محمدجعفر جعفری لنگرودی

محمّدجعفر جعفری لنگرودی (زادهٔ ۲۴ فروردین ۱۳۰۲ – درگذشتهٔ ۸ اسفند ۱۴۰۱) فقیه، مجتهد، فیلسوف، ادیب، شاعر و حقوقدان ایرانی و صاحب نوشته‌های فراوانی در حقوق و ادبیات بود. جعفری لنگرودی در سال ۱۳۸۵ دانشنامه عمومی حقوق موسوم به الفارق را که توسّط انتشارات گنج دانش منتشر شد به پایان رساند. الفارق نخستین و بزرگ‌ترین دانشنامه حقوقی به زبان فارسی است که بر پایه مبانی استدلالی و اجتهادات عمیق حقوقی همه مذاهب شش‌گانه باطنی، شیعه اثنی عشری، مالکی، حنفی، حنبلی و شافعی و همچنین حقوق روم، یعنی نظام حقوقی فرانسه را در فقه معاملات و عناوین و موضوعات مهم حقوقی مورد بررسی قرار داده‌است.

محمدجعفر جعفری لنگرودی
زادهٔ	۲۴ فروردین ۱۳۰۲ لنگرود
درگذشت	۸ اسفند ۱۴۰۱ (۹۹ سال) ایست‌بورن، انگلستان، بریتانیا
ملیت	ایرانی
شهروندی	ایران
تحصیلات	دکتری تخصصی حقوق خصوصی و اجتهاد
محل تحصیل	دانشگاه تهران حوزه علمیه خراسان حوزه علمیه قم
پیشه	حقوقدان، فیلسوف، فقیه، مجتهد، ادیب، شاعر
آثار	دانشنامه ها و کتب حقوقی ، ادبی ، فلسفی و تاریخی
عنوان	علامه
همسر(ها)	جوادی
والدین	موسی جعفری رشتی لنگرودی
جایزه(ها)	مدال درجه اول فرهنگ

جعفری لنگرودی مدتی رئیس دانشکده حقوق دانشگاه تهران و هم چنین مدیر گروه حقوق خصوصی آنجا بود که لقب ذو الریاستین را به او داده بودند. جعفری لنگرودی یکی از اعضای هیئت شش نفره تدوین پیش‌نویس قانون اساسی پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران بود.

زندگی و تحصیلات

محمدجعفر جعفری لنگرودی در سال ۱۳۰۲ خورشیدی در لنگرود زاده شد. پدرش روحانی و کاسب بود. جعفری لنگرودی تحصیلات مقدماتی را نزد پدر فرا گرفت و پس از آن برای ادامه تحصیل به دانشسرای رشت رفت. او همزمان با تحصیل در دانشسرا، پدر و مادرش را از دست داد. به همین دلیل تحصیل در دانشسرا را نیمه‌تمام گذاشت و برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه شهرهای قم، همدان، اصفهان، و مشهد رفت و از محمد کاظم مهدوی دامغانی استفاده کرد و در حوزه علمیه خراسان از سوی هاشم قزوینی به درجه اجتهاد نایل شد.

جعفری لنگرودی همزمان با تحصیلات حوزوی موفق به گرفتن دیپلم شد و برای ادامه تحصیلات مدرن در دانشکده حقوق دانشگاه تهران ثبت نام نمود. او دکترای حقوق خود را با عنوان تأثیر اراده در حقوق مدنی در سال ۱۳۳۹ از این دانشگاه دریافت کرد. محمد جعفر جعفری لنگرودی و ناصر کاتوزیان نخستین دانش‌آموختگان دکترای حقوق خود در ایران بودند. آنها در یک سال از رساله دکتری خود دفاع کردند. اعضای هیئت رسیدگی به رساله دکتری سید حسن امامی، موسی عمید، سید محمد مشکات بودند. وی نخستین کسی بود که به اخذ درجه عالی به انضمام تقدیر هیئت رسیدگی برای رساله دکتری خود در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران نایل گشت.

رساله جعفری لنگرودیر در سال ۱۳۴۰ به صورت کتاب منتشر گشت.

جعفری لنگرودی در اواخر عمر در ایست‌بورن انگلستان زندگی می‌کرد. کتاب دانشنامه عمومی حقوق (الفارق) از نوشته‌های وی در سال ۱۳۸۷ و در بیست و ششمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به عنوان برترین کتاب سال رشته حقوق شناخته شد.

لنگرودی، مدتی به مسند قضاوت نشست. او به این نتیجه رسید که در بخش حقوقی، جای کتاب‌های فارسی خالی است. حاصل این نتیجه‌گیری ده‌ها کتاب و مقاله بود. او نوشتن دانشنامه حقوقی ۵ جلدی را که در سال ۱۳۳۶ آغاز و در سال ۱۳۵۸ به پایان برد.

دیدگاه‌ها

از راست: محمدرضا ضیایی بیگدلی، محمد درویش‌زاده، سید محمد هاشمی، سید حسین صفایی‌در حال رونمایی از مجموعه مقالات اهدایی به محمد جعفر جعفری لنگرودی

لنگرودی که خود یک دانشنامه تخصصی نوشته‌است بزرگ‌ترین مشکل نوشتن دانشنامه را انتخاب عنوان‌ها می‌دانست. او به نقش اساسی استدلال در قلمرو حقوق شکلی معتقد بود. همچنین اعتقاد داشت حقوق باید در خدمت عدالت باشد. او می‌گفت: «تلاش‌های علمی گسترده و طولانی صاحبان همت در علوم و عاشقان عدالت می‌تواند شناسنامه دادگستری جدید را به دست دهد.» او لنگرودی نظرات بسیار متفاوت در خصوص عقود و ایقاعات دارد. نمونه بارز این تفاوت اندیشه در کتاب سیستم‌شناسی علم حقوق آشکار است.

لنگرودی علاوه بر شهرتی که در ایجاد دائرةالمعارف‌ها و واژه‌شناسی‌های حقوق مانند واژه‌شناسی، مبسوط، الفارق، دائرة المعارف، فرهنگ عناصرشناسی و مانند آنها در میان حقوق خواندگان دانشگاهی دارد قدرت خود در حوزه فلسفه حقوق مدنی و تأثیر فلسفه حقوق مدنی در حوزهٔ موضوعات حقوقی را با کتاب‌هایی چون فلسفه اعلی، فلسفه حقوق مدنی، و تئوری موازنه به اثبات رساند. اگرچه خود او معتقد بود که با نگارش تأثیر اراده در حقوق مدنی این قدرت ده‌ها سال پیش به اثبات رسیده بود. حقوق ایران برای نگاه علمی، منطقی، و تدقیقی این حقوقدان مدیون او است. واژهٔ عدالت، همواره منجر به بی‌ضابطه بودن در مباحث حقوقی شده‌است. لنگرودی، با ارائه ملاک‌های ناشی از نظریه‌های ویژه خود، نظم حاکم بر روابط شهروندان را به جامعه حقوقی نشان داد و اثبات کرد که این نظم، قابل کشف است.

همچنین در امتداد بررسی روش‌شناسی و اندیشه‌شناسی حقوقی جعفری لنگرودی، کتابی با عنوان (درآمدی بر روش‌شناسی و اندیشه‌شناسی حقوقی استاد جعفری لنگرودی: حقوق قناعت محور: نظریه عمومی اطمینان)، توسط علیرضا آبین (حقوقدان و عضو هیئت علمی دانشگاه زاهدان) به نگارش درآمد. این کتاب پس از نگارش، توسط پژوهشکده حقوق و قانون ایران به کشور انگلستان و شهر ایستبورن ارسال و جعفری لنگرودی پس از مطالعه و تأیید محتوای آن، بر این کتاب تقریظ و دیباچه خویش را درج نمود.

بزرگداشت

همایش بزرگداشت از مقام علمی محمدجعفر جعفری لنگرودی

پژوهشکده حقوق و قانون ایران و انجمن حقوق‌شناسی با مشارکت دانشگاه‌ها و انجمن‌های علمی حقوقی، همایش بزرگداشت از محمدجعفر جعفری لنگرودی را در ۲۹ آبان ۱۳۹۸ برگزار کردند. این همایش در دانشگاه تهران و با سخنرانی سید مصطفی محقق داماد، سید حسین صفایی، حسنعلی درودیان، محمدرضا ضیایی بیگدلی، محمد درویش زاده، محمدحسین ساکت، علیرضا گنج دانش، عباس کریمی، مهدی هداوند و محمدرضا تخشید برگزار شد و از مجموعه مقالات اهدایی به این همایش رونمایی شد.

سید علیرضا آوایی، وزیر دادگستری دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران در این همایش گفت: «آثار دکتر محمد جعفر جعفری لنگرودی، معتبرترین و علمی‌ترین مبنای حقوق مدنی ایران است». وی افزود: «ایشان در زمینه حقوق و فقه مرجع هستند و آثار ایشان در حال حاضر در بسیاری از دانشگاه‌های کشور و جهان در حال تدریس است. کار و فعالیت دکتر جعفری لنگرودی چند وجهی و تخصصی بود. ایشان به ابعاد مختلف علم حقوق اشرافیت داشتند که این سبب شد تا قانون مدنی تألیف ایشان یکی از تاریخی‌ترین، مستدل‌ترین و علمی‌ترین متن قانونگذاری باشد. دکتر جعفری طرحی برای بازنگری قانون ارائه کردند که در این طرح بر پایه نیازمندی‌های زمان حاضر مواد قانونی از یک هزار و ۳۳۵ ماده به سه هزار و ۵۲۰ ماده افزایش یافته‌است».

کتاب‌شناسی

• کامل المیزان (منظومه عربی در منطق)، مکتبة الاسلامیة مشهد، ۱۳۲۷
• علم حدیث یا خودآموز رجال و درایه، مکتب علوم مشهد، ۱۳۲۸
• اصول فلسفی حقوق تهران، ۱۳۳۲
• فرهنگ حقوقی نشر کانون معرفت لاله زار تهران، ۱۳۳۴
• تاریخ حقوق ایران (از انقراض ساسانیان تا آغاز مشروطه)، گیلان، ۱۳۴۰
• تأثیر اراده در حقوق مدنی (رساله دکتری)، چاپ گیلان، ۱۳۴۰
• مقدمه عمومی علم حقوق، تهران، ۱۳۴۱
• دانشنامه حقوقی (۲جلدی) دانشگاه تهران، ۱۳۴۳
• ترمینولوژی حقوق، انتشارات ابن سینا، تهران، ۱۳۴۶
• دانشنامه حقوقی، جلد اول، (حرف الف) چاپ اول، ابن سینا، تهران، ۱۳۴۸
• آراء شورایعالی ثبت و شرح آن، ابن سینا، تهران، ۱۳۴۸
• رهن و صلح، چاپ ابن سینا، ۱۳۴۹
• وصیت، چاپ ابن سینا، ۱۳۵۰
• دانشنامه حقوقی، جلد دوم (حرف ب-ث)، چاپ ابن سینا، ۱۳۵۱
• عقد ضمان، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری فرانکلین، تهران ۱۳۵۲
• دانشنامه حقوقی، جلد سوم (حرف ج تا دعوی حجر)، چاپ ابن سینا، ۱۳۵۲
• مکتبهای حقوقی در حقوق اسلام، ابن سینا، ۱۳۵۳
• عقد حواله، انتشارات دانشگاه ملی، ۱۳۵۴
• حقوق تعهدات، جلد اول، انتشارات مؤسسه عالی امور قضایی و اداری قم، ۱۳۵۴
• حقوق خانواده، نشر مؤلف، چاپخانه حیدری، تهران ۱۳۵۵
• حقوق ثبت، جلد اول، ثبت املاک، نشر مؤلف، چاپخانه حیدری، ۱۳۵۵
• دانشنامه حقوقی، جلد چهارم، (دعوی تحریم تا فهم عرفی)، انتشارات امیرکبیر، تهران ۱۳۵۶
• حقوق اموال، نشر مؤلف، چاپ مشعل آزادی، ۱۳۵۶
• دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت، جلد اول، حقوق تعهدات، عقود و ایقاعات، نشر بنیاد راستاد، تهران ۱۳۵۷
• عقد کفالت، انتشارات دانشگاه ملی، تهران، ۱۳۵۷
• ارث، جلد اول، انتشارات امیرکبیر، تهران ۱۳۵۷
• حقوق اسلام، کتابخانه گنج دانش، تهران، ۱۳۵۸
• دانشنامه حقوقی، جلد پنجم، (قائم مقام تا ید)، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۵۸
• دائره المعارف علوم اسلامی، قضایی، جلد اول، کتابخانه گنج دانش، تهران ۱۳۵۹
• دائره المعارف علوم اسلامی؛ قضایی جلد دوم، کتابخانه گنج دانش، تهران ۱۳۶۰
• دایرة المعارف عمومی حقوق (الفارق) در ۵ جلد- انتشارات گنج دانش-
• اساس در قوانین مدنی (المدونة)، انتشارات گنج دانش
• صد مقاله در روش تحقیق در علم حقوق، انتشارات گنج دانش
• فلسفه اعلی در علم حقوق، انتشارات گنج دانش
• فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل (تئوری موازنه)، انتشارات گنج دانش
• مسائل منطق حقوق، انتشارات گنج دانش
• شخصیت معنوی حافظ، انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن حافظ، انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن مولوی، انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن نظامی، انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن فردوسی، انتشارات گنج دانش
• منطق ادبی، انتشارات گنج دانش
• سیمای شعر، انتشارات گنج دانش
• فلسفه فرهنگ وهنر، انتشارات گنج دانش
• تاریخ معتزله
• اندیشه و ارتقاء (یکصدو یک مقاله در علم ماهیت‌شناسی حقوقی)
• علم حقوق در گذر تاریخ
• وسیط در ترمینولوژی حقوق
• فن استدلال در منطق حقوق اسلام
• فلسفه حقوق مدنی
• روش جدید در مقدمه عمومی علم حقوق
• فرهنگ عناصرشناسی حقوق مدنی – حقوق جزا
• مبسوط در ترمینولوژی حقوق (۵ جلد) انتشارات گنج دانش
• مجموعه محشی قانون مدنی و طرح اصلاح قانون مدنی
• فیلولوژی، چاپ اول، ۱۳۹۰، نشر گنج دانش
• چهار مقاله، نشر گنج دانش

• رنسانس فلسفه در پنج جلد
• راز بقای ایران در سخن سعدی
• تربیت محقق
• ترمینولوژی حقوق سیاسی
• دروس حقوق سیاسی
• حقوق مالیه؛ به انضمام حقوق اداری، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش
• دروس اصول، چاپ نخست ۱۴۰۰، گنج دانش.
• ترمینولوژی اصول، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دانشنامه عرفان، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دروس عرفان، تاریخ هزار و دویست ساله عرفان و تصوف، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دروس تجزیه؛ اجتهاد در علوم انسانی، چاپ نخست، ۱۴۰۱، تهران،انتشارات گنج دانش
• دروس روش‌شناسی، چاپ نخست، ۱۴۰۱، تهران، انتشارات گنج دانش.
• دروس فلسفه، چاپ نخست، ۱۴۰۱، تهران، انتشارات گنج دانش.
• جامع علوم انسانی [عناصرشناسی عمومی]، چاپ نخست، ۱۴۰۱، تهران، گنج دانش، ۳۰۹ ص.

منابع

• بر تارک علم، نوشته محمدرضا قنبری، چاپ گنج دانش، چاپ اول ۱۳۸۶- شابک:۹۷۸۹۶۴۷۶۱۸۷۵۵
• محمد جعفر جعفری لنگرودی
• خبرگزاری ایرنا
• خبرگزاری مهر.www.mehrnews.com/news/4778222/اندیشه-های…
• خبرگزاری دیار میرزا.diyarmirza.ir/1398/09/%d8%a7%d9%86%d8%af%db%8c%d8%b4%d9...
• gilkhabar.ir/445137/آیین-نکوداشت…