لُغَتِ فُرْسْ یا فرهنگ اسدی نام واژه‌نامه‌ای مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سدهٔ پنجم هجری آن را نگاشته‌است.[۱]

تاریخچه ویرایش

این فرهنگ پس از رسالهٔ ابوحفض سُغدی و تفاسیر فی لغة الفرس نوشتهٔ شرف‌الزمان قطران بن منصور ارموی شاعر معروف (۴۶۵ هجری قمری) نگاشته شده‌است که از این دو اثر اثری نیست در نتیجه کتاب لغت فرس اولین فرهنگ لغت موجود است.[۲] اسدی طوسی این فرهنگ را پس از نظم گرشاسپ‌نامه، یعنی پس از ۴۵۸ هـ. ق تألیف کرده‌است.[۳]

تصحیح ویرایش

این واژه‌نامه، در ایران، تا کنون با تصحیح‌های عباس اقبال، محمد دبیرسیاقی، علی‌اشرف صادقی و فتح‌الله مجتبایی منتشر شده‌است.[۴]

دلیل نگارش ویرایش

گفته می‌شود نگارش این واژه‌نامه به‌تشویق اردشیر بن دیلمسپار قطبی نجمی (شاعر) بوده‌است. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران می‌آورد. ترتیب واژه‌های این واژه‌نامه بر پایهٔ حرف آخر آن‌ها است.[۵]

اسدی همان‌گونه که خود در کتاب لغت فرس گفته‌است این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسی‌زبان سرزمین‌های غربی ایران که با برخی از واژه‌های به‌کاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند.[۱] این لغت‌نامه بیشتر برای استفادهٔ شاعران تنظیم شده ازاین‌رو ترتیب لغات این فرهنگ بر اساس حرف آخر آنهاست و برای پیدا کردن قافیه برای شاعران به‌ویژه آن‌هایی که به فارسی تسلط کافی نداشتند منبع ارزشمندی بوده‌است.[۶]

اهمیت ویرایش

این واژه‌نامه، جدا از آن که به واژه‌ها پرداخته، برخی چامه‌های چامه‌سرایانی کهن را که امروزه جز نام آگاهی‌ای دیگر ازشان نداریم، یا پاره‌هایی از سرودهایی چون «کلیله و دمنه» و «سندبادنامه‌»‌ی رودکی و «وامق و عذرا»ی عنصری را که از میان رفته‌اند، از گزندِ زمانه نگه داشته‌است.[۷]

اشکالات ویرایش

مطالب این کتاب طی سال‌های متوالی تغییرات بسیاری داشته و در هر زمان برای تکمیل به آن مطلبی را افزوده‌اند چنان‌که به‌جرئت نمی‌توان گفت آنچه از اسدی‌ست کدام‌ست. بااین‌همه کتاب جالب و سودمندی است و اساس کار همهٔ فرهنگ‌نویسان پس از اسدی بوده‌است.[۲]

منابع ویرایش

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران (جلد دوم)، انتشارات فردوس، چاپ هفدهم
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ مقدمه فرهنگ معین
  3. نورالله مرادی (۱۳۹۲). «سیر فرهنگ‌نویسی در ایران» (PDF تاریخ بازبینی = ۹ اسفند ۱۳۹۳). کتاب ماه کلیات (۱۸۹): ۵.
  4. بزرگمهر لقمان. ««لغتِ فُرسِ» اسدیِ توسی».
  5. عزیزالله، علیزاده (۱۳۸۹). فرهنگ عمید. راه رشد. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۰۰۹-۶۷-۵.
  6. نورالله مرادی (۱۳۹۲). «سیر فرهنگ‌نویسی در ایران». کتاب ماه کلیات (۱۸۹): ۵. دریافت‌شده در ۹ اسفند ۱۳۹۳.
  7. بزرگمهر لقمان. ««لغتِ فُرسِ» اسدیِ توسی».