بخش ماهیدشت

اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	کرمانشاه
شهرستان	کرمانشاه
مردم
جمعیت	۱۸٬۶۲۸ نفر (۱۳۹۵)
شهرها
ماهیدشت
دهستان‌ها
دهستان چقانرگس, دهستان ماهیدشت

ماهیدشت یکی از بخش‌های شهرستان کرمانشاه در استان کرمانشاه است. مردمان ماهیدشت از قوم کرد هستند و به زبان کردی کلهری تکلم می کنند.

ماهیدشت در دوره اشکانیان به «نیستاه» معروف بود و به دلیل آب و هوا و مراتع خوب، محل پرورش اسب‌های تیزپای جنگاوران شاهنشاهی اشکانیان بوده‌است؛ و به احتمال زیاد، در مسیر جادهٔ ابریشم قرار داشته‌است. در زمان صفویه این ناحیه ماهیدشت نامیده شد و کاروانسرای شاه عباسی در آن بنا نهاده شد. این کاروانسرا که در شمال شرقی ماهیدشت واقع شده‌است، این بنا از سنگ‌های حجاری شده عصر ساسانی و بقیه ساختمان از آجر و گچ می‌باشد. این کاروانسرا که احتمالاً در زمان شاه عباس دوم بنا شده، در سال ۱۲۷۵ هجری قمری هنگام سلطنت ناصرالدین شاه تعمیر شده‌است.

تقسیمات کشوری

ماهیدشت در زبان محاوره محلی، مایشت یا مایدشت تلفظ می‌شود.

• بخش ماهیدشت
  • دهستان چقانرگس
  • دهستان ماهیدشت

نقاط شهری: ماهیدشت

جمعیت

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران جمعیت بخش ماهیدشت شهرستان کرمانشاه در سال ۱۳۹۵ برابر با ۱۸٬۶۲۸ نفر بوده‌ است.

صنعت

ماهیدشت به دلیل موقعیت استراتژیکی منحصر به فرد اش جزی نقاط صنعتی کرمانشاه بوده و کارخانه سیمان سامان غرب، مجتمع کشت و صنعت ماهیدشت (نازگل) و … در این منطقه قرار گرفته‌است.

اقتصاد

ماهیدشت به دلیل زمین‌های حاصلخیز و منطقهٔ خوش آب و هوا و همجواری با رودخانه مرگ از دیرباز قطب کشاوزی منقطه بوده و محصولات متنوعی از قبل گندم، جو، چغندر، سیب زمینی، ذرت، پیاز و … به خوبی در این منطقه پرورش می‌یابد.

محیط دانشگاهی

مرکز آموزش علمی کاربردی جهاد کشاورزی ماهیدشت همه ساله پذیرای دانشجویان و علم آموزان از تمام نقاط ایران می‌باشد.

پرورش اسب

ماهیدشت از دیرباز محل پرورش اسب بوده و در زمان اشکانیان، اسب‌های جنگاور از این منطقه تهیه می‌شده‌اند. همه ساله شو اسب اصیل کوردی در ماهیدشت به همراه جشن خوشه (جشن خرمن) در این شهر برگزار می‌شود.

جاذبه‌های توریستی

ماهیدشت به دلیل دشت‌های بسیار وسیع و همجواری با رشته کوه‌های زاگرس، مکان بکری برای گردشگران پدیدآورده است که همه ساله طیف بسیار وسیعی از دوست داران طبیعت را به سمت خود جذب می‌کند. سراب کاشنبه، منطقهٔ مها و پل قدیمی رودخانه مرگ، تنگه مرصاد، کاروانسرای شاه عباسی و … از جاذبه‌های دیدنی این منطقه می‌باشد.

رودخانه مرگ

رودخانه مرگ (مِرِگ) که در برخی گویشهای محلی مِری هم تلفظ می‌شود، نام یکی از رودخانه‌های استان کرمانشاه است. رودخانه مِرِگ از سرابِ سر فیروز آباد کرمانشاه در جنوب غربی ماهیدشت سرچشمه می‌گیرد و در شمال شرقی روستای میر عزیزی به رودخانه قره سو می‌ریزد. این رودخانه پس از عبور از ماهیدشت و دریافت آب از سراب کاشنبه وارد دشت‌های کوزران می‌شود و در آنجا به رودخانه زرد آب متصل و سپس در جایی به نام کوه ویس به رودخانه قره سو می‌ریزد.

وضعیت کنونی

مِرِگ تا پیش از کاهش سطح بارندگی در کشور و بحران آب در ایران یکی از رودخانه‌های چهار فصل بود، اما در یک دهه گذشته، تنها در اواخر پاییز، در فصل زمستان و اوایل بهار است که در بخشهایی از خطوط رودخانه بر اثر جاری شدن سیل یا سرازیر شدن آب از کوه پایه‌های اطراف به سمت مِرِگ، آب به جریان می‌افتد و این رودخانه در اواخر بهار، در فصل تابستان و اوایل پاییز تقریباً یک رودخانه خشک است.

کاروانسرای شاه عباسی

این کاروانسرا به شکل مربع وابعاد۷۰ در۷۰ متر و به صورت چهار ایوانی است. طرفین ورودی بنا با ده طاقنما تزئین شده‌است. حیاط مرکزی بنا نیز به صورت مربع و در اطراف آن طاقهای متعدد و در پشت اطاقها اصطبل‌ها ساخته شده‌است. پی بنا از سنگهای حجاری شده عصر ساسانی و بقیه ساختمان از آجر و گچ می‌باشد. این کاروانسرا که احتمالاً در زمان شاه عباس دوم بنا شده، در سال ۱۲۷۵ ه‍.ق هنگام سلطنت ناصر الدین شاه تعمیر شده‌است.

پل ماهیدشت (پل مرگ)

این پل در داخل شهر ماهیدشت، بر سر راه کرمانشاه به اسلام‌آباد و بر روی رودخانه دائمی مرگ ساخته شده‌است. این پل دارای دوپایه سنگی است. پل ماهیدشت داری سه دهانه می‌باشد که دهانه میانی، دهانه اصلی محسوب می‌شود. این پل که اکنون محلی بری تردد اهالی شهر ماهیدشت می‌باشد، در گذشته محل تردد کاروانیانی بوده که به کاروانسرای ماهیدشت، تردد می‌کردند. اگر چه کتیبهٔ وجود ندارد تا زمان ساخت این پل را مشخص کند ولی از آن جایی که به فاصله کمی از کاروانسرا ساخته شده، احتمالاً در ارتباط با کاروانسرا و همزمان با آن است.

تنگه مرصاد

این تنگه در ضلع غربی شهر ماهیدشت قرار گرفته‌است که عملیات مرصاد یا عملیات فروغ جاویدان در سال ۱۳۶۷ در این منطقه اتفاق افتاد.

منطقه شاه پسند

در افسانه‌ها آمده‌است که این منطقه در زمان‌های قدیم به دلیل آب و هوای خوش، تفرج گاه پادشاهان بوده‌است.

روستاها

روستاهای بخش مرکزی شهرستان کرمانشاه:

• روستای بانگنجاب (بان گنجاب یا گنجاو): این روستا در فاصله ۱۳ کیلومتری جاده ماهیدشت به سمت اسلام‌آباد غرب و در ۷ کیلومتری جاده منتهی به جوانرود واقع شده‌است و دارای بالغ بر ۶۰ خانوار و نزدیک به ۳۰۰ نفر جمعیت است. زبان رسمی این منطقه کوردی کلهری می‌باشد و وابستگی قومیتی و فرهنگی زیادی با شهرهای گیلانغرب، قصرشیرین و اسلام‌آباد غرب و همچنین خانقین در کشور عراق را دارند. این روستا به دلیل موقعت خاص جغرافیایی، مرکزیت روستاهای اطراف بوده و دارای پست بانک، خانه بهداشت،. شغل غالب مردم این روستا کشاورزی، دامداری و خدمات می‌باشد و از دیرباز در طول تاریخ مهد توجه مردم بوده‌است. این روستا دروازه ای به سمت جاذبه‌های توریستی و تفریجی منطقه از جمله سراب کاشنبه، سراب مها و کوه‌های باگوله، باریکه و کورکور می‌باشد.

• کاشنبه چهاردانگی :این ده از دهستان‌های چقانرگس، بخش ماهیدشت و در ۳۵ کیلومتری شمال خاوری اسلام‌آباد شهرستان کرمانشاه، استان کرمانشاه است. رودخانه سراب کاشنبه از میان آبادی می‌گذرد. کوه باریکه و کوه باقلا در ۲ کیلومتری جنوب باختری آبادی استو در این ده ۳۵ خانوار زندگی می‌کنند که شغل کشاوری، دامداری و کارگری است. رستنی‌های روستا شامل گل گاوزبان، شیرین بیان، ریواس و گون که کاربرد دارویی و صنعتی دارند و جانوران روستا شامل شغال، گرگ، روباه، خرگوش و کبک هست. مردم آبادی از شرکت تعاونی روستائی، خانه بهداشت بان گنجاب و کلیه تسهیلات کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب بهره می‌گیرند.

جغرافیای منطقه

ماهیدشت قلعه و شهری است از نواحی شهر کرمانشاه. ولایتی است قریب پنجاه پاره دیه بود و در صحرایی واقع است که متصل میدان بزرگ است و علفزارهای در غایت خوب است و هوایی معتدل دارد و آبش از کوه‌هایی که در آن حدود است برمی‌خیزد. (نزهةالقلوب، جزء ۳ ص ۱۰۸). (یادداشت به خط مرحوم دهخدا. لغت نامه دهخدا).

ماهیدشت و هارون آباد و فیروزآباد از بلوکات کرمانشاهان است. حد شمالی آن روان سر و حد شرقی آن کرمانشاه و حدجنوبی لرستان و حد غربی رود کرند است. اراضی آن حاصلخیز و ییلاق ایل‌های کلهر و سنجابی است. همان است که یاقوت مایدشت می‌گوید یعنی قلعه و بلده‌ای از نواحی خانقین. نام محلی کنار راه کرمانشاه و قصرشیرین میان قمشه و شاه پسند در ۵۹۷ هزارگزی تهران. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). یکی از دهستان‌های بخش مرکزی شهرستان کرمانشاهان و حدود جغرافیایی آن به قرار ذیل است: شمال کوه سفید واقع شده که همه جا حد طبیعی ماهیدشت با دهستان‌های دروفرامان و حومهٔ شهرستان کرمانشاه محسوب می‌گردد. جنوب سلسلهٔ ارتفاعات جنوب ماهیدشت، مشرق دهستان بالاوند زردلان و مغرب بخش سنجابی. دشت ماهیدشت به عرض تقریبی ۶ الی ۱۲ هزار گز و به طول ۸۰ هزار گز (از سامله تا قلعهٔ داراب خان) بین دو رشته کوهستان واقع شده و رودخانهٔ مرک از وسط این دشت می‌گذرد که مهم‌ترین رودخانهٔ ماهیدشت است و اکثر قریه‌های مهم این دهستان در طول و طرفین این رودخانه واقع شده‌است. محصول عمدهٔ ماهیدشت غلات است که به صورت دیم بعمل می‌آید و این دشت حاصلخیزترین نقاط شهرستان کرمانشاه محسوب می‌شود. ماهیدشت از نظر آمار به دو حوزه تقسیم شده‌است. ۱- حوزهٔ ۴ یعنی قسمت علیا از ۹۷ آبادی تشکیل شده و جمعیت آن در حدود ۱۴ هزار نفر و قرای مهم آن به شرح ذیل است: سرونو، قیماس، فیروزآباد، باغ طیقون، طاویران. ۲- حوزهٔ ۵ یعنی ماهیدشت پایین که در مغرب و قسمت سفلی دشت واقع شده و از ۶۱ آبادی تشکیل شده‌است و ۱۸ هزارتن سکنه دارد. مرکز دهستان قصبهٔ رباط و قریه‌های مهم آن به شرح ذیل است: قلعه داراب خان، قمشه‌ها، سامره، ریگل (ریخل)، قلعه نجفعلی خان، جاشوران، چقابلک علی رضا و قلعه..

توضیحات

جستارهای وابسته

• فهرست بخش‌های ایران
• استان کرمانشاه
• شهرستان کرمانشاه

منابع