ابن عربی
این نوشتار آکنده از الفاظ طفرهآمیز است: عبارتهای مبهمی که اغلب با اطلاعات جانبدارانه یا اثباتناپذیر همراه است. (سپتامبر ۲۰۲۱) |
ابن عربی (به عربی: ابن عربي) با نام کامل أبو عبدالله محمد بن علی بن محمد إبن عربی الحاتمی الطائی الأندلسی المرسی الدماشقی (زادهٔ ۲۶ ژوئیه ۱۱۶۵ – درگذشتهٔ ۱۶ نوامبر ۱۲۴۰ میلادی) ملقب به محیی الدین و ابن عربی و سلطان العارفین، و الشیخ الاکبر و امام العارفین و ... دانشور، عارف، شاعر و فیلسوف مسلمان اندلسی بود که در اندیشه اسلامی بسیار تأثیرگذار بود. از ۸۵۰ اثر منتسب به وی، حدود ۷۰۰ اثر معتبر هستند در حالی که بیش از ۴۰۰ اثر هنوز موجود است. آموزه‌های جهان‌شناختی وی جهان‌بینی غالب در بسیاری از نقاط جهان اسلام شد.[۳]
| ابن عربی | |
|---|---|
 | |
| زادهٔ | ۲۷ رمضان ۵۶۰[۱] ۷ اوت ۱۱۶۵ مورسیا، اسپانیا |
| درگذشت | ۲۲ ربیع‌الثانی ۶۳۸[۲] ۱۰ نوامبر ۱۲۴۰ دمشق |
| آرامگاه | جبل قاسیون، دمشق |
| محل زندگی | سبیا، مکه، دمشق |
| ملیت | عرب اندلس |
| آثار | فصوص‌الحکم، فتوحات المکیه |
| عنوان | الشیخ‌الاکبر، محیی‌الدّین |
| دوره | مُرابطان |
| دین | اسلام |
| مذهب | تصوف |
وی در بین پیروان و متدینان تصوف با نام‌های الشیخ الاکبر (از اینجا مکتب اکبریه یا اکبریان) و محیی‌الدین ابن عربی در سراسر خاورمیانه معروف است.[۴]
زندگیویرایش
محیی‌الدین در سال ۵۶۰ ه.ق در شهر مرسیه در جنوب شرقی اندلس به دنیا آمد. پدرش علی بن محمد از عالمان فقه و حدیث و تصوف بود و جدش نیز یکی از قضات اندلسی بود.
او قرآن، حدیث، فقه، لغت، ادبیات و تصوف را نزد عالمان عصر آموخت و با ابن رشد فیلسوف اندلسی دیدار کرد. عالی‌ترین دانش‌نامه ابن عربی، کتب فتوحات مکیه و فصوص الحکم است.[۵]
ابن عربی در ۲۲ ربیع‌الثانی ۶۳۸ برابر با ۱۰ نوامبر ۱۲۴۰ در دمشق در سن ۷۸ سالگی درگذشت.
عقایدویرایش
ورود رسمی ابن عربی به سلوک یا تصوف در سنّ ۲۱ سالگی (در سال ۵۸۰ ه.ق) روی داد، ولی او به‌زودی و در زمانی اندک بلندآوازه گردید، و مشایخ زمانش به دیدار او شتاب نمودند. محیی‌الدّین آثاری گران‌سنگ و پرارزش در شاخه‌های مختلف حکمت و علم پدیدآورد، تصوف را به نوعی به فلسفه تبدیل کرد، و در نوشته‌هایش عقاید و باورهای بسیاری از مکاتب را تبیین و تفسیر نمود (ص-ص ۵۱–۵۵ مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز)
مهمترین کتاب وی «فصوص‌الحکم» بر مبنای خواب مبشرین است.
ابن عربی از آن افراد نادریست که فرنگی‌ها آن‌ها را Uisionaur یا Halusine می‌نامند که می‌توان آنرا محذوب و مسخّرِ پندار و تصورات گفت، نوعی وحی یا الهام و پندارهایی راجع به عالم بر جان آن‌ها مستولی است و نوعی مأموریت غیبی برای خویش قائلند. این تصور، فرض یا حدس نیست. مکرر در نوشته‌های وی آمده است که پیغمبر را در خواب دیده و او را به نوشتن مطلبی امر فرموده یا در عالم رویا به وی وحی شده است که فتوحات مکیه را آغاز کند.[۶] محیی‌الدین کتاب «فتوحات» را در مکه نوشت، و سپس تمام اوراق آن را بر روی سقف کعبه پهن کرد و گذاشت یک سال بماند تا به واسطه باریدن باران، اگر مطالب باطلی در آن است شسته شود و محو گردد، و حق از باطل مشخص شود. پس از یک سال باریدن باران‌های پیاپی و متناوب، وقتی که اوراق گسترده را جمع نمود مشاهده کرد که حتی یک کلمه هم از آن شسته نشد.[۷]
ابن عربی، کتاب «ترجمان الاشواق» را در ستایش از زیبایی نظام، دختر شیخ خود در مکه یعنی مکین‌الدین اصفهانی به نگارش درآورد و به اثبات این نکته پرداخت که عشق نسبت به زن، با عشق نسبت به مطلق، در یک نقطه به هم می‌رسند.[۵]
وحدت وجودویرایش
این اصلی که از اواخر قرن دوم در حوزه صوفیان به‌طور اجمال و ابهام وجود داشت نقطه‌ی محوری اندیشه و کار ابن عربی است و در دو کتاب بزرگ خود به انواع گوناگون و با استدلال‌های متنوع آن را بسط داده و گوئی مکتبی را بنیان نهاده است.[۶] تفسیرهای مختلفی از وحدت وجود ارائه شده است که یکی از آن تفاسیر، تفسیر ابن عربی است.البته، عرفان پژوهان نیز در جزئیات، در فهم وحدت وجودِ ابن عربی، اختلاف دارند؛ و علی شالچیان ناظر پژوهشگر مطالعات عرفانی و پژوهشگر آثار ابن عربی، در کتاب وحدت وجود و نتایج آن از نگاه محی الدین ابن عربی کوشیده است که با استناد فراوان به آثار ابن عربی، فهم دقیق‌تر و بهتری از دیدگاه ابن عربی در مورد وحدت وجود، ارائه کند.
به گفته محسن جهانگیری نویسنده کتاب «ابن عربی عالم بزرگ اسلامی» عرفان اسلامی پیش از وی بیشتر عرفان عملی و نوعی زهد و بی اعتنایی به زندگانی دنیایی بود، اما عرفان ابن عربی عرفان نظری و عرفان حب و به اصطلاح عشق است. او به راستی بنیان‌گذار عرفان نظری در اسلام است و اصل‌الاصول عرفانش عشق و وحدت وجود است؛ یعنی که مدارهستی بخش و حقیقت هستی حق تعالی است و جز او حقیقتی و وجودی نیست «لیس فی الدار غیره دیار».
البته رگه‌هایی از وحدت وجود در آثار عارفان پیش از وی همچون ابوسعید ابوالخیر و حلاج و دیگران دیده می‌شود ولی آن‌ها اکثراً وحدت شهودی بودند نه وحدت وجودی. عارف وحدت شهودی در نهایت مسیرش به جایی می‌رسد، که جز خدا چیزی نمی‌بیند: «رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند»، ولی نهایت نظر و سپهر عارف وحدت وجودی این است که جز خدا اصلاً وجودی و موجودی نیست: «لا موجود الا الله».[۸][۹]
تأثیر عرفان مسیحی بر عرفان ابن‌عربیویرایش
ابن‌عربی میراث‌دار یک سنت تصوف مدید در دنیای اسلامی شرقی و وارث بیش از صد سال تفکر در خودِ اسپانیای مسلمان بود. او به آخرین دورهٔ پیشرفت برنهاد تصوف تعلق دارد، و درواقع به آغاز شدن آن کمک می‌کند، که به وحدتیه معروف است. در اندیشهٔ وی، هدف عرفانی صوفی بر یک فلسفهٔ یگانه‌انگاری وجودی بنا نهاده شده‌است. ابن‌عربی در ابتدا به‌عنوان عضوی از مکتب تصوفِ سویا بود.[۱۰] ابن‌عربی از گروهی از صوفیان سخن می‌گوید که به دنبال تجربهٔ یک زندگی زاهدانه و عارفانه با الهام از مسیح بودند، و به نام مسیح خوانده می‌شدند.[۱۱] نوشته‌های دیونیسوس آریوپاگوسی مجعول با کتابچه‌ای از تجربیات دینی، عرفان مسیحی را مجهز کرد، که در دنیای اسلام نیز معروف شد. ابن‌عربی به دنبال این بود که به تصوف، بر اساس فهم خود از خدا و جهان پیرامونش، بنیانی فلسفی بدهد.[۱۲]
وی از بعضی جهات تلقی مَدرسی از خدا را دنبال می‌کند، زیرا از او به‌عنوان مطلق و واجب‌الوجود سخن می‌گوید، که ذات و وجودش یکی است، اما درعین‌حال ایدهٔ آفرینش ضروری را نیز مطرح می‌کند. از آنجا که در اندیشهٔ ابن‌عربی آفریده‌ها و آفریننده یکی هستند، صوفی باید پاسخ دهد که چه چیز جهانِ محسوسِ هستی را، چنانچه شناخته‌شده‌است. جهانی که ابن‌عربی فرض می‌گیرد تنها یک واقعیت است که در آن خدا نه به‌عنوان علت پیدایش آن، بلکه صرفاً ذات آن است. ابن‌عربی محمد را به‌مثابه انسان کامل، علتِ آفرینش و آخرین نمونه‌اش می‌داند. هم‌زمان طرز برخوردی مدارا آمیز نسبت به سایر ادیان مطرح می‌کند.[۱۳] بنا بر متافیزیکِ ابن‌عربی، صوفی پیش از این هم با خدا یکی بوده‌است، اما آنچه که در این بالاترین حالتِ وجد و خلسه رخ می‌دهد، دریافت معرفت عرفانی است که اجازه می‌دهد او به صورت یک فردِ مَحرَم، وحدتی را که جزئی از آن است، بفهمد و تجربه کند.[۱۴] درست همان‌طور که ابن‌عربی بر وحدتی که باید در واقعیت یافت شود تأکید کرد، هنگامی که روح به خدا نائل آمد، سنت یوهان نظراتی مشابه دارد و از فانوس‌های بسیارِ روح سخن می‌گوید که به هم می‌پیوندند.[۱۵] در مقایسهٔ بین عرفان اسلامی و مسیحی، فوراً می‌توان دید که هر دو از سرچشمه تصورات معنوی مشترکی بهره جسته‌اند که از دنیای هلنیستیک به ارث رسیده بود. هر دو دارای اصل لوگوس هستند و هر دو برای شخصی که وحدت با خدا را می‌جوید برنامه‌ای ارائه می‌کنند که پیشرفت از زندگی زاهدانه به زندگی عارفانه را ممکن می‌سازد که با تجربه مستقیم خدا به حد اعلا می‌رسد. ابن‌عربی به مسلمانان مشتاق هشدار می‌دهد «از خداوند چیز دیگری غیر از خودش مجویید».[۱۶]
ابن عربی از نگاه دیگرانویرایش
با کثرت مخالفان و با آنکه بسی از علمای بزرگ سنت و جماعت به تکفیر وی برخاسته‌اند اما دانشمندان به نامی چون فخر رازی، ابن سعد یافعی، سعد‌الدین حموی، عبدالرزاق کاشانی، فخرالدّین عراقی و شعرانی و شیخ بهایی از معتقدان وی بوده و در شرح و تفسیر عقاید او کتاب‌ها نوشته‌اند.[۶] برخی از دیدگاه‌ها در مورد وی از این قرارند:
- ملاصدرا: منشأ دیگر تحول دینی در جهان اسلام به حتم عارف کبیر ابن عربی است، که واضع عرفان نظری در جهان اسلام است که به عقیده حقیر [ملاصدرا] اگر باعث رنجش اهل فلسفه نشود مقامی عظیم تر از بوعلی و فارابی دارد.
- سید علی قاضی: از میان عرفاً و واصلان کوی حقیقت، محیی الدین بن عربی در معرفت نفس و شهود باطنی فردی بی‌نظیر بود. بعد از مقام نبوت در میان رعیت احدی در معارف عرفانی و حقایق نفسانی در حد محیی الدین عربی نیست و کسی به او نمی‌رسد.[۱۷]
- علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان: در اسلام هیچ‌کس نتوانسته‌است یک سطر مانند محیی الدین [ابن عربی] بیاورد.[۱۸][۱۹]
امام خمینی در نامه به گورباچف(رهبر شوروی):ديگر شما را خسته نمي كنم و از كتب عرفا و بخصوص محي الدين ابن عربي نام نمي برم ; كه اگر خواستيد از مباحث اين بزرگمرد مطلع گرديد تني چند از خبرگان تيزهوش خود را كه در اين گونه مسائل قويا دست دارند راهي قم گردانيد تا پس از چند سالي با توكل به خدا از عمق لطيف باريكتر از موي منازل معرفت آگاه گردند كه بدون اين سفر آگاهي از آن امكان ندارد.
- حسن‌زاده آملی: فصوص و فتوحات [کتب ابن عربی] را باید از کرامات خاص به او [ابن عربی] دانست: ذَلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَاءُ[۲۰] (این نعمت خداست که به هر که خواهد ارزانیش می‌دارد).[۲۱]
- جوادی آملی: محیی الدین [ابن عربی] در بین معاریف اهل عرفان بی‌همتا و در عمودین زمان خویش (از گذشته تا کنون) بی‌نظیر می‌باشد. بسیاری از مبانی حکمت متعالیه وامدار عرفانی است که ابن عربی پایه‌گذار نامدار آن می‌باشد.[۲۲][۲۳]
- مرتضی مطهری: مظهر و نماینده کامل عرفان اسلامی، که عرفان را به صورت یک علم مضبوط درآورد و پس از او هر کس آمده تحت تأثیر شدید او بوده‌است، محیی الدین ابن عربی است.[۲۴]
آثار ابن عربیویرایش
مقالهٔ اصلی: آثار ابن عربی
ابن عربی را نویسنده‌ای پرکار ذکر کرده‌اند که آثار زیادی را از خود برجای نهاده‌است. مهمترین آن‌ها بدین قرارند:
- فتوحات مکیه تصحیح و ترجمه محمد خواجوی؛ تهران: انتشارات مولی.
- فصوص‌الحکم تصحیح و ترجمه محمد خواجوی؛ تهران: انتشارات مولی. ترجمه علی شالچیان ناظر؛ تهران: انتشارات الهام.
- دیوان ابن عربی
- الإعلام بأشارات أهل الإلهام ترجمه و شرح علی شالچیان ناظر؛ تهران: انتشارات سلوک ما
- ترجمان‌الاشواق ترجمه امیرحسین الهیاری؛ تهران: انتشارات مولی.
- عنقاء مغرب فی ختم الاولیا و الشمس المغرب ترجمه امیرحسین الهیاری؛ تهران: انتشارات مولی.
- انشاء الدوائر ترجمه محمد خواجوی؛ تهران: انتشارات مولی.
- عقله المستوفز ترجمه محمد خواجوی؛ تهران: انتشارات مولی.
- مواقع النجوم تصحیح و ترجمه محمد خواجوی؛ تهران: انتشارات مولی.
- کتاب الحکمة (کتاب الحِکَم). ترجمه و شرح علی شالچیان ناظر؛ تهران: انتشارات سلوک ما
ترجمه فصوص الحکمویرایش
- محمد خواجوی، نشر مولی[۲۵][۲۶][۲۷]
- محمّدعلی موحّد و صمد موحّد، (فقط ترجمه ۱۰ فصل از ۲۷ فصل) نشر کارنامه[۲۸]
- علی شالچیان ناظر، انتشارات الهام.
جستارهای وابستهویرایش
پانویسویرایش
- ↑ ابن عربی، سلیمان اولوداغ، ترجمهٔ داوود وفایی، ص ۶
- ↑ ابن عربی، سلیمان اولوداغ، ترجمهٔ داوود وفایی، ص ۴۳
- ↑ Ibrahim Kalin, Salim Ayduz The Oxford Encyclopedia of Philosophy, Science, and Technology in Islam, Band 1 Oxford University Press 2014 شابک ۹۷۸۰۱۹۹۸۱۲۵۷۸ p. 162
- ↑ www.wdl.org https://www.wdl.org/en/item/7437/. Missing or empty
|title=(help) - ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ PARHA-NP.V.5.1.1. «تجلی فمینیسم بر شیخ اکبر؛ ابن عربی». روزنامه سراسری سایه. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۷.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ دشتی، علی (مرداد ۱۳۵۴). «محی‌الدین بن‌العربی». یغما. ۲۸ (۵ (پیاپی ۳۲۳)): ۵۱۳-۵۱۷.
- ↑ «کتاب روح مجرد / قسمت پانزدهم: نظر قاضی در مورد تشیع محیی‌الدین و مولوی، شعر حافظ و ابن فارِض، ارتباط بین توحید و ولایت، سیر سلوک در مذاهب و ادیان دیگر، عرفای غیر شیعه، تح…». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۳ مارس ۲۰۰۸.
- ↑ مصاحبه با دکتر محسن جهانگیری
- ↑ محیی‌الدین ابن عربی[پیوند مرده]
- ↑ ابن‌عربی و عرفان قرن شانزدهم اسپانیایی. چارلز ای. فرازی. برگردان: ناهید خاصی. مجله فلسفی ۴۲، شماره ۱۱، مهر ۱۳۹۸
- ↑ Al Futuhat, I, 289, quoted in Miguel Asin Palacios, El Islam Cristianozado (Madrid, 1931), pp. 18, 125.
- ↑ ابن‌عربی و عرفان قرن شانزدهم اسپانیایی. چارلز ای. فرازی. برگردان: ناهید خاصی. مجله فلسفی ۴۲، شماره ۱۱، مهر ۱۳۹۸
- ↑ همان
- ↑ Affifi, op. cit,, p. 105 ff. ; Palacios, op. cit. , p. 162 ff.
- ↑ ابن‌عربی و عرفان قرن شانزدهم اسپانیایی. چارلز ای. فرازی. برگردان: ناهید خاصی. مجله فلسفی ۴۲، شماره ۱۱، مهر ۱۳۹۸
- ↑ همان
- ↑ دریای عرفان، شرح حال سید علی قاضی، ص ۳۲.
- ↑ شرح منظومه، ص ۲۳۹.
- ↑ مهر تابان، یادنامه علامه طباطبایی، ص ۲۶۳.
- ↑ «سوره جمعه آیه ۴».
- ↑ احیاگر عرفان: پژوهشی در زندگی و مذهب ابن عربی، بدیعی، ص ۲۱۵.
- ↑ آوای توحید: جوادی آملی، ص ۷۸
- ↑ آوای توحید، آیت‌الله جوادی آملی، ص ۸۲
- ↑ مجموعه آثار شهید مطهری، ج ۵، ص ۱۵۰
- ↑ http://www.ilna.ir/news/news.cfm?id=24668
- ↑ http://www.iranfarhang.com/BooksByGenerator.aspx?Generator=2481
- ↑ http://iqna.ir/fa/news_detail.php?ProdID=186103[پیوند مرده]
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ آوریل ۲۰۱۳.
منابعویرایش
- مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز، تألیف شمس‌الدّین محمّد لاهیجی (۹۱۲ هجری قمری)، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا برزگر خالقی، و عفّت کرباسی، انتشارات روزبه، تهران، بهار ۱۳۷۸
- Nasr, Seyyed Hossein, and Leaman, Oliver (eds), History of Islamic Philosophy, Ansarian Publications - Qum, Iran, 1993. ISBN 964-438-307-9
پیوند به بیرونویرایش
| در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ ابن عربی موجود است. |
| مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به ابن عربی در ویکیگفتاورد موجود است. |
- دانلود کتب بایگانی‌شده در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine
- وجود منبسط، از دیدگاه عرفان اسلامی و حکمت متعالیه، سعیدهٔ سادات شهیدی (مدرس و پژوهشگر)، دانشگاه امام صادق
- بنیاد ابن‌عربی (آثار ابن عربی به همراه ترجمه آن‌ها به انگلیسی و اردو)
- نقد و اشکالات وارده بر ابن عربی وبگاه پژوهشی دربارهٔ ابن عربی، عرفان و تصوف
- نقد ابن عربی وبگاه دارالصادق
برای اطلاعات بیشترویرایش
- «ابن عربی، ابوعبدالله - دائرةالمعارف بزرگ اسلامی ج۰۱ (آب - آل داوود) - جلد ۴».
- شرف الدین خراسانی. «ابن عربی، ابو عبدالله». cgie.org.ir. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۴.