فهرست میراث جهانی در ترکمنستان
میراث جهانی در ترکمنستان شامل ۳ اثر فرهنگی در ترکمنستان است. ترکمنستان ۳۰ سپتامبر ۱۹۹۴ م به این کنوانسیون پیوست و تا سال ۲۰۲۰ م افزون بر ۳ سایت ثبت‌شده، ۸ سایت نیز از این کشور در فهرست آزمایشی قرار گرفته‌است.
 | |
 | |
| اطلاعات | |
| کشور | ترکمنستان |
| تاریخ ثبت | ۳۰ سپتامبر ۱۹۹۴ |
| آثار ثبت شده | ۳ |
| فهرست آزمایشی | ۸ |
| وبگاه | tm |
همان‌طور که در پیمان‌نامه میراث جهانی یونسکو — که در سال ۱۹۷۲ م تأسیس شده — شرح داده شده‌است، سایت‌های میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد، یونسکو مکان‌هایی هستند که اهمیت فرهنگی یا طبیعی دارند. طبق کنوانسیون یونسکو هر اثری پس از ثبت توسط این کمیته، باید از سوی کشور نگهدارندهٔ اثر، مورد توجه ویژه قرار گیرد و انجام هرگونه دخل و تصرف یا اقدامی که باعث به خطر افتادن آن شود، ممنوع است.[۱]
مرو قدیمی‌ترین و از بهترین شهرهای واحهٔ حفاظت‌شده در طول مسیر ابریشم در آسیای میانه است. بقایای موجود در این واحهٔ وسیع ۴۰۰۰ سال از تاریخ بشر را دربرمی‌گیرد. تعدادی از بناهای تاریخی، به‌ویژه از دو هزارهٔ گذشته، هنوز قابل مشاهده است. این شهر نخستین اثر ثبت‌شده در ترکمنستان است. همچنین بناهای تاریخی بزرگ از دوره‌های مختلف تاریخی در این شهر وجود دارد. از جملهٔ آنها می‌توان به کوشک‌ها — یکی از ویژگی‌های بارز معماری مرو—، قلعه‌ها و بسیاری از مساجد و مقبره اشاره کرد. پارک تاریخی و فرهنگی دولتی مرو باستان با مصوبه‌ای در سال ۱۹۸۷ م ایجاد شد و دارای حفاظت بالا در سطح ملی است که با مفاد قانون ۱۹۹۲ م در مورد حمایت از آثار تاریخی و فرهنگی ترکمنستان به آن اعطا شده‌است. این پارک تاریخی و تمام اجزای آن در فهرست میراث ملی قرار دارند.[۲]
کهنه‌گرگانج دومین اثر ثبت‌شده در کشور ترکمنستان شامل مجموعه‌ای از بناهای تاریخی عمدتاً از قرن یازدهم تا شانزدهم میلادی، از جمله مسجد، دروازه‌های کاروانسرا، قلعه‌ها، مقبره‌ها و مناره‌ای به ارتفاع ۶۰ متر است. کهنه‌گرگانج مرکز منطقهٔ خوارزم و بخشی از شاهنشاهی هخامنشی بوده‌است. این شهر نمایندهٔ یک سنت فرهنگی (فرهنگ اسلامی خوارزم) را ارائه می‌دهد و در نوع حفظ آن بی‌نظیر است. کهنه‌گرگانج توسط قوانین ملی محافظت می‌شود و همچنین توسط شهرداری محلی از حفاظت محلی نیز برخوردار است.[۳]
در یازدهمین نشست سازمان یونسکو که ۲۹ ژوئن ۲۰۰۷ م در نیوزلند برگزار شد مجموعه آثار تاریخی و معماری نسای قدیم ترکمنستان در فهرست میراث جهانی ثبت شد. نسا شهری آباد در خراسان شرقی میان شهر مرو و بلخ و پایتخت تیرداد دومین پادشاه اشکانی بوده‌است.[۴]
میراث جهانی ویرایش
یونسکو سایت‌ها را با ده معیار فهرست می‌کند. هر ورودی باید حداقل یکی از معیارها را داشته باشد.[۵]
| # | نگاره | نام | موقعیت | سال | ش ثبت معیارها |
شرح | م |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | 
|
مرو | استان مرو | ۱۹۹۹ | ۸۸۶ (ii)(iii) |
مَرو از شهرهای باستانی بود که ویرانه‌های آن امروزه در انتهای جنوبی بیابان قره قوم و به فاصلهٔ ۱۴۵ کیلومتری شمال شرقی سرخس واقع است و ناحیه اطراف آن از رود مرغاب (مرورود) مشروب می‌شود. شهر امروزی ماری که مرکز استان مرو در ترکمنستان است در ۳۰ کیلومتری مرو باستان ساخته شده‌است. پیشینهٔ مرو به پیش از میلاد مسیح می‌رسد. مرو از شهرهای باستانی و از مراکز فرهنگی بوده‌است. داریوش اول در سنگ‌نبشته بیستون مرو را مَرگَوش نامیده و با غرب اسم برده‌است. اما جغرافیانویسان قدیم آن را مَرْگیانا نامیده و جداگانه ذکر کرده‌اند. مرگیان یا مرو از سرزمین‌های تابع اشکانیان به‌شمار می‌آمد. | [۲] |
| ۲ | 
|
کهنه‌گرگانج | استان داش‌اغوز | ۲۰۰۵ | ۱۱۹۹ (ii)(iii) |
شهری باستانی در شمال شرقی کشور کنونی ترکمنستان و در جنوب مرز ازبکستان است. شهر گرگانج در زمان پادشاهی علاءالدین محمد خوارزمشاه مرکز سرزمین خوارزم و پایتخت خوارزمشاهیان بود. رود آمودریا از کنار این شهر می‌گذشت. این شهر بزرگ‌ترین شهر در سر جاده ابریشم بود. یافته‌های باستان‌شناسی در این‌جا نشانه‌هایی از زمان شاهنشاهی هخامنشی به‌دست می‌دهد. رشیدالدین وطواط، ادیب معروف ادبیات فارسی و عربی که در زمان خوارزمشاهیان می‌زیست، بیشتر عمر خود را در این شهر گذراند. | [۳] |
| ۳ | 
|
نسا | استان آخال | ۲۰۰۷ | ۱۲۴۲ (ii)(iii) |
از شهرهای باستانی ایران در خراسان بود. این شهر که یکی از شهرهای مهم شاهنشاهی اشکانی بوده و در واقع پایگاه خاندان پارت محسوب می‌شود، امروزه در محدوده کشور ترکمنستان قرار گرفته‌است. این شهر در فاصلهٔ بین شهرهای عشق‌آباد و قوچان قرار دارد. شهر نسا از مهم‌ترین شهرهای ایران به‌شمار می‌رفت و به‌نظر برخی مورخان، ارگ نسا، نخستین جایی بوده‌است که اشک اول، بنیانگذار سلسلهٔ اشکانی به‌عنوان مرکز فرمانروایی خود برگزید. در کاوش‌های باستانی ارگ نسا، دخمه‌ها و پرستشگاه‌های مربوط به آیین مهرپرستی که پیش از همه‌گیر شدن کیش زرتشت در ایران رواج داشته به دست آمده‌است. | [۶] |
موقعیت جغرافیایی ویرایش
فهرست آزمایشی ویرایش
علاوه بر سایت‌های موجود در فهرست میراث جهانی، کشورهای عضو می‌توانند فهرستی از سایت‌های آزمایشی را که ممکن است برای نامزدی در نظر بگیرند، در این فهرست قرار دهند. نامزدها در فهرست میراث جهانی تنها در صورتی پذیرفته می‌شوند که سایت قبلاً در فهرست آزمایشی قرار داشته باشد.[۷]
| # | نگاره | نام | موقعیت | سال | ش ثبت معیارها |
شرح | م |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | 
|
دهستان و میشریان | استان بلخان | ۱۹۹۸ | ۹۶۷ (i)(ii)(iii)(iv)(v) |
از سده ۱۰ تا ۱۴ میلادی از شهرهای اصلی ترکمنستان بوده که در مسیر اصلی کاروان‌ها از گرگان به خوارزم واقع شده‌است. مهم‌ترین آثار به‌جامانده در آن توسط خوارزمشاهان ساخته شده‌است. از بناهای برجای‌ماندهٔ برجسته می‌توان به قسمت‌هایی از یک منارهٔ ساخته‌شده توسط ابوبینی زیارد و منارهٔ مسجد محمد خوارزمشاه اشاره کرد که ۱۸ متر است. هفت کیلومتری شمال شهر گورستان دهستان و مشریان قرار دارد. علاوه بر شهر و گورستان قرون وسطایی، مکان‌های مهمی از هزارهٔ سوم قبل از میلاد نیز وجود دارد. | [۸] |
| ۲ |
|
منطقه حفاظت‌شده دولتی بادخیز | استان مرو | ۲۰۰۹ | ۵۴۳۲ (vii)(ix)(x) |
مساحت آن ۸۷۷ کیلومتر مربع و در جنوب استان مرو، در نزدیکی مرز ایران قرار دارد. محل آن بین رودخانه‌های قشقه و تجن است. سطح این منطقه متشکل از تپه‌ماهورهای تک‌افتاده یا کنار هم است که بین ۲۰ تا ۲۰۰ متر ارتفاع دارند. متوسط بارش سالانهٔ این منطقهٔ حفاظت‌شده حدود ۲۸۰ میلی‌متر است. بهار کوتاه آن با تابستانی گرم و طولانی دنبال می‌شود. | [۹] |
| ۳ |
|
ذخیره‌گاه طبیعی سانت هاسارداغ | استان بلخان | ۲۰۰۹ | ۵۴۳۳ (x) |
این منطقه در سال ۱۹۷۷ م برای حفاظت از گیاهان و جانوران بومی تأسیس شد و در قسمت جنوب غربی رشته کوه کپه‌داغ در استان بالکان واقع شده‌است و مساحت آن ۳۰۳ کیلومتر مربع است. تابستان‌ها آب و هوا خشک و نیمه گرمسیری و دمای ۳۵–۴۵ درجه سانتی‌گراد است. بارش‌ها عمدتاً از نوامبر تا آوریل است، اما در تابستان گاهی اوقات رگبارهای سنگین می‌بارد. رودخانهٔ سامبار به طول ۲۴۵ کیلومتر از میان این منطقه عبور می‌کند. | [۱۰] |
| ۴ |
|
ذخیره‌گاه طبیعی کویتنداغ | استان لب آب | ۲۰۰۹ | ۵۴۳۴ (viii)(x) |
این سایت در دامنه‌های جنوب غربی کوه‌های کویتنداغ در رشته کوه کوگیتانگ، در منتهی‌الیه جنوب غربی رشته کوه گیسار از سیستم کوهی پامیر–آلای قرار دارد. به‌طور کلی، در کمربندهای کوهستانی میانی و فوقانی در ارتفاعات ۹۰۰–۳۱۳۹ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد، که در نهایت به آیریبابا بلندترین قلهٔ ترکمنستان می‌رسد و شامل دریاچه‌های کارستی و غارها کتاکول، خورژومکول، گارلیک و چشمه‌های آب شیرین بولاکلی و کویتن می‌شود. منبع اصلی آب رودخانه کویندتاریا است. آب و هوا با توجه به ارتفاع، از خشک و گرم به معتدل و سرد با بارش سالانه تا ۳۵۰ میلی‌متر تغییر می‌کند. ۹۸۲ گونه در این منطقه زیست می‌کنند. همچنین شامل پناهگاه خواجه‌فیل، پناهگاه خواجه‌برج‌بلند، پناهگاه خواجه‌قراول و پناهگاه گارلیک می‌شود. | [۱۱] |
| ۵ | 
|
قرق‌خانه رفتک | استان لب آب | ۲۰۰۹ | ۵۴۳۵ (x) |
نام یک منطقهٔ حفاظت‌شده بیابانی در استان لب آب ترکمنستان است. این منطقهٔ حفاظت‌شده به‌خاطر وجود بزمجهٔ بیابانی (نام محلی زَمزَن) و بیشه‌های سیاه‌تاغ خود معروف است. | [۱۲] |
| ۶ | 
|
ذخیره‌گاه طبیعی دولتی آمودریا | استان لب آب | ۲۰۰۹ | ۵۴۳۶ (x) |
در شمال‌شرقی کشور ترکمنستان و استان لب آب است. این ذخیره‌گاه در سال ۱۹۸۲ م برای نگهداری و محافظت از بخشی از آمودریا تأسیس شده‌است. مساحت ذخیره‌گاه ۴۹۵ کیلومتر مربع است. | [۱۳] |
| ۷ | 
|
ذخیره‌گاه طبیعی دولتی هزار | استان بلخان | ۲۰۰۹ | ۵۴۳۷ (x) |
این منطقه در ساحل جنوب شرقی دریای خزر واقع شده‌است و مساحت آن ۲٬۶۹۰ کیلومتر مربع است و خلیج‌های ترکمنباشی، بالخان، چلکن شمالی و میخائیلوف را پوشش می‌دهد و دارای باتلاق‌های ساحلی هستند. بزرگ‌ترین آنها داگادا است که ۱۲۰ هکتار مساحت دارد. متوسط دما در سال ۱۵٫۸ درجه سانتی‌گراد است. بادهای غالب شمال غربی در تابستان خنکی و در زمستان یخبندان می‌آورند. تنوع بالایی از جلبک‌ها در خلیج‌ها متشکل از جلبک‌های سبز (۲۸ گونه)، جلبک قرمز (۱۱ گونه) و جلبک دریایی یا قهوه‌ای (یک گونه) وجود دارد. صدها گونه از جلبک‌های میکروسکوپی را می‌توان در پلانکتون و بنتوس یافت. | [۱۴] |
| ۸ | 
|
سایت‌های جاده‌های ابریشم در ترکمنستان | گوناگون | ۲۰۱۰ | ۵۵۲۱ (ii)(iii)(iv)(v)(vi) |
شامل ۱۱ مسیر از سایت‌های جاده‌های ابریشم در ترکمنستان است. نخستین مسیر آمول به مرو و آخرین مسیر دهستان به خوارزم است. جاده‌های ابریشم مسیرهای ادغام، تبادل و گفتگو بین شرق و غرب است که تقریباً در حدود دوهزار سال به سعادت مشترک بشریت کمک زیادی کرده‌است. | [۱۵] |
منابع ویرایش
- ↑ "UNESCO World Heritage Centre – The World Heritage Convention". UNESCO World Heritage Centre. Archived from the original on 27 August 2016. Retrieved 25 October 2015.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Centre, UNESCO World Heritage (2017-10-11). "State Historical and Cultural Park "Ancient Merv"". UNESCO World Heritage Centre (به لاتین). Archived from the original on 19 November 2020. Retrieved 2020-12-05.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Centre, UNESCO World Heritage (2017-10-11). "Kunya-Urgench". UNESCO World Heritage Centre (به لاتین). Archived from the original on 18 November 2020. Retrieved 2020-12-05.
- ↑ «آثار تاریخی "نسای قدیم" ترکمنستان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد - ایرنا». ایرنا. ۲۰۰۷-۰۶-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۲۴.
- ↑ "UNESCO World Heritage Centre – The Criteria for Selection". UNESCO World Heritage Centre. Archived from the original on 12 June 2016. Retrieved 17 August 2018.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage (2017-10-11). "Parthian Fortresses of Nisa". UNESCO World Heritage Centre (به لاتین). Archived from the original on 18 November 2020. Retrieved 2020-12-05.
- ↑ "Tentative Lists". UNESCO. Archived from the original on 24 September 2005. Retrieved October 7, 2010.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage (2017-10-11). "Dehistan / Mishrian". UNESCO World Heritage Centre (به انگلیسی). Archived from the original on 15 August 2020. Retrieved 2020-12-05.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage (2017-10-11). "Badhyz State Nature Reserve". UNESCO World Heritage Centre (به انگلیسی). Archived from the original on 22 June 2020. Retrieved 2020-12-05.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage (2017-10-11). "Syunt Hasardag State Nature Reserve". UNESCO World Heritage Centre (به انگلیسی). Archived from the original on 15 August 2020. Retrieved 2020-12-05.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage (2017-10-11). "Dinosaurs and Caves of Koytendag". UNESCO World Heritage Centre (به انگلیسی). Archived from the original on 27 September 2020. Retrieved 2020-12-05.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage (2017-10-11). "Repetek Biosphere State Reserve". UNESCO World Heritage Centre (به انگلیسی). Archived from the original on 13 August 2020. Retrieved 2020-12-05.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage (2017-10-11). "Amudarya State Nature Reserve". UNESCO World Heritage Centre (به انگلیسی). Archived from the original on 22 June 2020. Retrieved 2020-12-05.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage (2017-10-11). "Hazar State Nature Reserve". UNESCO World Heritage Centre (به انگلیسی). Archived from the original on 22 June 2020. Retrieved 2020-12-05.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage (2017-10-11). "Silk Roads Sites in Turkmenistan". UNESCO World Heritage Centre (به انگلیسی). Archived from the original on 15 August 2020. Retrieved 2020-12-05.
پیوند به بیرون ویرایش
- (انگلیسی) میراث جهانی یونسکو در ترکمنستان
| در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ فهرست میراث جهانی در ترکمنستان موجود است. |
.svg){kind=small}
