فهرست آثار ملی شهرستان سرخس

شهرستان سرخس، یکی از شهرستان‌های شمال شرق استان خراسان رضوی به مرکزیت شهر سرخس است.

موقعیت شهرستان سرخس در استان

نام باستانی سرخس، ساریگا بوده که مردم محلی به آن ساریکا می‌گویند و بر سر راه مرو به نیشابور قرار گرفته‌است. این شهر روزگاری از کانون‌های علم و دانش بوده و بواسطهٔ داشتن مدارس و کتابخانه‌های زیاد شهرت داشته‌است؛ در سال‌های اخیر نیز به دلیل فراهم آوردن موقعیت‌های تجاری، این محل دارای اهمیت است.

به اعتقاد اهالی این شهر، سرخس از دیرباز به نام‌های «ساریگَو» به معنی خانه پهلوانان (گَو = پهلوان)، «ساریکا»، «سرخس نو»، «سرخس ناصری» و «سرخس افراسیابی» خوانده می‌شده‌است. حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه، در داستان جنگ هفت گردان، از سرخس یاد کرده‌است. کهن‌ترین متن فارسی که از سرخس سخن گفته، «حدود العالم» (۳۷۲ هـ. ق) است، که می‌گوید: «سرخس شهری است بر راه و اندر میان بیابان نهاده … جایی با کشت و برز بسیار است، و مردمانی قوی ترکیب‌اند و جنگی، و خواستهٔ ایشان شتر است». لیکن کاربرد کلمهٔ سرخس دستکم در هزار و دویست سال اخیر و وجود درختچه‌های سرخس در گذشته‌های دور که توسط بومیان قلع و قمع شده‌است، نشان‌دهندهٔ اصالت نام سرخس و نه نام دیگری می‌باشد.

آثار ثبت‌شده

ردیف	نام اثر	نگاره	دیرینگی	موقعیت	شمارهٔ ثبت	تاریخ ثبت	منبع
بناها
۱	آرامگاه بابا لقمان		سده ۸ ق	۳ کیلومتری شمال شهر سرخس ۳۶°۳۳′۳۷″ شمالی ۶۱°۹′۲۵″ شرقی	۱۶۵	۱۵ دی ۱۳۱۰
۲	رباط شرف		دوره سلجوقی	۶۶ کیلومتری جنوب‌شرق شهر سرخس ۳۶°۱۵′۵۹″ شمالی ۶۰°۳۹′۱۹″ شرقی	۳۵۹	۲۰ خرداد ۱۳۲۱
۳	قلعه کهنه گنبدلی		دوران‌های تاریخی پس از اسلام	روستای گنبدلی	۶۵۴	۲۳ فروردین ۱۳۴۶
۴	قلعه بزنگان		دوره افشار	روستای بزنگان	۶۵۸	۲۳ فروردین ۱۳۴۶
۵	پل خاتون		دوران‌های تاریخی پس از اسلام	۶۹ کیلومتری جنوب سرخس ۳۵°۵۷′۵۱٫۴″ شمالی ۶۱°۷′۱۰٫۰″ شرقی	۳۲۳۸	۲۵ اسفند ۱۳۷۹
۶	بارانداز قدیمی قوش خزائی		اواخر دوره قاجار	روستای قوش خزائی	۸۷۳۷	۱۰ خرداد ۱۳۸۲
۷	سیلوی سرخس		اواخر دوره قاجار	شهر سرخس - میدان امام، خیابان پروین اعتصامی	۲۶۵۷۷	۸ اردیبهشت ۱۳۸۸
تپه‌ها
۸	تپه چهل کمان		دوره ساسانی	؟	؟	۲۴ تیر ۱۳۹۵
۹	تپه و قلعه خرابه مزدوران		سده ۵ ق تا دوره صفوی	شهر مزداوند	۶۵۳	۲۳ فروردین ۱۳۴۶
۱۰	تپه فیروزه		هزاره اول پیش از میلاد	روستای گنبدلی	۶۵۵	۲۳ فروردین ۱۳۴۶
۱۱	شیر تپه		صدر اسلام تا دوره افشار	روستای شیرتپه	۶۵۶	۲۳ فروردین ۱۳۴۶
۱۲	تپه کندکلی		صدر اسلام تا دوره افشار	روستای کندکلی	۶۵۷	۲۳ فروردین ۱۳۴۶
۱۳	تپه قوش عبدالله		سده ۵ تا ۸ ق	روستای قوش علیجان	۱۱۱۳۵	۱۶ شهریور ۱۳۸۳
۱۴	تپه شور قلعه		سده ۵ تا ۹ ق	۳۰۰ متری جنوب شرق روستای کلاته صاحبداد	۲۲۲۸۹	۲۷ اسفند ۱۳۸۶
۱۵	تپه یاز		دوره اشکانی تا دوره اولیه اسلامی	روستای یازتپه	۳۱۵۴۸	۱۶ شهریور ۱۳۹۵
۱۶	تپه چل		دوره ساسانی	؟	۳۱۵۵۰	۲۰ شهریور ۱۳۹۵
۱۷	تپه مادر بیک		دوره اشکانی تا دوره اسلامی	؟	۳۱۵۵۲	۲۰ شهریور ۱۳۹۵
۱۸	تپه خونی		دوره ساسانی تا دوره اولیه اسلامی	؟	۳۱۵۵۳	۲۰ شهریور ۱۳۹۵
۱۹	تپه کچولی سنگر		دوره ساسانی	؟	۳۱۵۵۴	۲۰ شهریور ۱۳۹۵
۲۰	تپه قوش چاکر		دوره اسلامی	روستای قوش چاکر	۳۱۵۵۵	۲۰ شهریور ۱۳۹۵
غارها
۲۱	غار مزدوران		هزاره دوم پیش از میلاد	۲ کیلومتری شرق شهر مزداوند	۶۵۲	۲۳ فروردین ۱۳۴۶
۲۲	غار بزنگان		پیشاتاریخ - دوره اسلامی	روستای بزنگان	۶۵۹	۲۳ فروردین ۱۳۴۶
مسیرها
۲۳	بستر خشک رودخانه کشف‌رود		دوره پارینه سنگی	؟	۱۴۳۰۶	۱۶ اسفند ۱۳۸۴
محوطه‌ها
۲۴	محوطه تام الله‌مدد		دوره ساسانی تا سده ۵ ق	؟	۳۱۵۴۹	۱۶ شهریور ۱۳۹۵
۲۵	محوطه نوبنیاد		دوره اسلامی	روستای نوبنیاد	۳۱۵۵۱	۲۰ شهریور ۱۳۹۵

  وقفی

  مالکیت دولتی