غلامحسین خان سالار محتشم

سرباز و سیاست‌مدار ایرانی

غلامحسین خان سردار محتشم (زاده ۱۲۴۲ منطقه بختیاری - درگذشته ۱۳۲۹ تهران) فرمانده نظامی و از رجال سیاسی دوره قاجار بود، که پس از انقلاب مشروطه، مصادف با سلطنت احمدشاه قاجار، دو دوره وزارت جنگ را برعهده داشت.[۱] وی از سران ایل بختیاری و فرزند امامقلی خان حاجی ایلخانی بود، که همراه با سردار اسعد بختیاری، در فتح تهران و به‌قدرت رسیدن مشروطه‌خواهان، نقشی کلیدی ایفا نمود.[۲] از برادران وی می‌توان به امیر مفخم بختیاری و نصیر خان سردار جنگ اشاره کرد.[۳] آقاخان بختیار (وزیر کار در دولت منوچهر اقبالعبدالمجید بختیار (نماینده ادوار ۲۱ و ۲۲ مجلس)، عبدالحمید بختیار (نماینده مجلس نوزدهم) و ابدال بختیار (نماینده مجلس بیستم) از فرزندان غلامحسین‌خان می‌باشند.[۴]

غلامحسین خان سردار محتشم
وزیر جنگ
دوره مسئولیت
۵ آذر ۱۲۹۰ – ۲۸ دی ۱۲۹۱
پادشاهاحمدشاه قاجار
نخست‌وزیرنجفقلی صمصام‌السلطنه
پس ازنجفقلی صمصام‌السلطنه
پیش ازحسن مستوفی‌الممالک
وزیر جنگ
دوره مسئولیت
۲۸ خرداد ۱۲۹۷ – ۱۶ مرداد ۱۲۹۷
نخست‌وزیرنجفقلی صمصام‌السلطنه
پس ازلطفعلی خان امیر مفخم
پیش ازقاسم خان والی
اطلاعات شخصی
زاده
غلامحسین خان بختیاری

۱۲۴۲
منطقه بختیاری
درگذشته۱۳۲۹
تهران، ایران
ملیت ایران
همسر(ان)زهرا بگم ایلخانی
فرزندانآقاخان بختیار
عبدالحمید بختیار
عبدالمجید بختیار
ابدال بختیار
پیشهسیاست‌مدار
خویشاوندان سرشناسامیر مفخم بختیاری (برادر)
نصیر خان سردار جنگ (برادر)
امامقلی خان حاجی ایلخانی (پدر)
خدمات نظامی
لقب(ها)سردار محتشم
شهاب‌السلطنه
خدمت/شاخهایلخان بختیاری
جنگ‌ها/عملیات‌فتح تهران
انقلاب مشروطیت

زندگی‌نامه ویرایش

غلامحسین خان سردار محتشم در سال ۱۲۴۲ در منطقهٔ بختیاری زاده شد. وی ششمین پسر امامقلی خان حاجی ایلخانی و بی‌بی زینب بود، که عموزاده خود؛ دختر حسینقلی خان ایلخانی به نام زهرا بگم را به ازدواج خود درآورده بود. خانواده وی مشهور به حاجی ایلخانی، مؤسس جوانترین شاخه از هفت لنگ ایل بختیاری بود، که در آن دوره، سران آن لقب خوانین بزرگ داشتند. سردار محتشم بعد از فتح تهران در بعضی از کابینه‌ها حضور داشت. او در سالهای ۱۹۰۵، ۱۹۰۷ و ۱۹۱۲ میلادی ۳ بار ایل‌بیگی بختیاری و ۲ بار در سال ۱۳۲۵ ه‍.ق، و ۱۳۲۴ ه‍.ق سمت ایلخانی بختیاری را برعهده داشت.[۵] سردار محتشم یکی از متمول‌ترین خوانین بختیاری بود، به طوری که بعد از واقعه شلیل و خلع سلاح سربازان دولتی در منطقه بختیاری، دولت مرکزی مبلغ ۸۰ هزار تومان مالیات عقب‌افتاده قبلی را از او دریافت کرد. غلامحسین‌خان در سال ۱۳۰۵ به منظور معالجه راهی اروپا شد و در سال ۱۳۰۶ نیز به ایران بازگشت. از غلامحسین‌خان سردار محتشم فرزندان زیادی به جای ماند، که شناخته‌شده‌ترین آنها آقاخان بختیار، عبدالحمید بختیار، ابدال بختیار و مجید بختیار بودند.

ایلخانی بختیاری ویرایش

غلامحسین‌خان بعد از ۷ سال خدمت به محمدعلی شاه، هنگامی که وی هنوز شاهزاده بود، بین سال‌های ۱۳۳۳ تا ۱۳۴۰ ه‍.ق، ۲ بار ایل بیگی و ۲ بار ایلخانی بختیاری شد. او برای اولین بار در سال ۱۹۰۵ میلادی به عنوان ایل بیگی بختیاری انتخاب شد.[۶]

فتح تهران ویرایش

غلامحسین خان، در جریان فتح تهران و انقلاب مشروطه، ابتدا به خواست برادران خود، یعنی امیر مفخم بختیاری که فرمانده قشون دولتی بود و نصیر خان سردار جنگ، به نیروهای محمدعلی شاه در تهران پیوست، ولی بعد از فتح اصفهان توسط صمصام السلطنه و سواران بختیاری، به درخواست پسرعموی خود، سردار اسعد بختیاری، به قوای مشروطه خواهان پیوست و از آن پس، از رهبران مشروطه‌خواه شناخته شد. وی از معدود سران بختیاری بود، که پس از انقلاب مشروطه (۱۳۲۴–۱۳۲۷ ه‍.ق) نقشی ملی‌گرا داشت. سردار محتشم بعد از فتح تهران در دو کابینه حضور داشت. وی در فاصله سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ ه‍.ق، که حکومت در دست سران بختیاری بود نیز سمتی دولتی داشت.

وزارت جنگ ویرایش

پس از انقلاب مشروطه، مصادف با سلطنت احمدشاه قاجار، دو دوره وزارت جنگ را برعهده داشت. در نخستین کابینه‌ای که نجفقلی صمصام‌السلطنه تشکیل داد، در آغاز خودش عهده دار وزارت جنگ بود، اما در ترمیم کابینه‌اش در پنجم آذر ۱۲۹۰ غلامحسین‌خان سردار محتشم را به مقام وزارت جنگ منصوب کرد. وی تا پایان کار این کابینه، در جایگاه خود باقی ماند. با آغاز به کار دومین کابینه نجفقلی صمصام‌السلطنه در سال ۱۲۹۷ نخست برادر بزرگتر وی لطفعلی خان امیر مفخم به وزارت جنگ رسید و در پی استعفای امیر مفخم، غلامحسین‌خان برای دومین بار به وزارت جنگ رسید و تا انتهای فعالیت کابینه صمصام نیز در این جایگاه فعالیت کرد.

جنگ جهانی اول ویرایش

غلامحسین‌خان از معدود افراد خاندانش بود، که در سال ۱۳۱۲ به دستور رضاشاه دستگیر شد، ولی اعدام نگردید. او در جنگ جهانی اول در جناح متمایل به انگلیسها بود. به طوری که انگلیسی‌ها از او خواستند، تا مهاجرین و طرفداران آلمان را که در منطقه بختیاری پناه گرفته بودند، دستگیر نماید.

درگذشت ویرایش

غلامحسین خان سردار محتشم، در سال ۱۳۲۹ ه‍.ش در تهران و به مرگ طبیعی درگذشت. از او به عنوان فردی ادیب، شجاع و درست‌کار یاد می‌شود.

فرزندان ویرایش

از غلامحسین خان سردار اشجع پسران زیادی باقی ماند. آقاخان بختیار بزرگترین پسر وی بود، که بعدها در کابینهٔ منوچهر اقبال، به وزارت کار منصوب شد و در دوره پانزدهم مجلس شورای ملی، نیز نماینده شهرکرد بود.[۷][۸] آقاخان همچنین در جایگاه‌هایی چون: مدیرعاملی شرکت ملی نفت ایران، بانک مسکن و بانک کشاورزی رسید.[۹] از دیگر فرزندان وی که در دوره پهلوی اول و دوم در فضای سیاسی ایران فعالیت داشتند می‌توان به عبدالحمید بختیار، عبدالمجید بختیار و ابدال بختیار اشاره کرد.

جستارهای وابسته ویرایش

پانویس ویرایش

  1. ذاکر حسین، عبدالرحیم، ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، نشر علم، ۱۳۷۷
  2. علیرضا ابطحی. «غلام‏حسین ‏خان سردار محتشم». مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
  3. «نسبت برخی از خوانین بختیاری». دانشنامه ایرانیکا.
  4. «بختیاری‌ها و جنبش مشروطه (قسمت دوم)». وبگاه مورخان.
  5. «قلعه سردار محتشم در محاصره». وبگاه آفتاب. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ دسامبر ۲۰۲۱.
  6. Ervand Abrahamian (1982). «Iran Between Two Revolutions page.141». Princeton University Press. دریافت‌شده در 2014. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  7. «مرکز پژوهش‌های مجلس». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اكتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۹ مه ۲۰۱۶. تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک)
  8. «گزارش نامه سبک احمد طباطبائی به سپهبد بختیار دربارهٔ اموال ایشان». پایگاه اطلاع‌رسانی انقلاب اسلامی.[پیوند مرده]
  9. «مدیران عامل بانک مسکن از آغاز تاکنون». وبگاه رسمی بانک مسکن. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۴.

منابع ویرایش

  • ابطحی، علیرضا، نفت و بختیاری‌ها، مؤسسهٔ مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران ۱۳۸۴
  • دانشور علوی، نورالله، تاریخ مشروطه ایران و جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری، کتابخانه دانش، تهران ۱۳۳۵
  • صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، انتشارات جاویدان، تهران ۱۳۶۲
  • جین راف گارثویت، تاریخ سیاسی اجتماعی بختیاری، ترجمه مهراب امیری، انتشارات انزان، تهران ۱۳۷۲
  • نامور، رحیم، تاریخ انقلاب مشروطیت، انتشارات چاپار، تهران ۱۹۵۸
پیشین:
صمصام‌السلطنه
حاکم اصفهان (بار نخست)
۱۲۹۴ تا ؟
پسین:
سلطان محمد خان سردار اشجع
پیشین:
نصیر خان سردار جنگ
حاکم اصفهان (بار دوم)
۱۲۹۹ تا ۱۳۰۰
پسین:
سلطان محمد خان سردار اشجع