ابن عربی

محیی‌الدین محمّد بن علی بن محمّد بن العربی طائی حاتمی (زادهٔ ۲۶ ژوئیه ۱۱۶۵ – درگذشتهٔ ۱۶ نوامبر ۱۲۴۰ میلادی) معروف به محیی‌الدین ابن عربی و شیخ اکبر پژوهشگر، فیلسوف، عارف و شاعر مسلمان عرب اهل اندلس بود. از ۸۰۰ اثری که به او نسبت داده می شود، ۱۰۰ اثر به صورت نسخه اصلی از وی باقی مانده است. آموزه های کیهان شناسی او در بسیاری از کشورهای اسلامی به جهان بینی غالب بدل شد.

ابن عربی
زادروز	۲۷ رمضان ۵۶۰ ۷ اوت ۱۱۶۵ مورسیا، اندلس
درگذشت	۲۲ ربیع‌الثانی ۶۳۸ ۱۰ نوامبر ۱۲۴۰ دمشق
آرامگاه	جبل قاسیون، دمشق
محل زندگی	سبیا، مکه، دمشق
ملیت	عرب اندلس
نقش‌های برجسته	نظریه وحدت وجود
لقب	شیخ‌الاکبر، محیی‌الدّین
دوره	مُرابطان
مذهب	سنی
آثار	فصوص‌الحکم، فتوحات المکیه

زندگی

محیی‌الدین در سال ۵۶۰ ه‍.ق در شهر مرسیه در جنوب شرقی اندلس به دنیا آمد. پدرش علی بن محمد از عالمان فقه و حدیث و تصوف بود و جدش نیز یکی از قضات اندلسی بود.

او قرآن، حدیث، فقه، لغت، ادبیات و تصوف را نزد عالمان عصر آموخت و با ابن رشد فیلسوف اندلسی دیدار کرد. عالی‌ترین دانش‌نامه ابن عربی، کتب فتوحات مکیه و «فصوص‌الحکم» است.

ابن عربی در ۲۲ ربیع‌الثانی ۶۳۸ برابر با ۱۰ نوامبر ۱۲۴۰ در دمشق در سن ۷۸ سالگی درگذشت.

عقاید

ورود رسمی ابن عربی به تصوف در سنّ ۲۱ سالگی(در سال ۵۸۰ ه‍.ق) روی‌داد، ولی او به‌زودی و در زمانی اندک بلندآوازه گردید، و مشایخ زمانش به دیدار او شتاب نمودند. محیی‌الدّین آثاری گران‌سنگ و پرارزش در شاخه‌های مختلف حکمت و علم پدیدآورد، تصوف را به نوعی به فلسفه تبدیل کرد، و در نوشته‌هایش عقاید و باورهای بسیاری از مکاتب را تبیین و تفسیر نمود (ص-ص ۵۱–۵۵ مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز)

مهمترین کتاب وی «فصوص‌الحکم» بر مبنای خواب مبشرین است.

محیی‌الدین کتاب «فتوحات» را در مکه نوشت، و سپس تمام اوراق آن را بر روی سقف کعبه پهن کرد و گذاشت یک سال بماند تا به واسطه باریدن باران، اگر مطالب باطلی در آن است شسته شود و محو گردد، و حق از باطل مشخص شود. پس از یک سال باریدن بارانهای پیاپی و متناوب، وقتی که اوراق گسترده را جمع نمود مشاهده کرد که حتی یک کلمه هم از آن شسته نشد.

ابن عربی، کتاب «ترجمان الاشواق» را در ستایش از زیبایی نظام، دختر شیخ خود در مکه یعنی مکین‌الدین اصفهانی به نگارش درآورد و به اثبات این نکته پرداخت که عشق نسبت به زن، با عشق نسبت به مطلق، در یک نقطه به هم می‌رسند.

به گفته محسن جهانگیری نویسنده کتاب «ابن عربی عالم بزرگ اسلامی» عرفان اسلامی پیش از وی بیشتر عرفان عملی و نوعی زهد و بی اعتنایی به زندگانی دنیایی بود، اما عرفان ابن عربی عرفان نظری و عرفان حب و به اصطلاح عشق است. او به راستی بنیان‌گذار عرفان نظری در اسلام است و اصل الاصول عرفانش عشق و وحدت وجود است. یعنی که مدارهستی بخش و حقیقت هستی حق تعالی است و جز او حقیقتی و وجودی نیست «لیس فی الدار غیره دیار».

البته رگه‌هایی از وحدت وجود در آثار عارفان پیش از وی همچون ابوسعید ابوالخیر و حلاج و دیگران دیده می‌شود ولی آن‌ها اکثراً وحدت شهودی بودند نه وحدت وجودی. عارف وحدت شهودی در نهایت مسیرش به جایی می‌رسد، که جز خدا چیزی نمی‌بیند. «رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند» ولی نهایت نظر و سپهر عارف وحدت وجودی این است که جز خدا اصلاً وجودی و موجودی نیست. «لا موجود الا الله».

ابن عربی از نگاه دیگران

• ملاصدرا:

منشأ دیگر تحول دینی در جهان اسلام به حتم عارف کبیر ابن عربی است، که واضع عرفان نظری در جهان اسلام است که به عقیده حقیر [ملاصدرا] اگر باعث رنجش اهل فلسفه نشود مقامی عظیم تر از بوعلی و فارابی دارد.

• سید علی قاضی:

از میان عرفاً و واصلان کوی حقیقت، محیی الدین بن عربی در معرفت نفس و شهود باطنی فردی بی‌نظیر بود. بعد از مقام نبوت در میان رعیت احدی در معارف عرفانی و حقایق نفسانی در حد محیی الدین عربی نیست و کسی به او نمی‌رسد.

• علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان:

در اسلام هیچ‌کس نتوانسته‌است یک سطر مانند محیی الدین [ابن عربی] بیاورد.

• حسن‌زاده آملی:

فصوص و فتوحات [کتب ابن عربی] را باید از کرامات خاص به او [ابن عربی] دانست: ذَلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَاءُ (این نعمت خداست که به هر که خواهد ارزانیش می‌دارد).

• جوادی آملی:

محیی الدین [ابن عربی] در بین معاریف اهل عرفان بی‌همتا و در عمودین زمان خویش (از گذشته تا کنون) بی‌نظیر می‌باشد. بسیاری از مبانی حکمت متعالیه وامدار عرفانی است که ابن عربی پایه‌گذار نامدار آن می‌باشد.

• مرتضی مطهری:

مظهر و نماینده کامل عرفان اسلامی، که عرفان را به صورت یک علم مضبوط درآورد و پس از او هر کس آمده تحت تأثیر شدید او بوده‌است، محیی الدین ابن عربی است.

آثار ابن عربی

مقالهٔ اصلی: آثار ابن عربی

ابن عربی را نویسنده‌ای پرکار ذکر کرده‌اند که آثار زیادی را از خود برجای نهاده‌است. مهمترین آن‌ها بدین قرارند:

• فتوحات مکیه
• فصوص‌الحکم
• دیوان ابن عربی
• ترجمان‌الاشواق و شرح آن

ترجمه فصوص الحکم

• محمد خواجوی، نشر مولی
• محمد علی موحّد و صمد موحّد، (فقط ترجمه ۱۰ فصل از ۲۷ فصل) نشر کارنامه
• علی شالچیان ناظر، ترجمه تحقیقی فصوص الحکم، انتشارات الهام.

جستارهای وابسته

• عرفان اسلامی
• شاه نعمت‌الله ولی
• رینولد نیکلسون

منابع

• مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز، تألیف شمس‌الدّین محمّد لاهیجی (۹۱۲ هجری قمری)، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا برزگر خالقی، و عفّت کرباسی، انتشارات روزبه، تهران، بهار ۱۳۷۸

• Nasr, Seyyed Hossein, and Leaman, Oliver (eds), History of Islamic Philosophy, Ansarian Publications - Qum, Iran, 1993. ISBN 964-438-307-9

پیوند به بیرون

• دانلود کتب
• وجود منبسط، از دیدگاه عرفان اسلامی و حکمت متعالیه، سعیدهٔ سادات شهیدی (مدرس و پژوهشگر)، دانشگاه امام صادق
• بنیاد ابن‌عربی (آثار ابن عربی به همراه ترجمه آن‌ها به انگلیسی و اردو)
• نقد و اشکالات وارده بر ابن عربی وبگاه پژوهشی دربارهٔ ابن عربی، عرفان و تصوف
• نقد ابن عربی وبگاه دارالصادق

برای اطلاعات بیشتر

• «ابن عربی، ابوعبدالله - دائرةالمعارف بزرگ اسلامی ج۰۱ (آب - آل داوود) - جلد ۴».
• شرف الدین خراسانی. «ابن عربی، ابو عبدالله». cgie.org.ir. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۴.