بخش ماهیدشت

ماهیدشت (مایدشت)(مایشت)(مادی دشت) یکی از بخش‌های تابع شهرستان کرمانشاه در استان کرمانشاه در غرب ایران است. مردمان ماهیدشت از اقوام کلهر، سنجابی، زنگنه و لک هستند. گویش مردمان ماهیدشت کردی کلهری است یکی از شاخه های کردی جنوبی صحبت کرده و همچنین در قسمت‌های جنوب شرقی چند روستا لک زبان دارد.

ماهیدشت در دوره اشکانیان به «نیستاه» معروف بود و به دلیل آب و هوا و مراتع خوب، محل پرورش اسب های تیز پای جنگاوران شاهنشاهی اشکانیان بوده‌است. و به احتمال زیاد، در مسیر جاده ی ابریشم قرار داشته است. در زمان صفویه این ناحیه ماهیدشت نامیده شد و کاروانسرای شاه عباسی در آن بنا نهاده شد. این کاروانسرا که در شمال شرقی ماهیدشت واقع شده‌است، این بنا از سنگ‌های حجاری شده عصر ساسانی و بقیه ساختمان از آجر و گچ می‌باشد. این کاروانسرا که احتمالاً در زمان شاه عباس دوم بنا شده، در سال ۱۲۷۵ هجری قمری هنگام سلطنت ناصرالدین شاه تعمیر شده‌است.

جمعیت

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش ماهیدشت شهرستان کرمانشاه در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۱۵۶۹ نفر بوده‌است.

مشاهیر

این دیار زادگاه مشاهیری در زمینه های مختلفی از قبل هنری و ورزشی می باشد که به اختصار به چندی از آنها اشاره ای می شود.

• عارف لرستانی، (زادهٔ ۱۵ بهمن ۱۳۵۰، درگذشتهٔ ۲۶ فروردین ۱۳۹۶، تهران، )، بازیگر نام آشنای تلویزیون ایران که در فیلم های متنوعی از قبیل: قهوه تلخ، در حاشیه، شوخی کردم، مرد دو هزار چهره و ... درخشیده است. گفتنی است پیکر عارف لرستانی صبح روز ۲۸ فروردین ۱۳۹۶ بنا بر وصیت خودش در روستای سیمینه، با حضور هنرمندان، بازیگران و دوستداران وی به خاک سپرده شد.
• استاد سید یعقوب ماهیدشتی صاحب دیوان سید یعقوب (زادهٔ ۱۲۲۸ هـ. ق/ ۱۱۹۱–۱۱۹۲ هـ. ش/ ۱۸۱۲–۱۸۱۳ میلادی در روستای قمشه سیدیعقوب – درگذشتهٔ ۱۳۲۴ هـ. ق/ ۱۲۵۳–۱۲۵۴ هـ. ش/ ۱۸۷۴–۱۸۷۵ میلادی در کرمانشاه) مشهور به «سَی یاقو» (به کردی سورانی: سهی یاقۆ)، شاعر کرد بود. دیوان اشعار وی حاوی بیش از ۲۰هزار بیت بوده، ولی بیشتر آن‌ها نابود شده و فقط هزار بیت از آن باقی مانده‌است. از او اشعاری به کردی سورانی، گورانی و کردی جنوبی به‌جا مانده‌است. افرادی چون شهرام ناظری، سید خلیل عالی‌نژاد و سید هادی مشعشعی اشعار وی را در موسیقی خود استفاده کرده‌اند. سید از معروف ترین هوره چر (هوره خوان) های زمانه ی خویش بوده است و هنگام هوره خوانی سوار بر مادیان خود "قیقاج"[1] می رفته. سید در 1254 از دنیا رفت و در زادگاهش قمشه به خاک سپرده شد. شعر معروف ( تخت سلیمان تاج كیانی محبوب چون شیرین زلیخای ثانی      پریت باورن پَی شادمانی آخر عاقبت بی انجامَنی) قسمتی از اشعار این استاد می باشد.
• استاد سید قلی کشاورز، که موسیقی فولکلور هوره رادر مقام های متنوع ای به درجه ی اعلا از تبحر رسانید.
• پوپک بسامی، اولین وزنه‌بردار زن ایران که در مسابقات قهرمانی آسیا رتبهٔ چهارم را کسب کرد. (روستای بان گنجاب)
• ایوب بسامی، قهرمان مسابقات پرورش اندام (روستای بان گنجاب )

صنعت

ماهیدشت به دلیل موقعیت استراتژیکی منحصر به فرد اش جزی نقاط صنعتی کرمانشاه بوده و کارخانه سیمان سامان غرب، مجتمع کشت و صنعت ماهیدشت (نازگل) و ... در این منطقه قرار گرفته است.

اقتصاد

ماهیدشت به دلیل زمین های حاصلخیز و منطقه ی خوش آب و هوا و همجواری با رودخانه مرگ (Mereg) از دیرباز قطب کشاوزی منقطه بوده و محصولات متنوعی از قبل گندم، جو، چغندر، سیب زمینی، ذرت، پیاز و ... به خوبی در این منطقه پرورش می یابد.

محیط دانشگاهی

مرکز آموزش علمی کاربردی جهاد کشاورزی ماهیدشت همه ساله پذیرای دانشجویان و علم آموزان از تمام نقاط ایران می باشد.

پرورش اسب

شو اسب اصیل کوردی در ماهیدشت به همراه جشن خرمن سالیانه

ماهیدشت از دیرباز محل پرورش اسب بوده و در زمان اشکانیان، اسب های جنگاور از این منطقه تهیه می شده اند. همه ساله شو اسب اصیل کوردی در ماهیدشت به همراه جشن خوشه (جشن خرمن) در این شهر برگزار می شود.

جاذبه های توریستی

ماهیدشت به دلیل دشت های بسیار وسیع و همجواری با رشته کوه های زاگرس، مکان بکر ای برای گردشگران پدید آورده است که همه ساله طیف بسیار وسیعی از دوست داران طبیعت را به سمت خود جذب می کند. سراب کاشنبه، منطقه ی مها و پل قدیمی رودخانه مرگ، تنگه مرصاد، کاروانسرای شاه عباسی و ... از جاذبه های دیدنی این منطقه می باشد.

رودخانه مرگ

رودخانه مرگ (مِرِگ) که در برخی گویشهای محلی مِری هم تلفظ میشود، نام یکی از رودخانه های استان کرمانشاه است. رودخانه مِرِگ از سرابِ سر فیروز آباد کرمانشاه در جنوب غربی ماهیدشت سرچشمه می گیرد و در شمال شرقی روستای میر عزیزی به رودخانه قره سو می ریزد. این رودخانه پس از عبور از ماهیدشت و دریافت آب از سراب کاشنبه وارد دشت های کوزران میشود و در آنجا به رودخانه زرد آب متصل و سپس در جایی به نام کوه ویس به رودخانه قره سو می ریزد.  

وضعیت کنونی: مِرِگ تا پیش از کاهش سطح بارندگی در کشور و بحران آب در ایران یکی از رودخانه های چهار فصل بود، اما در یک دهه گذشته، تنها در اواخر پاییز، در فصل زمستان و اوایل بهار است که در بخشهایی از خطوط رودخانه بر اثر جاری شدن سیل یا سرازیر شدن آب از کوه پایه های اطراف به سمت مِرِگ، آب به جریان می افتد و این رودخانه در اواخر بهار، در فصل تابستان و اوایل پاییز تقریبا یک رودخانه خشک است.

کاروانسرای شاه عباسی

این كاروانسرا به شكل مربع وابعاد70 در70 متر و به صورت چهار ایوانی است . طرفین ورودی بنا با ده طاقنما تزئین شده است. حیاط مركزی بنا نیز به صورت مربع و در اطراف آن طاقهای متعدد و در پشت اطاقها اصطبل ها ساخته شده است. پی بنا از سنگهای حجاری شده عصر ساسانی و بقیه ساختمان از آجر و گچ می باشد. این كاروانسرا كه احتمالا در زمان شاه عباس دوم بنا شده ، در سال 1275 ه.ق هنگام سلطنت ناصر الدین شاه تعمیر شده است.

پل ماهیدشت (پل مرگ)

این پل در داخل شهر ماهیدشت، بر سر راه کرمانشاه به اسلام آباد و بر روی رودخانه دائمی مرگ ساخته شده است. این پل دارای دو پایه سنگی است. پل ماهیدشت داری سه دهانه می باشد که دهانه میانی، دهانه اصلی محسوب می شود. این پل که اکنون محلی بری تردد اهالی شهر ماهیدشت می باشد، در گذشته محل تردد کاروانیانی بوده که به کاروانسرای ماهیدشت، تردد می کردند. اگر چه کتیبه ی وجود ندارد تا زمان ساخت این پل را مشخص کند ولی از آن جایی که به فاصله کمی از کاروانسرا ساخته شده، احتمالا در ارتباط با کاروانسرا و همزمان با آن است.

تنگه مرصاد

این تنگه در ضلع غربی شهر ماهیدشت قرار گرفته است که عملیات مرصاد در سال 1367 در این منطقه اتفاق افتاد. عملیات مرصاد یا عملیات فروغ جاویدان نام نبردی است که توسط سازمان مجاهدین خلق طرح‌ریزی شد میان جمهوری اسلامی ایران و سازمان مجاهدین خلق در اواخر جنگ ایران و عراق، در سال ۱۳۶۷ درگرفت. فرماندهی نیرو های ایرانی در این عملیات عظیم بر عهده صیاد شیرازی و فرماندهی مجاهدین خلق در این ماجرا مسعود رجوی بود . پس از چند روز درگیری در نهایت نیروهای ایران بر سازمان پیروز شدند. تعداد زیادی از نیروهای مهاجم در این نبرد کشته شدند.

منطقه شاه پسند

در افسانه ها آمده است که این منطقه در زمان های قدیم به دلیل آب و هوای خوش، تفرج گاه پادشاهان بوده است.

تقسیمات کشوری

ماهیدشت در زبان محاوره محلی، مایشت یا مایدشت تلفظ می‌شود. [۱]

• بخش ماهیدشت
  • دهستان چقانرگس
  • دهستان ماهیدشت

نقاط شهری: ماهیدشت

روستاها

روستاهای بخش مرکزی شهرستان کرمانشاه:

• روستای بانگنجاب (بان گنجاب و یا گنجاو) : این روستا در فاصله 13 کیلومتری جاده ماهیدشت به سمت اسلام آباد غرب و در 7 کیلومتری جاده منتهی به جوانرود واقع شده است و دارای بالغ بر 60 خانوار و نزدیک به 300 نفر جمعیت است. زبان رسمی این منطقه کوردی کلهری می باشد و وابستگی قومیتی و فرهنگی زیادی با شهرهای گیلانغرب، قصرشیرین و اسلام آباد غرب و همچنین خانقین در کشور عراق را دارند. این روستا به دلیل موقعت خاص جغرافیایی، مرکزیت روستاهای اطراف بوده و دارای پست بانک، خانه بهداشت، دبیرستان دخترانه و پسرانه، مسجد امیرالمومنین و مزار شهدای روستای بانگنجاب که یکی از قدیمی ترین و بزرگترین گلزار شهدای منطقه است، می باشد. شغل غالب مردم این روستا کشاورزی، دامداری و خدمات می باشد و از دیرباز در طول تاریخ مهد توجه مردم بوده است. این روستا دروازه ای به سمت جاذبه های توریستی و تفریجی منطقه از جمله سراب کاشنبه، سراب مها و کوه های باگوله، باریکه و کورکور می باشد. همه ساله مسابقات فوتبال به مرکزیت این روستا و روستاهای مجاور برگزار می گردد. گفتنی است این روستا زادگاه قهرمانانی همچون پوپک بسامی، اولین وزنه‌بردار زن ایران که در مسابقات قهرمانی آسیا رتبهٔ چهارم را کسب کرد و ایوب بسامی، قهرمان مسابقات پرورش اندام می باشد.
• کاشنبه چهاردانگی :این ده از دهستان‌های چقانرگس، بخش ماهیدشت و در ۳۵ کیلومتری شمال خاوری اسلام‌آباد شهرستان کرمانشاه، استان کرمانشاه است. رودخانه سراب کاشنبه از میان آبادی می‌گذرد. کوه باریکه و کوه باقلا در ۲ کیلومتری جنوب باختری آبادی استو در این ده ۳۵ خانوار زندگی می‌کنند که شغل کشاوری، دامداری و کارگری است. رستنی‌های روستا شامل گل گاوزبان، شیرین بیان، ریواس و گون که کاربرد دارویی و صنعتی دارند و جانوران روستا شامل شغال، گرگ، روباه، خرگوش و کبک هست. مردم آبادی از شرکت تعاونی روستائی، خانه بهداشت بان گنجاب و کلیه تسهیلات کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب بهره می‌گیرند.
  • دهستان ماهیدشت

بقیه روستاها: توه لطیف چاوشان چشمه سفید دم شمشه درگه غلامعلی درگه چشمه سعید مزرعه پشتوه حاجی عزیز چشمه سفید چقابلک خواجه باشی چقابلک کوچک چقابلک محمدزمان درگه خلیفه قلی سیمینه سفلی سیمینه علیا قمشه سیدیعقوب قمشه لرزنگنه مرکز آموزش کشاورزی درگه ملاعلی کرم حاجی ابادعلیا خرخرسفلی گرمیان پشت راه حاجی ابادشهلائی دوکوشکان حسینخانی دیزگران سفلی دیزگران علیا رشبوگر ریزوند سیاه چقای سفلی سیاه چقای علیا سیاه کمرسفلی سیاه کمرشیخه سیاه کمرعلیا سیاکمرعلیامعروف عالی بر قلعه نجفعلی خان قیماس دوکوشکان رضاخانی بلمانه سفلی بلمانه علیا دولتابادسفلی دولتابادعلیا سامره سفلی سامره علیا قلندرلکی قمشه باباکرم خان قمشه تپه قمشه سیدامین قمشه سیدقاسم مزرعه عبدالحمیدتمرئ جامه شوران سفلی جامه شوران علیا چالابه سفلی چالابه علیا خزل ذالکه حاج عباسقلی ذالکه فرج اله منتظری ذالکه وزیری سیدتقی رفیق آبادی کلیایی مزرعه بنیادامور جنگزدگان بانلرینی چقاصفر چقاگینو لعل ابادحسینقلی خانی لعل ابادسیدجعفری لعل ابادسیدصادق لعل ابادکل کل دو لعل ابادکل کل یک میمز پیرحیاتی سفلی پیرحیاتی علیا پیرحیاتی وسطی چقازرد چقاکلب علی چهارزبرسفلی چهارزبرعلیا علی ابادعلیا میرگ ریزوندهستان

• چقانرگس

تازه ابادنامیوند چقابلک علیرضا چقاحسین شرف قلعه داراب خان کنگربان سفلی کنگربان علیا کنگربان وسطی نامیوندسفلی نامیوندعلیا پتی آباد جوزه چقازردباغی چقانقدعلی دوچقای رحیم‌آباد سفلی رحیم‌آباد علیا سه تپه سه چقا عباس ابادسه چقا کله سواری چقاکبود بندراباد چقابهار چقانرگس حسین‌آباد سنگتراش علی ابادسفلی ملازمان والی آباد بان گنجاب بندبلوط خانه بیگی ده پیر ده سفید سرتپه کاشنبه چهاردانگی کاشنبه سفلی کاشنبه لک گوهرآباد

جغرافیای منطقه

ماهیدشت قلعه و شهری است از نواحی شهر کرمانشاه. ولایتی است قریب پنجاه پاره دیه بود و در صحرایی واقع است که متصل میدان بزرگ است و علفزارهای در غایت خوب است و هوایی معتدل دارد و آبش از کوه‌هایی که در آن حدود است برمی‌خیزد. (نزهةالقلوب، جزء ۳ ص ۱۰۸). (یادداشت به خط مرحوم دهخدا. لغت نامه دهخدا).[۲]

ماهیدشت و هارون آباد و فیروزآباد از بلوکات کرمانشاهان است. حد شمالی آن روان سر و حد شرقی آن کرمانشاه و حدجنوبی لرستان و حد غربی رود کرند است. اراضی آن حاصلخیز و ییلاق ایل‌های کلهر و سنجابی است. (از جغرافیای سیاسی کیهان ص ۴۵۴). همان است که یاقوت مایدشت می‌گوید یعنی قلعه و بلده‌ای از نواحی خانقین. نام محلی کنار راه کرمانشاه و قصرشیرین میان قمشه و شاه پسند در ۵۹۷ هزارگزی تهران. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). یکی از دهستان‌های بخش مرکزی شهرستان کرمانشاهان و حدود جغرافیایی آن به قرار ذیل است: شمال کوه سفید واقع شده که همه جا حد طبیعی ماهیدشت با دهستان‌های دروفرامان و حومهٔ شهرستان کرمانشاه محسوب می‌گردد. جنوب سلسلهٔ ارتفاعات جنوب ماهیدشت، مشرق دهستان بالاوند زردلان و مغرب بخش سنجابی. دشت ماهیدشت به عرض تقریبی ۶ الی ۱۲ هزار گز و به طول ۸۰ هزار گز (از سامله تا قلعهٔ داراب خان) بین دو رشته کوهستان واقع شده و رودخانهٔ مرک از وسط این دشت می‌گذرد که مهم‌ترین رودخانهٔ ماهیدشت است و اکثر قریه‌های مهم این دهستان در طول و طرفین این رودخانه واقع شده‌است. محصول عمدهٔ ماهیدشت غلات است که به صورت دیم بعمل می‌آید و این دشت حاصلخیزترین نقاط شهرستان کرمانشاه محسوب می‌شود. ماهیدشت از نظر آمار به دو حوزه تقسیم شده‌است. ۱- حوزهٔ ۴ یعنی قسمت علیا از ۹۷ آبادی تشکیل شده و جمعیت آن در حدود ۱۴ هزار نفر و قرای مهم آن به شرح ذیل است: سرونو، قیماس، فیروزآباد، باغ طیقون، طاویران. ۲- حوزهٔ ۵ یعنی ماهیدشت پایین که در مغرب و قسمت سفلی دشت واقع شده و از ۶۱ آبادی تشکیل شده‌است و ۱۸ هزارتن سکنه دارد. مرکز دهستان قصبهٔ رباط و قریه‌های مهم آن به شرح ذیل است: قلعه داراب خان، قمشه‌ها، سامره، ریگل (ریخل)، قلعه نجفعلی خان، جاشوران، چقابلک علی رضا و قلعه. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۵). و رجوع به همین مأخذ شود.[۳]

جستارهای وابسته

• فهرست بخش‌های ایران
• استان کرمانشاه
• شهرستان کرمانشاه