مراسم سینه‌زنی محرم در اردبیل

دهه محرم در اردبیل با تشت‌گذاری و متعاقبا تشکیل دسته جات در قالب های سینه زنی، زنجیرزنی و ... ادامه می باید. وجود نظم و ترتیب در آن به واسطه رسوم های قدیمی از ارکان اصلی این مراسم می باشد.سینه زنی و مراسم زنجیرزنی محرم در اردبیل به واسطه فرم خاص خود در اردبیل از دیگر نقاط مختلف ایران و شهرهای آذربایجان متفاوت بوده و الگویی برای دیگر شهرهای ترک نشین بوده است.

مقدمه سینه زنی

اغلب پس از نماز مغرب و عشاء عزاداران محلات ششگانه اردبیل به ترتیب و طبق برنامه زمانبندنی در مساجد با لباس های سیاه و باش قره (سربند) که مختص اردبیل می باشد حضور یافته و پس از جایگیری در وسط مسجد محل عزاداری بصورت اغلب دایره وار بطوریکه یک نفر در وسط و در کنارهای او سه یا چهار نفر و در پشت سر آنها با افزایش عزادارن حلقه های بزرگ ترتیب داده می شود.

جایگاه نوحه خوان

وجود نوحه خوان چه در مراسم زنجیر زنی و سینه زنی در این مراسم ها تعیین کننده و تنظیم کننده ریتم می باشد. در مراسم سینه زنی ابتدا نوحه خوان با شروع به مداحی که پیش نیاز آن تسلط به ردیف (موسیقی) ایرانی می باشد پیش در آمدی از شعرای بنام تعزیه اردبیل چون بیضای اردبیلی ، عباسقلی یحیوی اردبیلی، منزوی اردبیلی، انور اردبیلی و ... با تنظیم در شعر به تناسب دستگاه مربوطه به مانند ماهور (دستگاه موسیقی)، افشاری, بیات ترک, بیات شیراز, راست (مقام موسیقی) و ... شروع و با مدیریت یکی از سینه زنان باسابقه با واژه «یا الله» عزاداران را دعوت به استقرار و شروع سینه زنی می نماید. از معروفترین نوخه خوانان دسته سینه زنی اردبیل می توان به مرحوم کربلایی حسینقلی داودی و سلیم مؤذن‌زاده اردبیلی با نوحه معروف زینب زینب، عمواوغلی ، ای منی آواره قویان ابالفضل ... اشاره نمود.

شروع سینه زنی

پس از طی مراحل فوق، سینه زنان اغلب به واسطه دست راست ضرباتی آرام به سمت سینه چپ خود وارد می آورند. بسته به چپ دست بودن عزاداران محل فرود سینه سمت راست خواهد بود. همین موضوع در نحوه جایگیری عزاداران تعیین کننده می باشد که تداخلی فی مابین عزاداران راست دست و چپ دست صورت نگیرد. با شروع نوحه خوانی مراسم سینه زنی شروع و به آرامی با تغییر ریتم نوحه خوان سرعت و حرکت سینه زنان بیشتر می شود.به جهت استراحت به نوحه خوان، سردسته سینه زنان با جملات کوتاه «غیرتون قوربان» ، «سقایی حرم», «قولاری قلم»,«دخیلی», «آدواااا قربان» که با پاسخ سینه زنان «ابالفضل» به لهجه و ادبیات ترکی پاسخ داده می شود. هر چه سردسته این جملات را کشیده ادا نماید به منزله آمادگی دسته سینه زنی به مراحل اوج و شدت ضربات می باشد.پس از آن نوحه خوان نیز به همین منوال با فراز و فرود نوحه خود سینه زنان را یاری می نماید.البته در برخی موارد سینه زنان به دلیل مرحله ای از سینه زنی، نوحه خوان را مدیریت می کنند. حرکت دست سینه زنان در راستای دوران بدن به سمت ضربه دست ، نشانه ورود شدت بیشتر می باشد.این توالی معمولا دو یا سه بار در طی مراسم اتفاق می افتد. در پایان نوحه خوان با فرود آمدن در دستگاه موسیقی اتمام مراسم را به سینه زنان یادآور و پس از چند لحظه ای عزاداران نشسته و پس از پذیرایی در مسجد به توسط چای و کلوچه محلی (کولچه) استراحت و نسبت به ترک مسجد اقدام می کنند.

منابع

• سینه زنی اردبیلیها با نوحه خوانی سلیم موذن زاده اردبیلی
• شمیم محرم اردبیل را فراگرفت
• عزاداری عاشوراییان اردبیل در سوگ اباعبدالله الحسین (ع) و شهدای کربلا
• کتاب سه جلدی عزاداری در اردبیل، ربعلی بلبلی، انتشارات نشر نوید اسلام، 1385
• ویدیوی مراسم سینه زنی اردبیل در شبکه سه سیما بصورت مستقیم