی. ۱۹ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۰ اسفند ۱۳۹۸.
  137. «افزایش شمار قربانیان کرونا در ایران، با آمار متناقض». dw.com. دویچه وله فارسی. ۱۸ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۰ اسفند ۱۳۹۸.
  138. ۱۳۸٫۰ ۱۳۸٫۱ «توضیح حناچی دربارهٔ اقدامات شهرداری در مقابله با کرونا». ensafnews.com. انصاف‌نیوز. ۱۸ اسفند ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۰ اسفند ۱۳۹۸.
  139. «آنچه WHO می‌خواهد و آنچه ایران می‌کند: پاشنه آشیل مبارزه ایران با کرونا کجاست؟». صدای پزشکان. ۲ فروردین ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۳ فروردین ۱۳۹۹.
  140. "Why Iran Is Struggling to Contain Its Coronavirus Outbreak". Time (به انگلیسی). Retrieved 2020-04-01.
  141. کمیته حفاظت از روزنامه نگاران: پنهانکاری و سانسور رژیم ایران در مواجهه با کرونا پیامدهای فاجعه‌باری داشته‌است
  142. تفاوت معنی‌دار آمار مقامات محلی از قربانیان کرونا با آمار رسمی دولت ایران
  143. یک نماینده مجلس: بیماری حاد تنفسی همان کروناست
  144. اعترافات دیرهنگام مقامات جمهوری اسلامی؛ معاون وزیر بهداشت به اعلام دیرهنگام شیوع کرونا در ایران اذعان کرد
  145. «مقام سازمان نظام پزشکی به روحانی: آمار کرونا را «شفاف و صادقانه» اعلام کنید». radiofarda.com. رادیو فردا. ۱۱ فروردین ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۱ فروردین ۱۳۹۹.
  146. «کرونا در ایران، 'نیمی از مردم به آمار رسمی ابتلا و فوت اعتماد ندارند'». بی‌بی‌سی فارسی. ۹ آوریل ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۹ آوریل ۲۰۲۰.
  147. آمار بهبودیافتگان ویروس کرونا در ایران هم تردیدبرانگیز است
  148. گسترش شیوع ویروس کرونا در ایران و اظهارات ضد و نقیض مقامات جمهوری اسلامی
  149. برخورد با ۱۳۰۰ سایت و بازداشت ۳۲۰ نفر به اتهام «شایعه پراکنی» درباره کرونا
  150. «مردم قربانی ناکارآمدی دولت». روزنامه جهان صنعت. ۲۰۲۰-۰۵-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۸.
  151. «شکایت «دادخواهان سلامت» علیه خامنه‌ای، روحانی و اعضای ستاد ملی کرونا در دادگاه ثبت شد». رادیو فردا. ۰۹ اسفند ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۱۶ آوریل ۲۰۲۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)

پیوند به بیرون ویرایش

سامانه غربالگری وزارت بهداشت ویرایش

سامانه‌های توزیع اقلام بهداشتی در ایران ویرایش