مردم جات
مردم جات یا زَط، زُط، جط، زوت، جاط، گات یا جَت نام مردمانی است که خاستگاه اصلی‌شان شمال هندوستان و پاکستان کنونی می‌باشد. اینان در آغاز در درهٔ رود سند می‌زیستند. تعداد جت‌های هندوستان در سال ۲۰۱۲ میلادی ۸۲٫۵ میلیون تن گزارش شده‌است. چودهاری چاران سینگ ششمین نخست‌وزیر هندوستان از این قوم بود. در پاکستان نیز سیاستمدار نامی حنا ربانی کهر از این قوم است.
پیشینهویرایش
هنگامی که عرب‌های مسلمان به فرماندهی محمد بن قاسم ثقفی در سدهٔ هشتم میلادی سرزمین‌های گرداگرد سند را گشودند، با قوم اصلی جت روبه‌رو شدند. در سده‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی گروهی از شبانان جت از خاستگاه اصلی‌شان به سوی پنجاب کوچیدند. در دورهٔ مغولی در پنجاب واژهٔ جت برابر با مفهوم رعیت بود. جت‌ها در غرب پنجاب به اسلام گرویدند، حال آنکه در شرق پنجاب آنان پیرو آیین سیک و در دیگر مناطق هندو بودند. در سدهٔ هژدهم میلادی بسیاری از آنان شهرنشین شدند.
زط‌ها در ایرانویرایش
به کولی‌ها، لولی یا لوری هم گفته می‌شود و ریشه آن نامعلوم است. اولین اشاره به این نام، مربوط به دوره ساسانیان است؛ به درخواست بهرام گور از شنگل پادشاه هند، تعداد (چهار تا دوازده‌هزار) موسقیدان به ایران کوچاندند. [۱] نام این نوازندگان هم به صورت کولی، کاولی هم به صورت لولی یا لوری آمده است و ریشه تاریخی‌شان به دوران هخامنشیان بازمی‌گردد که در آن بسیاری از موسیقی‌دانان این تمدن در منطقه هندوستان ساکن بودند.[۲] در شاهنامه ، فردوسی به این واقعه چنین اشاره میکند:
| از آن لوریان برگزین ده هزار | نر و ماده بر زخم بربط سوار | |
| به ایران فرستش که رامشگری | کند پیش هر کهتری بهتری | |
| چو برخواند آن نامه شنگل تمام | گزین کرد زان لوریان به نام | |
| به ایران فرستاد نزدیک شاه | چنان کان بود در خور نیکخواه | |
| چو لوری بیامد به درگاه شاه | بفرمود تا برگشادند راه | |
| به هر یک یکی گاو داد و خری | ز لوری همی ساخت برزگری | |
| همان نیز خروار گندم هزار | بدیشان سپرد آنک بد پایدار | |
| بدان تا بورزد به گاو و به خر | ز گندم کند تخم و آرد به بر | |
| کند پیش درویش رامشگری | چو آزادگان را کند کهتری | |
| بشد لوری و گاو و گندم بخورد | بیامد سر سال رخساره زرد |
طبق دانشنامه ایرانیکا[۱]، واقعیت این است که تقریباً در همه جای ایران گروه‌هایی با ویژگی‌های مشابه کولی‌ها وجود دارد، اما آنها را با نام‌های متفاوتی می‌خوانند که گاهی به منشأ جغرافیایی یا قومی، گاهی موقعیت اجتماعی و گاهی به حرفه آنها اشاره میکند. این مردم در ایران به نام‌های «کولی»، «غربتی» و «قِرِشمال» به معنی کولی‌های غیرقابل شمارش شناخته می‌شدند و امروزه با گذشت ۱۱۰۰ سال از کوچ آنها از شمال هند، در ایران قومی ایرانی شناخته می‌شوند.
- در خراسان: غربتی
- در چهارمحال: غربتی
- در کردستان: سوزمانی، قه‌ره‌چی، دۆم، خەڕات
- در زبان لکی: سوزمانی کاوولی، قەره‌چی
- در آذربایجان: قاراچی
- در لرستان: کاولی
- در مازندران و گرگان: با عناوین گودار (گدار)، جوگی، جوکی، افشار یا اِلیات شناخته می‌شوند.
- در خوزستان: کولی و غربتی
- در قم: کولی و غربتی
- در جنوب فارس: لولو و گاگُلَک
- در کهگیلویه: غربتی
- در شیراز: کولو [Kulu]، غربتی، غربتو و لولی
- در استان فارس و تهران: غربال‌بند
- در کرمان: لولی و سوری
- در سیستان: چلی، تورتبیل
- در بلوچستان: لوڑی، گلام، کم‌زات، چِلّی
- در بوشهر: کولی و غربتی
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Foundation، Encyclopaedia Iranica. «articles/gypsy-i». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۵.
- ↑ منظمی، گذری بر موسیقی دوران باستان، ۷۷.
- لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ زط
- شبانه، رحیم، زط‌ها در تاریخ، مجله رشد آموزش تاریخ، تابستان ۱۳۸۶، شماره ۲۷ [۱]
- غروی، زط، مجله وحید، شهریور ۱۳۵۳، شمارهٔ ۱۲۹ [۲]
- Wikipedia contributors, "Jat people," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Jat_people&oldid=631763007 (accessed November 2, 2014).