محقق حلی

فقیه، اصولی و شاعر بزرگ شیعی و مشهور به محقق حلی و محقق اول

ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی فقیه، اصولی و شاعر بزرگ شیعی و مشهور به محقق حلی و محقق اول در سال ۶۰۲ در حله به دنیا آمد.[۱]

محقق حلی

محقق حلی
اطلاعات شخصی
زاده
ابوالقاسم جعفر بن حسن
بن یحیی بن سعید حلی

۶۰۲
درگذشته۱۳ جمادی‌الثانی ۶۷۶
محل اقامتحله
آثار معروفشرائع الاسلام
المختصر النافع فی فقه الامامیة
النافع فی مختصر الشرائع
المعتبر فی شرح مختصر النافع
المعارج فی اصول الفقه
و ...
تحصیلاتحله
استادانشمس‌الدین حسن حلی
ابن زهره حلی
تاج‌الدین حسن بن علی دربی
مفیدالدین محمد بن جهم حلی
و ...
شاگردان

وی یکی از بزرگ‌ترین و نامورترین فقیهان عصر خویش و دارای عظمت و اعتبار خاص در میان مجتهدان می‌باشد، به حدی که وقتی کلمه «محقق» را بدون قرینه و نشانه‌ای در میان فقها ذکر می‌کنند، شخصیت تحقیقی و علمی او مورد نظر است.

مقدمات و علوم دینی را نزد پدرش فراگرفت و از عالمان دیگر شیعه نیز بهره‌ها برد و در علوم و معارف اسلامی از جمله در فقه، اصول، کلام و پاره‌ای دانش‌های دیگر تسلط کامل یافت.

اساتید

ویرایش

«محقق حلی، شاگرد جد و پدر خویش، و سید فخار بن معد موسوی و ابن زهره بوده‌است این اشتباه است» زیرا محقق ابن زهره را که در ۵۸۵ درگذشته است درک نکرده‌است، بعید نیست که پدر محقق شاگرد ابن زهره بوده‌است.

شاگردان

ویرایش
  • علامه حلی[۳]
  • ابن داوود حلی[۴]
  • عبدالعزیز السرایا صفی‌الدین حلی[۵]
  • سید غیاث‌الدین عبدالکریم، معروف به «ابن طاووس»[۶]
  • سید جلال‌الدین محمد بن علی بن طاووس[۷]
  • ابوزکریا نجیب‌الدین، معروف به «ابن سعید هذلی حلی»[۸]
  • شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام[۹]
  • المختصر النافع فی فقه الامامیة
  • النافع فی مختصر الشرائع
  • المعتبر فی شرح مختصر النافع
  • المعارج فی اصول الفقه
  • نهج الوصول الی معرفة علم الاصول
  • تلخیص الفهرست
  • استحباب التیاسر لاهل العراق
  • شرح نکت النهایة (در فقه امامیه)
  • الکهنة در منطق
  • مختصر المراسم[۱۰]
  • المسائل الغریة
  • المسائل المصریة
  • المسلک فی اصول الدین
  • معارج الاحکام در اصول فقه
  • نکت النهایة

در عرصه شعر و ادب

ویرایش

محقق حلی از گروه فقیهان شاعر است. اشعار او حاوی نکات اخلاقی، عرفانی، حکمت‌آمیز و به صورت مشاعره، مکاتبه و خطاب به پدر و دوستانش سروده‌است.

از دیدگاه دیگران

ویرایش

علامه حلی، خواهرزاده محقق و شاگرد نامی‌اش می‌گوید:

«محقق حلّی بزرگ‌ترین فقیه زمانش بود.»[۱۱]

شیخ حسن فرزند شهید ثانی، مشهور به «صاحب معالم» او را بدین گونه یاد می‌کند:

«اگر علامه حلّی، «محقق» را فقیه و بزرگ همه زمان‌ها می‌شمرد، بهتر بود؛ چرا که محقق، سرآمد فقیهان شیعه است و در میان آنان نظیری ندارد.»[۱۱]

علامه نوری دربارهٔ او می‌گوید:

«کشف‌کننده حقایق شریعت با ظریف‌ترین نکته‌هایی که تاکنون هیچ انس و جنی با آنها انس و آشنایی نداشته‌است. او رئیس علما و فقیه حکما، آفتاب درخشان فضلا، ماه چهارده شبه (بدر) عرفاً و نام و دانش او بازگو کننده قصه جزیره خضرا و وارث علوم پیشوایان معصوم (ع) و حجت‌های حق بر جهانیان می‌باشد. او برافرازنده پرچم تحقیق بر جهانیان است. خداوند متعال اشعه رحمت آشکار و پنهان خود را نثار قبر او کند و در بهشت جایگاه شایسته و مکان عالی به او عنایت فرماید»[۱۲]

درگذشت

ویرایش

وی در ۱۳ جمادی‌الثانی سال ۶۷۶ در شهر حله درگذشت. سبب مرگ او را، سقوط از پشت‌بام خانه‌اش نوشته‌اند.[۱۳]

پانویس

ویرایش
  1. روضات‌الجنات، سید محمدباقر خوانساری، اسماعیلیان، ج ۲، ص ۴۴۷.
  2. اعیان الشیعة، سید محسن امین عاملی، ج ۴، ص ۹۱؛ قصص العلماء، میرزا محمد تنکابنی، ص ۳۶۶؛ فوائد الرضویة، شیخ عباس قمی، ص ۴۵؛ روضات الجنات، ج ۲، ص ۴۳۲؛ مقدمه کتاب «المعتبر»، ص ۱.
  3. وی در میان شاگردان محقق، از برجستگی خاصی برخوردار است. وی که خواهرزاده محقق است، از دوران کودکی به تحصیل علوم اسلامی و کسب کمالات معنوی پرداخت و هنوز به سن تکلیف پا ننهاده بود که به درجه اجتهاد نائل گشت. او علاوه بر شاگردی محقق، مدت‌ها از پدرش سدیدالدین یوسف و خواجه نصیرالدین طوسی کسب فیض کرده است.
  4. فوائد الرضویة، ص ۱۰۴.
  5. همان، ص ۲۳۴.
  6. روضات الجنات، ج ۵، ص ۳۳.
  7. همان، ج ۲، ص ۴۳۴.
  8. هدیة الاحباب، شیخ عباس قمی، ص ۷۱.
  9. این کتاب یکی از کتب مهم فقه استدلالی است و قرن‌هاست که در حوزه‌های علمیه شیعه و چندی است در دانشگاه‌های کشورهای مختلف تدریس می‌شود. در طی قرون متمادی حدود یکصد، بلکه بیشتر، بر این اثر شرح نوشته شده‌است؛ از جمله: جواهر الکلام، مسالک الافهام و مدارک الاحکام. همچنین ده‌ها حاشیه (حاشیه و تحشیه عبارت است از شرح و توضیح و رفع ابهام از برخی کلمات، بخش‌ها و عبارت‌های یک کتاب) از بزرگان شیعه بر این کتاب نوشته شده‌است؛ از جمله: حاشیه محقق کرکی، حاشیه آقا جمال‌الدین محمد خوانساری و دیگران.
  10. تلخیص «مراسم» سلاّر بن عبدالعزیز.
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۸۹.
  12. تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ص ۳۰۵.
  13. قصص العلماء، ص ۲۶۰.

منابع

ویرایش

جستارهای وابسته

ویرایش