غفاری

غفاری نام خانوادگی ایرانی است که نسب آنها از ابوذر غفاری دانسته می‌شود. این اسم قبلاً غِفاری (با کسرِ غین و بی‌تشدید) به‌کار می‌رفت. «غِفار» اسم جد تبار ابوذر غفاری بود؛ اما با تغییرات تلفظ، امروز بیشتر غَفّاری به‌کار می‌رود. معروف‌ترین شاخهٔ این خاندان در کاشان اقامت داشت. اما شاخه‌های دیگری در ناحیه‌های متفاوت مانند سمنان و مازندران وجود دارند.

ابوطالب غفاری، ملقب به امین‌الدوله، سفیر ناصرالدین‌شاه قاجار در دربار ناپلئون سوم

محمد غفاری کمال‌الملک، نقاش معروف عصر قاجار

تاریخچه

غفاریان از نخستین خاندان‌های کاشان بودند که به تشیع گرویدند. با آغاز عصر صفویه مسند قضاوت در امور شرعی شهر کاشان به عهدهٔ علمای این خاندان گذاشته شد و تا پایان دورهٔ زندیه افراد برجستهٔ خاندان، پیوسته به شغل قضاوت اشتغال داشتند. مانند قاضی ضیاءالدین، قاضی رفیع‌الدین، قاضی جلال‌الدین و غیره. در دورهٔ سلطنت شاه عباس، میرزا ضیاءالدین، فرزند قاضی رفیع‌الدین به هند رفت و از جملهٔ نزدیکان اکبر شاه درآمد و مدتی بعد به سمت ایلچی‌گری هندوستان به ایران فرستاده شد. در سال ۱۱۴۸ قاضی عبدالمطلب غفاری به نمایندگی کاشان به شورای دشت مغان رفت و سواد و بلاغت او در بیان، مورد پسند نادر شاه واقع شد. در دورهٔ افشاریه و زندیه اغلب حکومت کاشان به افراد این خاندان تفویض می‌شد. قاضی معزالدین غفاری نوادهٔ قاضی عبدالمطلب، تا اواسط دورهٔ زندیه حکومت کاشان را داشت (و بعد از او داماد وی عبدالرزاق خان کاشی) و با کفایت خود توانست مردم شهر را از هرج و مرج‌ها و اوضاع نابسامان آن دوره حفظ کند. سال‌ها پس از مرگ قاضی معزالدین، آذر بیگدلی صاحب تذکرهٔ آتشکده آذر، معزالدین را چنین مدح می‌کند:

بر زبان خلق عالم از وضیع و از شریف

نام دوران معزالدین محمد می‌رود

در دورهٔ قاجار تعدادی از رجال این خاندان به دربار راه یافتند و داخل مشاغل مهم دولتی شدند، از جمله امین‌الدوله ابوطالب غفاری، اقبال‌الدوله، صاحب‌اختیار، اعتبارالممالک و غیره. در چند قرن اخیر، نقاشان معروفی نیز از میان غفاریان برخاسته‌اند. نخستین نقاش شناخته‌شدهٔ این خاندان ابوالحسن مستوفی غفاری (ابوالحسن اول) در دورهٔ زندیه می‌زیسته و در فن آبرنگ چیره‌دست بوده‌است. میرزا محمدحسن، برادرزادهٔ ابوالحسن اول، معاصر اوایل قاجار بوده و از شاگردان آقا صادق به‌شمار می‌رفته‌است. پسران او، میرزا بزرگ غفاری، میرزا علیرضا و ابوالحسن غفاری (ابوالحسن ثانی) نیز نقاش بوده‌اند. کمال‌الملک پسر میرزا بزرگ غفاری است.

نسب

بنا به نوشتار قاضی علی بن ضیاءالدین غفاری و عبدالرحیم کلانتر ضرابی، که در کتاب «خاندان غفاری کاشان» نیر نقل شده‌است، نسب معزالدین محمد غفاری به شرح زیر است:

معزالدین محمد بن قاضی احمد بن قاضی عبدالمطلب بن قاضی بدیع‌الزمان بن قاضی جمال‌الدین بن قاضی احمد بن قاضی نظام‌الدین بن قاضی جلال‌الدین بن قاضی رفیع‌الدین حیدر بن قاضی علی بن قاضی ضیاءالدین محمد بن یحیی بن فتح‌الله بن یحیی بن حسن بن فخرالدین الامیدوار بن فضل‌الله بن اسحق بن فضل‌الله بن محمد بن ابی‌المکارم بن احمد بن علی بن ابی‌علاء بن احمد بن ابی‌الغنائم محمود بن احمد بن ابی‌الفضائل محمد بن افضل بن هاشم بن فاضل بن مفضل بن یحیی بن عقیل بن یحیی بن ذر بن ابالفضل الغفاری.

معزالدین حاکم کاشان، قم، و نطنز بود. از او سه پسر به‌نام‌های ابوالحسن، عبدالمطلب و احمد باقی‌ماند. پسران ده‌گانهٔ قاضی احمد، ده‌شاخهٔ اصلی خاندان غفاری را تشکیل می‌دهند.البته آنها همان برمکیان بودند که در دربار خلفای عباسی خدمت میکردند و به سبب بخشندگی و مهربانی که داشتند در میان مسلمانان به غفاری ها شهرت یافتند، و به همین سبب به ابوالفضل غفاری نسبت داده شدند اما در اصل آنها جز یکی از خاندان های نیرومند ساسانی که زردشتی بودند.

مشاهیر

هاشم خان پیشخدمت کاشی غفاری، رقم صنیع‌الملک

پسران فرخ خان امین الدوله، اثر صنیع الملک

• ابوذر غفاری مشهورترین فرد در دوران غفاریان
• ضیاءالدین غفاری، پسر رفیع الدین حیدر و برادر جلال الدین. او در دورهٔ شاه عباس سفیر ایران در هندوستان بود
• عبدالمطلب غفاری، قاضی کاشی و نمایندهٔ کاشان در مجلس دشت مغان که نادر شاه را به شاهی برگزید
• معزالدین محمد غفاری حاکم کاشان، قم، و نطنز در دورهٔ زندیه
• ابوالحسن مستوفی غفاری، نقاش و وقایع‌نگار عهد زندیه
• ابوطالب غفاری ملقب به فرخ‌خان امین‌الدوله، سیاسی معروف، سفیر ایران در دربار ناپلئون سوم و امضاکنندهٔ معاهده پاریس
• ابوالحسن غفاری ملقب به صنیع‌الملک، نقاش ایرانی دورهٔ قاجار، از شاگردان مهرعلی
• ابوتراب غفاری نقاش دوره قاجار که شاگرد و برادر زاده صنیع الملک بود.
• محمد غفاری کمال‌الملک نقاش عصر قاجار
• ابوالحسن ثالث، نقاش
• غلامحسین غفاری ملقب به صاحب اختیار حاکم فارس، تهران، و کرمان
• محمدخان اقبال‌الدوله غفاری، تفنگدارباشی ناصرالدین‌شاه و بعدها حاکم اصفهان و کرمانشاه
• اعتبارالممالک، حساب‌دار و خزانه‌دار در دورهٔ قاجار
• حسنعلی غفاری ملقب به معاون‌الدوله، رئیس تشریفات سلطنتی و سفیر ایران در برزیل، آرژانتین و شیلی
• ابوالقاسم غفاری، فیزیکدان، از شاگردان آلبرت اینشتین، اولین ایرانی فعال در آژانس فضایی ناسا، که در پروژهٔ آپولو دخیل بود.
• فرخ غفاری کارگردان ایرانی
• نظام‌الدین مهندس‌الممالک غفاری، از دانشمندان دوره قاجار و وزیر در کابینه های متعدد
• امیر جلال‌الدین غفاری، ملقب به مهندس‌الممالک (دوم)، مولف کتاب لغت فارسی به فرانسه فرهنگ غفاری در هشت جلد
• سهام‌الدین غفاری، وزیرمختار ایران در سوئیس و نماینده ایران در جامعه ملل

تبارنامه

قاضی عبدالمطلب معاصر نادر شاه

قاضی احمد

قاضی معزالدین

ابوالحسن مستوفی غفاری

قاضی عبدالمطلب

قاضی احمد

میرزا محمدحسن

میرزا محمدمهدی

صنیع‌الملک

میرزا علیرضا

میرزا بزرگ

ابوالحسن ثالث

کمال‌الملک

امین‌الدوله

میرزا هاشم

وزیر همایون

معاون‌الدوله

صاحب‌اختیار

اقبال‌الدوله غفاری

منابع

• کلانتر ضرابی، عبدالرحیم (۱۳۴۱)، تاریخ کاشان، تهران: کتابفروشی ابن سینا
• نراقی، حسن و غفاری، فرخ (۱۳۵۳)، خاندان غفاری کاشان، تهران: ایران‌زمین
• افشارمهاجر، کامران (۱۳۸۴)، هنرمند ایرانی و مدرنیسم، تهران: دانشگاه هنر، شابک ۹۶۴-۶۲۱۸-۴۳-۱

پیوند به بیرون

• [۱] وبگاه غفاریان