مسعود مسیح کاشانی

رکن‌الدین مسعود بن علی کاشانی متخلص به مسیح/مسیحی، همچنین مشهور به حکیم رکنا (۱۵۷۷–۱۶۵۶م) پزشک و شاعر ایرانی دورهٔ صفوی و از شاعران دربار مغولان هند بود.

مسعود مسیح کاشانی
برگی از دیوان کاشانی نگاشتهٔ ۱۰۲۳ق/۱۶۱۴م
زادهٔ	۱۵۷۷م/۹۸۵ق کاشان، پادشاهی صفویان
درگذشت	۱۶۵۶م/ ۱۰۶۶ق کاشان، پادشاهی صفویان
پیشه	شاعر، پزشک
عنوان	حکیم، رکن‌الدین

زندگی

رکن‌الدین مسعود بن علی کاشانی در ۹۸۵ق/۱۵۷۷م در کاشان زاده شد. خاندانش از پزشکی سرشناس بودند، پدرش نظام‌الدین علی در عهد پادشاهی تهماسب صفوی سه سال پزشک دیوانی بود و پس آن در دوران شاه محمد خدابنده نیز به پزشکی پیشه‌ور بود. رکن‌الدین مسعود از آغاز جوانی به پزشکی و شاعری گرایید و در این دو پیشه شهرت یافت. به خدمت عباس یکم پذیرفته شد و در دربار او «کمال قرب و نسبت به هم رسانید، چنان‌که از کثرت تقرب در سفر و حضر همیشه در رکاب دولت و سعادت به سر در خدمت می‌ایستاد.» فخرالزمانی قزوینی، جوانی او را همراه «باده‌گساری و بی‌پروایی» توصیف کرده.
کاشانی به هند مهاجرت کرد. در آگرا او به یاری میرزا جعفر آصف‌خان به حضور جلال‌الدین اکبر بار یافت. مدتی بعد به اله‌آباد سفر کرد و در شمار درباریان شاهزاده سلیم درآمد و با او به آگرا بازگشت، «لیکن در آنجا نماند و از آنجا به دکن سفر گزید.» در گلکنده در خدمت محمدقلی قطب‌شاه گذراند، از آنجا به بیجاپور رفت و نزد عادلشاهیان مقام یافت. پس از این انتقال‌ها، او به آگرا بازگشت و از حدود ۱۰۲۳ق/۱۶۱۴م در ملازمت زمانه‌بیگ مهابت‌خان بود.
در ۱۰۴۰ق/۱۶۳۰م به قصد زیارت مشهد و حج از هند بیرون شد؛ در این سفر به مشهد، کاشان، اصفهان و شیراز درآمد، سپس ساکن زادگاهش شد تا اینکه در سال ۱۰۶۶ق/۱۶۵۶م درگذشت.

شعر او

مسیح کاشانی از شاعران پرکار روزگار خود به‌شمار می‌آید. سه دیوان فراهم آورد، یکی در ایران و دو دیگر در هند. به دید ذبیح‌الله صفا، «سخن او با آن همه پرکاری استوار و یکدست و کلامش منتخب و خالی از عیب و مقرون به اندیشه‌های ژرف است. زبانی فصیح و بیانی روان و خالی از هرگونه تعقید و استادانه و همراه با خیالات بسیار باریک و دقیق و مضمون‌های عالی و نازک دارد که از بس در بیان آن‌ها مهارت به کار رفته، آسان‌یاب به نظر می‌آیند.»

آثار

• مجموعهٔ خیال: مجموعه‌ای از سه مثنوی او
• ساقی‌نامه
• رام و سیتا: مثنوی
• قضا و قدر

زندگی شخصی

از او پسری به نام محمدحسین در جوانی درگذشت که شاعری غزل‌سرا بود. برادران او نصرالدین (حکیم نصیرا) و قطب‌الدین (حکیم قطبا) بوده‌اند.

نمونه شعر

جم تویی، لیک پیر جام منم		پادشاهی تو و غلام منم
بس که من من زنند از هر سو		می ندانم که من کدام منم

***

دل دهندم ولی زبان ندهند		هر که را این دهند آن ندهند
هر که روشن به اوست جمع چو شمع		از سیه روزی اش امان ندهند

***

رفتم ز خویش و دیده به سویش گذاشتم		سامان کار عقل به مویش گذاشتم
اعضای خویش را همه کردم ز شوق، آب		چشم از برای دیدن رویش گذاشتم
لب تشنه درگذشتم از جویبار خضر		وان آب نیم خورده به جویش گذاشتم

***

به پای همت من این دوعالم است دو کفش

که صبح پوشم و پیشین برهنه پا گردم

***

جان ما در دل و ما در پی جان می‌گردیم

یار در خانه و ما گرد جهان می‌گردیم

***

زنده آن باشد که از وی نور گیرد آفتاب

ورنه بر هر مرده تابد آفتاب زندگی

جستارهای وابسته

• فهرست شاعران فارسی‌زبان
• جعفر قزوینی
• عباس یکم