فهرست ساتراپی‌های هخامنشیان

فهرست ویکی پدیا

شاهنشاهی هخامنشی ۲۲۰ سال (از ۵۵۰ پ.م. تا ۳۳۰ پ.م.) بر بخش بزرگی از جهان شناخته شده آن روز از رود سند تا دانوب در اروپا و از آسیای میانه تا شمال شرقی آفریقا فرمان راندند.

قلمرو هخامنشیان در دوران اوج خود

ساتراپ واژهٔ یونانی‌شدهٔ واژهٔ پارسی باستانِ «خْشَثْرَپاون» است. این واژه در پارسی نو (فارسی کنونی) به صورت «شَهرَب» و «شَهربان» به کار رفته است. البته واژهٔ «شهر» در آن زمان به معنی «سرزمین» بوده است.

ساتراپی یا شهربانی یا شَهرَبی به بخشی می‌گفتند که طی تاریخ شکل گرفته بود و ساکنان آن از نظر مردم‌شناسی یعنی از لحاظ فرهنگی و آداب و رسوم مشابه بودند.

فهرست ساتراپی‌ها ویرایش

سنگ‌نوشته سه زبانهٔ بیستون، به نخستین سال فرمان‌روایی داریوش بزرگ از زبان خود او می‌پردازد. سالی که به فرونشاندن شورش‌های داخلی پرداخت. نظام شاهنشاهی را استحکام بخشید و با فتح دره سند (ایجاد ساتراپی هندوش) در شرق و شمال شرقی آفریقا (ایجاد ساتراپی پوتایه و کوشیا Kūšiyā) در غرب، چندین سرزمین‌ نو را به شاهنشاهی اضافه کرد. وجود این دهیاوه‌ها (dahyāva) بعنوان یک ساتراپی و موقعیت آن‌ها در چارچوب سلسله مراتب قدرت را می‌توان در منابع یونانی و لاتینی یافت. این منابع آگاهی‌های زیادی دربارهٔ موقعیت جغرافیایی این سرزمین‌ها می‌دهند. در این منابع آمده است که حدود ساتراپی‌ها توسط سنگ‌های سرحدی، رودها، قلهٔ کوه‌ها و حصارهای دیگر مشخص می‌شدند.

در فهرست زیر، اطلاعاتی راجع به پایتخت، موقعیت جغرافیایی و مرزها و باشندگان بومی هر یک ازین این ساتراپی‌ها آمده‌است:[۱]

  • ساتراپی بزرگ پارسه/پارس Pārsa، پایتخت: پاسارگادا (Pasargadaپارسه (Pārsa)
    • ساتراپی مرکزی و اصلی پارسه/پارس
      • ساتراپی مرکزی و کوچک پارسه/پارس
      • ساتراپی کوچک کرمانه Karmana/Carmania
    • ساتراپی اصلی اوجه/شوش Ūja (عیلام)، پایتخت: شوش (Susa)
      • ساتراپی مرکزی و کوچک اوجه/شوش
      • ساتراپی کوچک ایلامیس Elymais
  • ساتراپی بزرگ مادَه/ماد (Māda)، پایتخت: هگمتانه (Hagmatana)
    • ساتراپی مرکزی و اصلی مادَه/ماد
      • ساتراپی مرکزی و کوچک مادَه/ماد
      • ساتراپی کوچک ماد کوچک
    • ساتراپی اصلی ارمینه/ارمنستان (Armina)
      • ساتراپی مرکزی و کوچک ارمنستان
      • ساتراپی کوچک سوفن
      • ساتراپی کوچک کلخید (گرجستان)
    • ساتراپی اصلی پرثوه/پارت (Parθava)، پایتخت: احتمالاً هکاتومپیلوس (Hecatompylus)/شاید شهر نسا
      • ساتراپی مرکزی و کوچک پرثوه/پارت
      • ساتراپی کوچک ورکانه/گرگان (Hyrcania)، پایتخت: زادراکرتا (Zadracarta)
    • ساتراپی اصلی هوارزمیه/خوارزم (Uvārazmī)
  • ساتراپی بزرگ اسپاردا/لیدی (Sparda)، پایتخت: سارد (Sardes)
    • ساتراپی مرکزی و اصلی اسپاردا/لیدی
    • ساتراپی اصلی کَتپَتوکه/کاپادوکیه (Katpatuka)
      • ساتراپی مرکزی و کوچک کَتپَتوکه/کاپادوکیه (Cappadocia-beside-the-Pontus)
      • ساتراپی کوچک کَتپَتوکه/کاپادوکیه (Cappadocia-beside-the-Taurus)
      • ساتراپی کوچک پافلاگونیا (Paphlagonia)
  • ساتراپی بزرگ بابیروش/بابل (Bābiruš)
    • ساتراپی مرکزی و اصلی بابیروش/بابل
      • ساتراپی مرکزی و کوچک بابیروش/بابل
      • ساتراپی کوچک سیتاسن (Sittacene)، پایتخت: سیتاکه (Sittace)
      • ساتراپی کوچک اساگارته (Asagarta)
    • ساتراپی اصلی آشورا/آشور (Aθurā)
      • ساتراپی مرکزی و کوچک آثورا/آشور
      • ساتراپی کوچک عبر-ناری/سوریه (Ebir-nāri)، پایتخت: دمشق
      • ساتراپی کوچک کیلیکیه (Cilicia) مشرف به دریا، پایتخت: ترسوس (Tarsos)
  • ساتراپی بزرگ مودرایه/مصر (Mudrāya)، پایتخت: ممفیس (Memphis)
    • ساتراپی مرکزی و اصلی مودرایه/مصر
      • ساتراپی کوچک مصر علیا، پایتخت: ممفیس (Memphis)
    • ساتراپی اصلی پوتایه/لیبی (Putāyā)
    • ساتراپی اصلی کوشیا/نوبیا (Kūšiyā)
    • ساتراپی اصلی اَرَبایه/عربستان (Arabāya)
  • ساتراپی بزرگ هَرَهُوَتیش/رُخَج (Harauvatiš)، پایتخت: آراخوتوس (Arachotus)
    • ساتراپی مرکزی و اصلی هَرَهُوَتیش/رُخَج
    • ساتراپی اصلی زرنکه (Zranka)، پایتخت: فرادا (Phrada)
    • ساتراپی اصلی مکا/گدروزی، پایتخت: پورا (Pura)
    • ساتراپی اصلی هندوش/هند (Hinduš)
      • ساتراپی مرکزی و کوچک هندوش/هند ۱
      • ساتراپی کوچک هندوش/هند ۲
      • ساتراپی کوچک هندوش/هند ۳
  • ساتراپی بزرگ باختریش/باختر (Bāxtriš)، پایتخت: باختر (Bactra)

فهرست ساتراپی‌ها در سنگ‌نبشته‌های هخامنشی ویرایش

فهرست ساتراپی‌ها در سنگ‌نبشته‌های هخامنشی[۲]
سنگ‌نبشتهٔ بیستون سنگ‌نبشتهٔ پارسه سنگ‌نبشتهٔ شوش سنگ‌نبشتهٔ نقش رستم
پارسه - - -
خوجیه خوجیه خوجیه خوجیه
بابیروش بابیروش بابیروش بابیروش
آثوره آثوره آثوره آثوره
اَرَبایه اَرَبایه اَرَبایه اَرَبایه
مودرایه مودرایه مودرایه مودرایه
سرزمین‌های مشرف به دریا سرزمین‌های مشرف به دریا سرزمین‌های مشرف به دریا سرزمین‌های مشرف به دریا
اسپاردا اسپاردا اسپاردا اسپاردا
یونانیان مشرف به دریا یونانیان مشرف به دریا یونانیان مشرف به دریا یونانیان مشرف به دریا
یونانیان آنسوی دریا یونانیان آنسوی دریا یونانیان آنسوی دریا یونانیان آنسوی دریا
ماده ماده ماده ماده
ارمینه ارمینه ارمینه ارمینه
کَتپَتوکا کَتپَتوکا کَتپَتوکا کَتپَتوکا
پرثوه پرثوه پرثوه پرثوه
زَرَنکه زَرَنکه زَرَنکه زَرَنکه
- ساگارتیا - -
هَرَیوَه هَرَیوَه هَرَیوَه هَرَیوَه
هوارَزمیش هوارَزمیش هوارَزمیش هوارَزمیش
باختریش باختریش باختریش باختریش
سوغده سوغده سوغده سوغده
گنداره گنداره گنداره گنداره
سکا سکا سکا هئومه‌ورگه سکا هئومه‌ورگه
- - سکا تیگره‌خوده سکا تیگره‌خوده
- - سکا پَرَدرایه سکا پَرَدرایه
ثته‌گوش ثته‌گوش ثته‌گوش ثته‌گوش
هَرَهُوَتیش هَرَهُوَتیش هَرَهُوَتیش هَرَهُوَتیش
مکا مکا مکا مکا
- هندوش هندوش هندوش
- - اسکودرا (تراکیه) اسکودرا (تراکیه)
- - کاریا کاریا
- - - لیبی
- - - حبشه

فهرست هرودت ویرایش

داریوش شاهنشاهی ایران را به بیست قسمت تقسیم کرد و هر کدام را به یک خَشثْرَپاون (ساتراپ، شهربان) سپرد. وی برای هر قسمت یک مالیات نقدی و غیرنقدی (کالا) مقرر داشت.

هرودت تاریخ‌دان یونانی که سیاحت‌های متعدد در ممالک مشرق قدیم کرده و تحقیقات خود را راجع به احوال و تاریخ این ممالک نوشته، در کتاب سومش نام قسمت‌های مالیات دهنده و مقدار مالیات و خراج هر یک را این گونه آورده‌است:

  • یکم: ایونی‌ها (یئونی‌ها)، مگنزی‌های آسیا، آئولی‌ها، کاری‌ها، لیسی‌ها، میلی‌ها و پمفیلی‌ها جمعاً ۴۰۰ تالان*[۱] نقره.
  • دوم: میسی‌ها، لیدی‌ها، لاسونی‌ها، کابالی‌ها و هیتنی‌ها - ۵۰۰ تالان.
  • سوم: مردم کرانهٔ جنوبی هلسپنت، فریژی‌ها، تراسی‌های آسیا، پافلاگنی‌ها، ماریاندینی‌ها و سوری‌ها - ۳۶۰ تالان.
  • چهارم: سلیسی‌ها ۵۰۰ تالان نقره و ۳۶۰ اسب سفید (یک اسب برای یک روز سال) می‌پرداختند؛ از این پول ۱۴۰ تالان خرج سواره نظامی می‌شد که سلیسیا را حراست می‌کرد. ۳۶۰ تالان دیگر به خزانهٔ داریوش می‌رفت.
  • پنجم: از شهر پوسیدیوم، که امفی‌لوخوس پسر امفیاروس ساخته بود، در مرز بین سلیسیا و سوریه تا مصر باستثنای سرزمین تازیان که از پرداخت مالیات معاف بودند، ۳۵۰ تالان می‌آمد. این ایالت تمام فنیقیه و بخشی از سوریه بنام فلسطین را شامل می‌شد.
  • ششم: مصر، همراه با لیبی‌های سرحدی و شهرهای سیرین و بریقه (هر دو شامل ایالت مصر بودند) ۷۰۰ تالان می‌پرداختند، به اضافهٔ این پول، از سهم ماهیگیری در دریاچهٔ موریس و ۱۲۰٬۰۰۰ بوشل*[۲] گندم هم برای خرج سپاه هخامنشی که در دژ سفید واقع در ممفیس مستقر شده‌بودند، مصرف می‌شد.
  • هفتم: ساتاگیدها، گندهارایی‌ها، دائیک‌ها و آپاریت‌ها ۱۷۰ تالان می‌پرداختند.
  • هشتم: شوش و بقیهٔ سیسا - ۳۰۰ تالان.
  • نهم: بابل و آشور ۱۰۰۰ تالان نقره و ۵۰۰ خواجه (خدمتکار).
  • دهم: هگمتانه و بقیهٔ ایالت ماد، همراه با پاریکانی‌ها و ارتوکریبانت‌ها - ۴۵۰ تالان.
  • یازدهم: کاسپی‌ها، پاسیکاها، پانتیماتی‌ها و دریتاها، مجموعاً ۲۰۰ تالان.
  • دوازدهم: باختری‌ها و همسایگانشان تا آئگلی - ۳۶۰ تالان.
  • سیزدهم: پکتیی‌ها همراه با ارمنی‌ها و همسایگانشان تا دریای سیاه - ۴۰۰ تالان.
  • چهاردهم: ساگارتی‌ها، سارنگی‌ها، تامانی‌ها، اوتی‌ها، اهل مکا همراه با باشندگان خلیج فارس، جایی که شاهنشاه زندانیان و بیخانمانان جنگی را می‌فرستاد - ۶۰۰ تالان.
  • پانزدهم: سکاها و کاسپی‌ها - ۲۵۰ تالان.
  • شانزدهم: پارت‌ها، خوارزمی‌ها، سغدی‌ها، و هروی‌ها - ۳۰۰ تالان.
  • هفدهم: پاریکانی‌ها و اتیوپی‌های (حبشی‌ها) آسیایی - ۴۰۰ تالان.
  • هجدهم: ماتینی‌ها، ساسپیرها، و الارودیی‌ها - ۲۰۰ تالان.
  • نوزدهم: موشی‌ها، تیبارن‌ها، ماکرون‌ها، موسینوس‌ها و مارها - ۳۰۰ تالان.
  • بیستم: هندی‌ها پرجمعیت‌ترین ملل آن زمان، بیشترین مبلغ، ۳۶۰ تالان طلا را می‌پرداختند.

فهرست ساتراپی‌ها در زبان‌های باستانی ویرایش

فهرست ساتراپی‌ها در زبان‌های باستانی
نام ساتراپی نام مرکز
نام رایج در فارسی نو نام پارسی باستانی نام یونانی باستانی نام لاتینی نام رایج در فارسی نو نام پارسی باستانی نام یونانی باستانی نام لاتینی
پارس (استان فارس) پارسه Pārsa پرسیس Πέρσις پرسیس Persis تخت جمشید پارسه Pārsa پرسیس پولیس Πέρσης πόλις پرسیپولیس Persepolis
ماد مادَه Māda مدیا Μηδία مدیا Media هگمتانه (همدان) هگمتانه Hagmatana اکباتانا Ἐκβάτανα یا Ἀγβάτανα اِکبتانا Ecbatana
خوزستان (تمدن ایلام) خوجیه Hūjiya - سوزیانا Susiana یا سیسیا Cissia شوش (شهر شوش) - سوسا Σοῦσα سوزا Susa
پارت پَرثَوَه Parθava - پارتیا Parthia پرتیکان(فریدن) - - - -
باختر یا بلخ باختریش باکتریانه Βακτριανή باکتریانا Bactriana یا به‌طور ساده‌تر باکتریا Bactria بلخ (شهر بلخ) و آی خانم - باکترا Βάκτρα و شهر آی خانم در دوران اسکندر الکساندرئیا اوکسیانه Αλεξάνδρεια, η Ωξιανή نامیده می‌شد. باکترا Bactra و الکساندریا اوکسیانا Alexandria Oxiana (اسکندریه آمودریا)
هرات هَرَیوَه Haraiva آرئیا Ἀρεία آریا Aria آرتاکوانا (شهر هرات امروزی) - آرتاکوانا Ἀρτακόανα، در دوران اسکندر الکساندرئیا آرئیانه Αλεξάνδρεια, η Αρειανή (اسکندریه آریانه) آرتاکوانا Artacoana، در دوران اسکندر الکساندریا آریانا Alexandria Ariana (اسکندریه آریانا)
سغد سوغوده Suguda یا سوغدا Sugda سوگدیانه Σογδιανή سوگدیانا Sogdiana - - - -
مرو مَرگوش Marguš مرگیانه Μαργιανή مَرجانا Margiana - - - -
خوارزم هوارَزمیش (h)uwārazmiš خورَزمیا Χορασμία کورَسمیا Chorasmia - - - -
زرنگ زَرَنکه Zranka دَرَنگیانه Δραγγιανή درَنجانا Drangiana فراه - - فرادا Phrada
گدروزی - گدروزیا Γεδρωσία جدروزیا Gedrosia - - - -
رُخَج هَرَهُوَتیش Harahuvatiš آراخوزیا Ἀραχωσία یا آراخوتای Ἀραχῶται اَرَکُسیا Arachosia - - - -
ثته‌گوش ثَته‌گوش Thataguš ساتاگیدیا ساتاجیدیا Sattagydia - - - -
گنداره گنداره گندهارا گندهارا Gandhara - - - -

جستارهای وابسته ویرایش

پانویس ویرایش

^  تالان در قدیم واحدی برای پول طلا و نقره بوده. یک تالان در تعریف کلی معادل جرم آب در حجم یک آمفورا (کوزه‌ای ته باریک در یونان باستان) بوده که تقریباً برابر با یک پای مکعب است. در یونان باستان یک تالان حدوداً ۲۶ کیلو بوده. تالان طلا ده برابر تالان نقره بوده است.

^ بوشل پیمانهٔ غلات و میوه‌جات که معادل است با ۳۲ کوارتز یا ۲۴/۳۵ لیتر یا ۸ گالن.

منابع ویرایش

  1. دانشنامه ایرانیکا، ساتراپی‌های هخامنشیان (سرواژهٔ ACHAEMENIDSATRAPIES)
  2. «وبگاه لیویوس، چهار فهرست ایالتی داریوش». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئن ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۷ ژوئیه ۲۰۰۹.

پیوند به بیرون ویرایش