محمدحسن میرزا
محمدحسن میرزا قاجار (زادهٔ ۱۲۷۸ خورشیدی در تبریز – درگذشتهٔ ۱۳۲۱ خورشیدی در پاریس) ملقب به حضرت اقدس، برادر و ولیعهد احمدشاه قاجار و آخرین ولیعهد سلسله قاجاریه بود. او در شهریور ۱۲۸۸ به مقام ولیعهدی رسید و تا خلع سلطنت احمدشاه ، جمعاً به مدت شانزده سال ولیعهد ایران بود. احمدشاه پس از تاجگذاری، وی را به فرمانروایی آذربایجان منصوب کرد.
| محمدحسن میرزا قاجار | |
|---|---|
 | |
| ولیعهد سلطنت مشروطه ایران | |
| دوران | ۱۲۸۸ – ۱۳۰۴ |
| پیشین | احمدشاه قاجار |
| جانشین | محمدرضا پهلوی |
| زاده | ۱۲۷۸ تبریز، ایران |
| درگذشته | ۱۳۲۱ (۴۳ سال) لندن، انگلستان، بریتانیا |
| همسران | مهین‌بانو عزیز اقدس همایون‌السلطنهٔ قوانلوی قاجار محترم‌السلطنه شمس‌الملوک انیس‌السلطنه[۱] |
| فرزند(ان) | گیتی‌افروز شمس حسین حمید رکن‌الدین |
| دودمان | قاجار |
| پدر | محمدعلی‌شاه |
| مادر | ملکه جهان |
با عزل احمدشاه از سلطنت در ۹ آبان ۱۳۰۴ توسط مجلس مؤسسان، به دستور رضاشاه از کاخ گلستان اخراج و از طریق بغداد به اروپا رفت. او پیش از اخراج خواستار ملاقات با رضاشاه شد که این ملاقات از سوی رضاشاه رد شد و تنها به این اکتفا شد که از طلب ۴۰ هزار تومانی وی به او مبلغ ۵ هزار تومان پرداخت شود. این مبلغ با سر و صدا در بیست کیسه دویست و پنجاه تومانی به وی تحویل گردید.[۲]
در سال ۱۳۰۸ پس از فوت احمدشاه در پاریس، اعلامیه‌ای صادر کرد و در آن خود را شاه قانونی ایران اعلام نمود (پیش از آن احمدشاه حاضر به استعفاء نشده بود). در حوادث شهریور ۱۳۲۰ و استعفای رضاشاه بار دیگر خواستار بازگشت به ایران گردید و سرانجام در سال ۱۳۲۱ و در فقر و تنگدستی در پاریس درگذشت.[۳][۴]
اقدسیه و سلطنت‌آباد ویرایش
محمدحسن میرزا قاجار در واپسین هفته‌های ولیعهدی، مالک باغات و اراضی اقدسیه، شمیران و باغ و عمارت سلطنت‌آباد شد. او از دولت مبلغ ۸۸۹۹۶ تومان، طلب داشت که دولت برای تسویه این بدهی، در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۰۴ لایحه‌ای به مجلس داد که اراضی و باغات اقدسیه همراه با باغ و عمارت سلطنت‌آباد به مالکیت او درآید. بهای اقدسیه و باغ و عمارت سلطنت‌آباد معادل ۶۸ هزارتومان تعیین و قرار شد با این واگذاری، طلب محمدحسن میرزا از دولت به بیست هزار تومان کاهش یابد. اقدسیه در آن زمان قناتی با هفت سنگ و نیم آب داشت که کم‌آب به حساب می‌آمد و قرار شد حقابه دولت از این قنات محفوظ بماند. باغ و عمارت سلطنت‌آباد نیز به حال مخروبه درآمده و هزینه نوسازی آن یکصد هزار تومان برآورد می‌شد.[۵] این لایحه در ۲۲ شهریور ۱۳۰۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسید اما کمتر از دو ماه بعد، با رأی مجلس به انقراض سلطنت قاجار، محمدحسن میرزا قاجار در ۹ آبان ۱۳۰۴ از ایران اخراج شد. پس از آنکه در سال ۱۳۰۸ یعنی پس از درگذشت احمدشاه، محمدحسن میرزا اعلامیه‌ای صادر و خود را پادشاه قانونی اعلام کرد، از او در ایران اراضی و باغات شمیران، اقدسیه و باغ و عمارت سلطنت‌آباد مصادره شد.
همسران و فرزندان ویرایش
- مهین‌بانو ملک‌منصور، دختر ملک منصور میرزا شعاع‌السلطنه پسر مظفرالدین‌شاه
- گیتی‌افروز قاجار (پنجمین فرزند محمدحسن میرزا)
- محترم‌السلطنه رزاقی
- حمید قاجار (دومین فرزند محمدحسن میرزا)
- همایون‌السلطنه قوانلوی قاجار، از نوادگان حسینقلی‌خان قاجار برادر فتحعلی‌شاه قاجار
- حسین قاجار (اولین فرزند محمدحسن میرزا)
- شمس‌الملوک دختر یحیی‌خان مشاورالوزاره
- رکن‌الدین قاجار (سومین فرزند محمدحسن میرزا)
- عزیز اقدس
- شمس قاجار (چهارمین فرزند محمدحسن میرزا)
- انیس‌السلطنه
دودمان ویرایش
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- ↑ عاقلی، باقر، «شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد دوم)»، نشر گفتار با همکاری نشر علم، ص ۱۱۷۹
- ↑ تاریخ بیست ساله ایران، حسین مکی انتشارات ایران، جلد سوم
- ↑ فرهنگ فارسی دکتر محمد معین، جلد ششم، ص ۱۹۲۳
- ↑ زندگانی سیاسی سلطان احمدشاه، حسین مکی، امیرکبیر، ۱۳۵۷
- ↑ «مذاکرات جلسه ۱۹۸ دوره پنجم مجلس شورای ملی ۲۲ شهریور ۱۳۰۴».[پیوند مرده]