فهرست شاهان قاجار

شاهان ایران، از ۱۱۷۵ تا ۱۳۰۴

در مجموع هفت شاه از دودمان قاجار به مدت ۱۲۹ سال بر ممالک محروسه ایران سلطنت کردند. قاجارها ریشه در ایل قوانلو قاجار داشتند. این ایل یکی از هفت قبیله ترکمانی بود که طوایف قزلباش را شکل می‌دادند[۱] و در به سلطنت رساندن شاه اسماعیل یکم اثرگذار بودند. بعدها با سقوط اصفهان نقش قاجارها در مناسبات سیاسی ایران افزایش پیدا کرد[۲] و محمدحسن‌خان قاجار در آشوب‌های پس از قتل نادرشاه بر بخش‌های بزرگی از کشور چیره شد اما کریم‌خان زند او را شکست داد و فرزندش آقامحمدخان را به اسارت برد. بعد از مرگ کریم‌خان، آقامحمدخان از شیراز گریخت و خود را به ولایت اجدادی‌اش مازندران رساند. او میان قبایل قاجار اتحادی ایجاد کرد و در مجموعه‌ای از جنگ‌های طولانی، بر تمام ایران چیره شد و یکپارچگی ملی آن کشور را احیا کرد.[۳] او توسط عادل‌شاه اخته شده بود[۴] و فرزندی نداشت؛ نتیجتاً برادرزاده خود فتحعلی را به ولایتعهدی انتخاب کرد که پس قتل آقامحمدخان در ۱۷۹۷ م. (۱۲۱۱ ه‍.ق) به سلطنت رسید. دوره فتحعلی‌شاه شاهد تحکیم پایه‌های دولت نوین ایران، گسترش مناسبات اداری با اروپایی‌ها و دو جنگ با روسیه بود؛ جنگ با روس‌ها منجر به عهدنامه‌های گلستان و ترکمنچای و از دست رفتن بخش‌های عظیمی از سرزمین‌های شمال‌غربی ایران شد.[۵] فتحعلی‌شاه ۳۷ سال حکومت کرد و از آنجا که ولیعهد و پسرش عباس میرزا پیش از او درگذشته بود، نوه خود محمد میرزا را جانشین خود کرد.[۶]

اعلی‌حضرت شاهنشاه ممالک محروسه ایران
احمدشاه، آخرین شاه قاجاری ایران
جزئیات
نخستین پادشاهآقامحمدخان
واپسین پادشاهاحمدشاه
آغاز پادشاهی۱۷۹۶ م. (۱۱۷۵ ه‍.ش)
پایان پادشاهی۱۹۲۵ م. (۱۳۰۴ ه‍.ش)
سکونتگاه رسمیتهران، ایران
گمارندهجانشینی ارثی

محمدشاه یک درویش بود و به همراه صدراعظمش حاجی میرزا آقاسی سرسختانه با روحانیون شیعه درگیر شد. او همچنین تلاش کرد حاکمیت ایران بر هرات را از نو برقرار کند، اما انگلستان با اشغال نظامی جزیره خارک و تهدید به جنگ تمام عیار، او را مجبور کرد به تهران عقب‌نشینی کند.[۷] محمدشاه در ۱۸۴۸ م. (۱۲۶۴ ه‍.ق) به دلیل بیماری درگذشت و پسرش ناصرالدین‌میرزا پادشاه شد. این آغازی بر یک دوره سلطنت طولانی به مدت ۵۰ سال بود که در نهایت با ترور او توسط میرزا رضا کرمانی به اتمام رسید. ناصرالدین‌شاه نیز مانند پدرش سعی کرد هرات را به سلطه ایران بازگرداند که این مرتبه انگلیس مستقیماً به ایران اعلان جنگ داد که سبب چشم‌پوشی دائمی شاه از آن شهر گردید.[۸] عهد ناصری ضمناً شاهد تغییرات اجتماعی در ایران بنا به دلایلی چون گسترش رابطه با اروپاییان بود. پس از ناصرالدین‌شاه، پادشاهی به مظفرالدین‌شاه که ۴۰ سال ولیعهد بود، سپرده شد. مهم‌ترین اتفاق در دوره مظفری امضای فرمان مشروطیت و تدوین قانون اساسی بود.[۹] شاه ۱۰ روز پس از امضای قانون اساسی درگذشت و پسرش، تحت عنوان محمدعلی‌شاه، به سلطنت رسید. او سعی کرد پادشاهی مطلقه را مجدداً در ایران برپا کند که با فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان ناکام ماند و مجبور به استعفا شد. پس از او پسرش احمد میرزا پادشاه شد.[۱۰] در دوره احمدشاه جنگ جهانی اول روی داد که از نتایجش اشغال کشور بی‌طرف ایران و یک قحطی بزرگ در پیامد آن بود.[۱۱] سرانجام با افزایش قدرت رضاخان، مجلس شورای ملی در ۹ آبان ۱۳۰۴ ه‍.ش رای به خلع احمدشاه و سلسله قاجار داد.[۱۲][۱۳]

فهرست ویرایش

تصویر نام تولد
والدین
حکومت صدراعظم‌ها تاریخ مرگ
علت مرگ
مدفن اتفاقات مهم منا.
 
۱۴ سال مدعی پادشاهی و ۱ سال سلطنت رسمی
۱۱۹۳ – رمضان ۱۲۱۰ ه‍. ق
(۱ فروردین ۱۱۶۱ – ۱ فروردین ۱۱۷۵) (مدعی)
رمضان ۱۲۱۰ – ۲۱ ذی‌الحجه ۱۲۱۱ ه‍. ق
(۱ فروردین ۱۱۷۵ – ۲۸ خرداد ۱۱۷۶) (رسمی)[الف]
۲۸ خرداد ۱۱۷۶ در شوشی
توسط خدمتکارانش کشته شد.
 
۳۷ سال
۲۱ ذی‌الحجه ۱۲۱۱ – ۱۹ جمادی‌الثانی ۱۲۵۰ ه‍. ق
(۲۸ خرداد ماه ۱۱۷۶ – ۱ آبان ۱۲۱۳)[ب]
۱ آبان ۱۲۱۳ در اصفهان
مرگ طبیعی
جنگ‌های ایران و روس،
برقراری رابطه با کشورهای اروپایی
 
۱۴ سال
۱۹ جمادی‌الثانی ۱۲۵۰ – ۶ شوال ۱۲۶۴ ه‍. ق
(۱ آبان ۱۲۱۳ – ۲۲ شهریور ۱۲۲۷)[پ]
۲۲ شهریور ۱۲۲۷ در تجریش
نقرس
حرم فاطمه معصومه، قم
 
۲۵ تیر ۱۲۱۰ در تبریز
محمدشاه
و ملک‌جهان خانم
۴۸ سال
۶ شوال ۱۲۶۴ – ۱۷ ذی‌القعده ۱۳۱۳ ه‍. ق
(۲۲ شهریور ۱۲۲۷ – ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵)[ت]
۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ در ری
به دست میرزا رضا کرمانی ترور شد.
 
۳ فروردین ۱۲۳۲ در تبریز
ناصرالدین‌شاه
و شکوه‌السلطنه
۱۰ سال
۱۷ ذی‌القعده ۱۳۱۳ – ۲۴ ذی‌القعده ۱۳۲۴
(۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ – ۱۲ دی ۱۲۸۵)[ث]
امین‌السلطان
امین‌الدوله
محسن مشیرالدوله
امین‌السلطان
عین‌الدوله
۱۲ دی ۱۲۸۵ در تهران
حمله قلبی
 
۱ تیر ۱۲۵۱ در تبریز
مظفرالدین‌شاه
و تاج‌الملوک
۲ سال و ۷ ماه
۲۴ ذی‌القعده ۱۳۲۴ – ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷
(۱۲ دی ۱۲۸۵ – ۲۵ تیر ۱۲۸۸)[ج]
۱۶ فروردین ۱۳۰۴ در سانرمو، ایتالیا
مرگ طبیعی
حرم حسین بن علی، کربلا
 
۱۲ بهمن ۱۲۷۵ در تبریز
محمدعلی‌شاه
و ملکه جهان
۱۶ سال
۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ – ۱۳ ربیع‌الثانی ۱۳۴۴ ه‍. ق
(۲۵ تیر ۱۲۸۸ – ۹ آبان ۱۳۰۴)[چ]
۸ اسفند ۱۳۰۸ در پاریس، فرانسه
ورم کلیه
حرم حسین بن علی، کربلا

شجره‌نامه ویرایش

فتحعلی‌خان
رئیس ایل قاجار
محمدحسن‌خان
رقیب کریم‌خان زند
آقامحمدخان۱
نخستین پادشاه قاجار
حسینقلی‌خان
جهانسوز
صادق‌خان
حسینقلی‌خانفتحعلی‌شاه۲
دومین پادشاه قاجار
محمدعلی میرزا
دولتشاه
عباس میرزا
ولیعهد و نایب‌السلطنه
محمدرضا میرزا
حاکم گیلان
حسین‌علی‌میرزا
فرمانفرما
حسنعلی میرزا
شجاع‌السلطنه
علی میرزا
ظل‌السلطان
سلطان محمدمیرزا
سیف‌الدوله
محمدحسین میرزا‏
حشمت‌الدوله
امام‌قلی عمادالدولهرضاقلی میرزا‏
نایب‌الایاله
امام‌قلی میرزانجفقلی میرزا‏
والی
محمدشاه۳
سومین پادشاه قاجار
بهمن میرزامراد میرزا
حسام‌السلطنه
حمزه میرزا
حشمت‌الدوله
اردشیر میرزافرهاد میرزا
معتمدالدوله
خانلر میرزا
احتشام‌الدوله
ناصرالدین‌شاه۴
چهارمین پادشاه قاجار
عباس میرزا ملک‌آراعبدالصمد میرزا
عزالدوله
محمدتقی میرزا
رکن‌الدوله
معین‌الدین میرزامحمدکاظم خانمسعود میرزا
ظل‌السلطان
مظفرالدین شاه۵
پنجمین پادشاه قاجار
کامران میرزا
نایب‌السلطنه
نصرت‌الدین میرزا
سالارالسلطنه
محمدرضا میرزا
رکن‌السلطنه
حسینعلی میرزا‏
یمین‌السلطنه
احمد میرزا
عضدالسلطنه
محمدعلی‌شاه۶
ششمین پادشاه قاجار
ملک منصور میرزا
شعاع‌السلطنه
ابوالفضل میرزا
عضدالسلطان
حسینعلی میرزا
اعتضادالسلطنه
احمدشاه۷
هفتمین و واپسین پادشاه قاجار
محمدحسن میرزا
ولیعهد احمدشاه
فریدون میرزا
تنها فرزند پسر احمدشاه

سالشمار ویرایش

اعداد سال خورشیدی را نشان می‌دهند:

جستارهای وابسته ویرایش

پانویس ویرایش

تاریخ میلادی ویرایش

  1. ۲۱ مارس ۱۷۸۲ – ۲۰ مارس ۱۷۹۶ (مدعی)
    ۲۰ مارس ۱۷۹۶ – ۱۷ ژوئن ۱۷۹۷ (رسمی)
  2. ۱۷ ژوئن ۱۷۹۷ – ۲۳ اکتبر ۱۸۳۴
  3. ۲۳ اکتبر ۱۸۳۴ – ۵ سپتامبر ۱۸۴۸
  4. ۵ سپتامبر ۱۸۴۸ – ۱ مه ۱۸۹۶
  5. ۱ مه ۱۸۹۶ – ۳ ژانویه ۱۹۰۷
  6. ۳ ژانویه ۱۹۰۷ – ۱۶ ژوئیه ۱۹۰۹
  7. ۱۶ ژوئیه ۱۹۰۹ – ۱۵ دسامبر ۱۹۲۵

ارجاع‌ها ویرایش

منابع ویرایش

  • Bosworth, Clifford Edmund (1996). "Persia, The Qajars (152)". The new Islamic dynasties A chronological and genealogical manual. Edinburgh University Press.{{cite book}}: نگهداری CS1: پیش‌فرض تکرار ref (link)
  • Calmard، Jean (۲۰۰۴). MOḤAMMAD SHAH QĀJĀR. Encyclopædia Iranica.
  • Amanat، Abbas (۲۰۰۳). HERAT vi. THE HERAT QUESTION. Encyclopædia Iranica.
  • Calmard، Jean (۱۹۸۵). ANGLO-PERSIAN WAR (1856-57). Encyclopædia Iranica.
  • Amanat، Abbas (۱۹۹۹). FATḤ-ʿALĪ SHAH QĀJĀR. Encyclopædia Iranica.
  • Sheikh-ol-Islami، Javad (۱۹۸۴). AḤMAD SHAH QĀJĀR. Encyclopædia Iranica.
  • Hambly، Gavin R. G. (۱۹۹۱). «ĀGHĀ MUHAMMAD KHĀN AND THE ESTABLISHMENT OF THE QĀJĀR DYNASTY». The Cambridge History of Iran. Cambridge University Press. ص. ۱۰۴–۴۳.
  • Perry، John R. (۱۹۸۴). ĀḠĀ MOḤAMMAD KHAN QĀJĀR. Encyclopædia Iranica.
  • Hambly، Gavin R. G. (۱۹۹۱). «IRAN DURING THE REIGNS OF FATH 'Alī SHāH AND MUHAMMAD SHāH». The Cambridge History of Iran. Cambridge University Press. ص. ۱۷۴–۱۴۴.