ویکی‌پدیا

مصطفی کمال آتاترک

نخستین رئیس‌جمهور ترکیه (۱۹۲۳–۱۹۳۸)
(تغییرمسیر از مصطفی کمال آتاتورک)

مصطفی کمال آتاترک (به ترکی استانبولی: Mustafa Kemal Atatürk؛ حدود ۱۸۸۱ – ۱۰ نوامبر ۱۹۳۸) یا مصطفی کمال پاشا تا ۱۹۲۱ و غازی کمال پاشا، فیلد مارشال، دولت‌مرد انقلابی، مؤلف و بنیان‌گذار جمهوری ترکیه بود که از ۱۹۲۳ تا زمان مرگش در ۱۹۳۸ به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور این کشور فعالیت کرد. او اصلاحات مترقی همه‌جانبه‌ای را به اجرا درآورد که ترکیه را به کشوری سکولار و صنعتی مدرن‌سازی کرد.[۳][۴][۵][۶] آتاترک از نظر ایدئولوژی سکولاریست و ملی‌گرا بود، و سیاست‌ها و نظریه‌های سیاسی-اجتماعی او، به کمالیسم معروف شد.[۳] آتاترک به‌واسطهٔ دستاوردهای نظامی و سیاسی خود، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رهبران سیاسی سدهٔ بیستم شناخته می‌شود.[۷]

هلاسکارغازی[۱]
مارشال

مصطفی کمال آتاترک
Mustafa Kemal Atatürk
آتاترک در سال ۱۹۳۲
نخستین رئیس‌جمهور ترکیه
دوره مسئولیت
۲۹ اکتبر ۱۹۲۳ – ۱۰ نوامبر ۱۹۳۸
نخست‌وزیرعصمت اینونو
علی فتحی اوکیار
جلال بایار
پیش ازعصمت اینونو
نخستین نخست‌وزیر مجلس ملی کبیر ترکیه
دوره مسئولیت
۳ مهٔ ۱۹۲۰ – ۲۴ ژانویهٔ ۱۹۲۱
پس ازسرنگونی امپراتوری عثمانی
پیش ازفوزی پاشا
نخستین رئیس مجلس ملی کبیر ترکیه
دوره مسئولیت
۲۴ آوریل ۱۹۲۰ – ۲۹ اکتبر ۱۹۲۳
پس ازانحلال عثمانی
پیش ازعلی فتحی اوکیار
نخستین رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق
دوره مسئولیت
۹ سپتامبر ۱۹۲۳ – ۱۰ نوامبر ۱۹۳۸
پس ازمقام ایجاد شد
پیش ازعصمت اینونو
اطلاعات شخصی
زاده
مصطفی پسر علی‌رضا

حدود ۱۸۸۱[۲]
سالونیک، امپراتوری عثمانی
درگذشته۱۰ نوامبر ۱۹۳۸ (۵۷ سال)
کاخ دلمه‌باغچه، استانبول، ترکیه
آرامگاهآنیت‌کابیر، آنکارا
حزب سیاسیحزب جمهوری خلق
همسر(ان)لطیفه خانم
پیشهنظامی و سیاست‌مدار
امضا
خدمات نظامی
لقب(ها)مصطفی کمال پاشا
وفاداری امپراتوری عثمانی (۱۹۱۹–۱۸۹۳)
 ترکیه (۱۹۲۷–۱۹۱۹)
خدمت/شاخه امپراتوری عثمانی
نیروی زمینی ترکیه

آتاترک بابت نقشش در تضمین پیروزی ترکیهٔ عثمانی در نبرد گالیپولی (سال ۱۹۱۵) طی جنگ جهانی اول به شهرت رسید.[۸] به‌دنبال سرنگونی امپراتوری عثمانی، او نهضت ملی ترکیه را رهبری کرد که باعث ایستادگی در برابر تجزیهٔ سرزمین ترکیه میان قدرت‌های متفقینِ فاتح شد. ظهور ملی‌گرایی ترک شاهد ارتکاب نسل‌کشی امپراتوری عثمانی علیه اتباع یونانی، ارمنی و آشوری در امپراتوری بود؛ نقش آتاترک در عواقب پس از این رخداد، در حالی که مستقیماً در آن دخالتی نداشت، بحث‌برانگیز بوده‌است. با تشکیل دولت موقت در آنکارا، پایتخت کنونی ترکیه، او نیروهای اعزامی متفقین را شکست داد و به این ترتیب در آنچه که بعداً جنگ استقلال ترکیه یاد می‌شود، پیروز شد. او سپس به انحلال امپراتوری عثمانیِ ضعیف اقدام و به‌جای آن، جمهوری ترکیه را به‌طور علنی اعلام کرد.

به‌عنوان رئیس‌جمهور جمهوری تازه‌تاسیس ترکیه، آتاترک یک برنامهٔ جامع اصلاحات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را با هدف نهایی ساخت یک دولتِ ملی مدرن، مترقی و سکولار آغاز کرد. او آموزش ابتدایی را رایگان و اجباری کرد و هزاران مدرسهٔ جدید را در سراسر کشور افتتاح کرد. او همچنین الفبای ترکی مبتنی بر لاتین را مرسوم کرد که جایگزین الفبای قدیمی ترکی عثمانی شد. زنان ترک در دوران ریاست‌جمهوری آتاترک از حقوق مدنی و سیاسی برابر برخوردار شدند.[۹] خصوصاً، به زنان در انتخابات محلی با قانون شماره ۱۵۸۰ در ۳ آوریل ۱۹۳۰ و چند سال بعد، در سال ۱۹۳۴، حق رای همگانی کامل داده شد.[۱۰]

دولت آتاترک سیاست ترک‌سازی را در پیش گرفت که در تلاش برای ایجاد همگون‌سازی بود؛ یعنی ملتی متحد و از همه مهم‌تر، ملتی سکولار تحت پرچم ترکیه.[۱۱][۱۲][۱۳] تحت ریاست آتاترک، اقلیت‌ها در ترکیه تحت فشار قرار گرفتند یا مجبور شدند در انظار عمومی به ترکی صحبت کنند، اما اجازه داشتند زبان خود را در خفا حفظ کنند.[۱۴] جای‌نام‌های غیر ترکی تعویض شدند و به اقلیت‌ها دستور داده شد که نام خانوادگی ترکی بگیرند.[۱۵][۱۶] در سال ۱۹۳۴، به‌پاسِ نقشی که او در ساخت جمهوری ترکیهٔ مدرن ایفا کرد، نام خانوادگی آتاترک به معنای «پدر ترک‌ها» از سوی پارلمان ترکیه به او داده شد.[۱۷] او در ۵۷ سالگی در کاخ دلمه‌باغچه استانبول درگذشت و با تشییع‌جنازهٔ دولتی از وی تجلیل شد.[۱۸] نخست‌وزیر دیرینه‌اش عصمت اینونو جانشین او به‌عنوان رئیس‌جمهور شد.[۱۹]

سال ۱۹۸۱ میلادی مصادف با صدمین سالگرد زادروز آتاترک، یاد و خاطرهٔ او توسط سازمان ملل متحد و یونسکو گرامی داشته شد. یونسکو سال ۱۹۸۱ را «سال آتاترک در جهان» اعلام و قطعنامه‌ای را در مورد صدمین سالگرد او تصویب کرد. یونسکو او را «رهبر نخستین مبارزه علیه استعمار و امپریالیسم» و «مروج برجستهٔ حس تفاهم بین مردم و صلح پایدار بین ملت‌های جهان و اینکه او تمام عمر خود را بدون تمایز برای ایجاد یکپارچگی و همکاری بین مردم کار کرد» توصیف کرد.[۲۰][۲۱] آتاترک بابت آرامش و صلح در سیاست خارجیِ جهان‌محور و دوستی با کشورهای همسایه مانند ایران، یوگسلاوی، عراق و یونان و به‌علاوه ابداع پیمان بالکان—که در برابر تهاجمات سرزمینی توسعه‌طلبانهٔ ایتالیای فاشیستی و بلغارستان تزاری مقاومت می‌کرد—اعتبار دارد.[۲۲]

زندگی

ویرایش

او در ۱۸۸۱ در شهر سالونیک، در شمالِ یونانِ کنونی، که در آن زمان جزئی از امپراتوری عثمانی بود، در خانواده‌ای از طبقهٔ متوسط، چشم به جهان گشود. والدینش او را «مصطفی» نامیدند و بعدها آموزگار مدرسه به او لقب «کمال» را داد. پدرش علیرضا، کارمند دولت عثمانی و او نیز زادهٔ شهر سالونیک بود. مادر مصطفی، زوبیده خانم، از یک جامعهٔ کشاورز در غرب سالونیک بود.[۲۳] اختلاف نظری و مذهبی والدین مصطفی، بر سرنوشت او بسیار تأثیرگذار بود. او ابتدا وارد مکتبی مذهبی شد، سپس آنجا را ترک نموده وارد مدرسهٔ دولتی گشت. پس از اتمام تحصیلات مقدماتی وارد مکتب حربیه (دانشکدهٔ جنگ) و سپس به «دانشکدهٔ ستاد» وارد شد و به عنوان دانشجوی ممتاز و سروان ستاد، فارغ‌التحصیل شد.[۲۴]

ادعا و فرضیه‌ها دربارهٔ تبار آتاترک بسیار گوناگون و ناسازگار هستند.[۲۵] به گفتهٔ اندرو مانگو، خانوادهٔ او مسلمان، ترک‌زبان و به‌گونهٔ مشکوکی از طبقه متوسط بود.[۲۶] به‌نظر برخی از نویسندگان، پدرش علی‌رضا اصالتاً آلبانیایی بوده‌است.[۲۷][۲۸][۲۹][۳۰] بر اساس نظر چند نویسندهٔ دیگر، نیاکان علی‌رضا ترک بودند که سرانجام از سوکه در استان آیدین آناتولی سرچشمه گرفتند.[۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶] گمان می‌رود که مادرش زوبیده اصالتاً ترک بوده باشد[۲۸][۲۹] و به گفتهٔ شوکت سوریا آیدمیر، زوبیده از تبار یوروک بود.[۳۷] طبق برخی ادعاهای مختلف، زوبیده آلبانیایی[۳۸] یا مقدونی[۳۹] یا بلغاری[۲۵] بود. به‌دلیل وجود جامعهٔ بزرگ یهودی سلانیک در دورهٔ عثمانی، بسیاری از مخالفان اسلام‌گرای آتاترک که از اصلاحاتش ناخشنود بودند، ادعا می‌کردند که نیاکان آتاترک دونمه بودند؛ یعنی یهودیانی که علناً به اسلام گرویدند، اما همچنان به‌گونهٔ پنهانی به یهودیت گرایش داشتند.[۴۰]

 
مصطفی کمال پاشا در سال ۱۹۲۳، فرمانده کل ارتش ترکیه.

در ابتدا وارد ارتش عثمانی شد و در طرابلس لیبی با ایتالیایی‌ها جنگید. آتاترک در دههٔ اول قرن بیستم به همراه گروهی از افسران ترک که ترکان جوان نامیده شدند، پایه‌های اصلاحات در ارتش و دولت را به نفع ملی‌گراییِ ترک‌ها تثبیت کرد. در جنگ‌های بالکان به سِمَت فرماندهی رسید و در سال ۱۹۱۶ در تنگهٔ داردانل و شبه‌جزیرهٔ گالیپولی در برابر بریتانیایی‌ها مقاومت کرد و مانع اشغال استانبول توسط آن‌ها در جنگ جهانی اول شد. او سپس در جبههٔ روسیه نبرد کرد.

شکست عثمانی در جنگ جهانی اول منجر به اشغال سرزمین‌های این امپراتوری توسط متفقین شد. در نهایت نیروهای پیروز قلمروی عثمانی در خاورمیانه را بین یکدیگر تقسیم کردند. هرچند شورش ترک‌زبانان آناتولی در برابر اشغال توسط متحدین در جنگ استقلال ترکیه منجر به تأسیس جمهوری ترکیه و در نهایت انقراض امپراتوری عثمانی شد و آتاترک رهبری جنگ استقلال را برعهده داشت. آتاترک توسط متفقین و روزنامه‌نگار مشهور ملی استانبول علی کمال به عنوان «رئیس دزد» توصیف شد، لرد بالفور در این زمینه او را «وحشتناک‌ترین از همهٔ ترک‌های وحشتناک» نامید.[۴۱] ملی‌گراها در یک مبارزه مسلحانه و دیپلماتیک نیروهای متجاوز یونانی، ارمنی، فرانسوی و انگلیسی را از آناتولی و تراکیه ترکیه اخراج کردند. پس از پیروزی، نهادهای حاکم سیاسی_مذهبی امپراتوری قدیم (سلطنه و خلافت) توسط دولت ملی‌گرای ترکیه لغو شد تا جای خود را به جمهوری جدید بدهد.

اصل اساسی آتاترک استقلال کامل کشور بود.[۴۲] وی موضع خود را تصریح کرد: «البته منظور از استقلال کامل، استقلال کامل اقتصادی، مالی، قضایی، نظامی، فرهنگی و آزادی در همه امور است. سلب استقلال در هر یک از اینها مساوی است با سلب استقلال ملت و کشور».[۴۳] او اصلاحات گسترده‌ای را در جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی رهبری کرد و ستون فقرات جمهوری جدید از ساختارهای قانونی، قضایی و اقتصادی را ایجاد کرد. اگرچه او بعدها توسط برخی به عنوان مبتکر اصلاحات گسترده ایده‌آل شد، بسیاری از ایده‌های اصلاح طلبانه او قبلاً در محافل روشنفکری عثمانی در آغاز قرن بیستم رایج بود و پس از انقلاب ترکان جوان آشکارتر بیان شد.[۴۴]

 
رئیس‌جمهور کمال آتاترک و رضاشاه در آنکارا (سال ۱۹۳۴).

آدولف هیتلر در مورد آتاترک گفت: «موسولینی شاگرد اول او و من شاگرد دوم او هستم».[۴۵][۴۶][۴۷] هیتلر او را به عنوان «ستاره ای در تاریکی»[۴۸] و «خالق درخشان ترکیه جدید» تعریف کرد.[۴۹] رسانه‌های آلمانی در جمهوری وایمار به‌طور گسترده به جنگ در آناتولی پرداختند. استفان ایریگ استدلال می‌کند که جنگ استقلال ترکیه تأثیر قطعی‌تری بر کودتای مونیخ نسبت به راهپیمایی موسولینی به رم داشت. آلمانی‌ها، از جمله آدولف هیتلر، می‌خواستند پیمان ورسای را لغو کنند، همان‌طور که معاهده سور لغو شد.[۴۸]

اصلاحات آتاترک

ویرایش
 
آتاترک، معرفی الفبای ترکی در سیواس.
 
آتاترک درحال بازدید از مدرسه.

از جمله کارهای مهم آتاترک، مبارزه در برابر روحانیون بود. او همچنین به سرکوب عشایر دست زد؛ ولی دیری نپایید که باور قلبیِ آتاترک به لزوم مدرن‌سازی، سبب خشم روحانیون ترکیه شد و خشم روحانیون باعث بروز اعتراضاتی در برخی نقاط ترکیه شد (از جملهٔ آن‌ها می‌توان به قیام شیخ سعید در سال ۱۹۲۵ اشاره کرد که مغایرت آن با اسلام به دیاربکر حمله کرده بود).[۵۰][۵۱][۵۲] همچنین، از دیگر اقدامات وی می‌توان به ترویج ملی‌گرایی ترک، جدا کردن دین از سیاست، قانونی کردن حق رأی زنان و تغییر خط عربی زبان ترکی به خط لاتین اشاره کرد.

 
آتاترک درحال بازدید از کلاس دانشجویان زن.

در سال ۱۹۳۴، به فرمان آتاترک، استفاده از القاب و عناوین ستایشی چون «حضرت، ملا، حاجی، سید، افندی و جناب»، در برگه‌های دولتی ترکیه ممنوع اعلام شد.[۵۳]

در سفارش‌های آتاترک به جوانان ترکیه آمده‌است:
".Bu Cumhuriyeti Biz Kurduk; Onu Yaşatacak ve Yüceltecek Sizlersiniz"
«این جمهوریت را ما (قوای ملی) بنا نهادیم؛ بقا و پیشرفت آن با شماست.»

یکی از اقدامات مهم و مؤثر آتاترک، پایان دادن به دعوای مسلمانان و مسیحیان بوده[نیازمند منبع] و ایا صوفیه در آن روزها و پس از دستور آتاترک در سال ۱۹۳۴ به موزه تبدیل شد.[۵۴]

عصمت اینونو و آتاترک

ویرایش

عصمت اینونو در زمان جنگ جهانی اول مقام سرگردی را در ارتش عثمانی دارا بود؛ پس از پیروزی‌های پیاپی، به درجهٔ ژنرالی ارتقا یافت و با بنیان‌گذاری جمهوری ترکیه، مقام نخست‌وزیری را به‌دست‌آورد. وی سیاستمدار زیرکی بود و مغز اندیشمند آتاترک به‌شمار می‌آمد و در زمان آتاترک، بارها نخست‌وزیر شد و تا مرگ آتاترک، ریاست دولت را برعهده داشت و کشور را به نام او اداره می‌کرد. اینونو، در زمان جنگ جهانی دوم، با توجه به وضع اقتصادیِ ترکیه، کشورش را از جنگ به دور نگاه داشت. بسیاری از ناظران می‌نویسند که وی به‌تنهایی در برابر سیاست‌مدارانی که هوادار ورود به جنگ بودند می‌ایستاد و می‌گفت: «باید صبر کرد تا نتیجهٔ جنگ مشخص شود. اگر پیروزی متحدین حتمی باشد، آن‌گاه وارد جنگ می‌شویم.»

فراماسونری احتمالی

ویرایش

آتاترک در برخی از دایرةالمعارف‌ها به عنوان فراماسون ذکر شده‌است.[۵۵][۵۶] به گفته مورخ و زندگی‌نامه‌نویس آتاترک، اندرو مانگو، عضویت او کاملاً اثبات نشده‌است؛ اما حداقل بسیار محتمل است.[۵۷] در جای دیگر، «ویکی فراماسون» بیان می‌کند که یک فراماسون درجه عالی ترک ناشناس نوشته‌است: «وابستگی او به لژ مقدونیه ریسورتا در سالونیک تنها توسط یک منبع (همیشه یکسان) در یک دایرةالمعارف ایتالیایی (همچنین در دانیل لیگو) تأیید شده‌است، اما متأسفانه ما هیچ تأیید دیگری پیدا نکردیم».[۵۸] مطابق با روش محرمانه بودن انجمن‌های ماسونی، چنین اطلاعاتی اغلب قابل‌ تأیید نیستند.[۵۹]

هارولد کورتنی آرمسترانگ در کتابی به نام «گرگ خاکستری: مصطفی کمال» (Grey Wolf: Mustafa Kemal) اشاره می‌کند که آتاترک آیین‌های فراماسون‌ها را به سخره گرفته‌است.[۶۰] در سال ۱۹۲۶، اقتصاددان یهودی و ماسونی محمد جاوید بیگ به دستور آتاترک اعدام شد.[۶۱][۶۲][۶۳]

مرگ

ویرایش
 
تصویری مراسم خاکسپاری آتاترک.

خاکسپاری

ویرایش

کمال آتاترک روز ۱۰ نوامبر سال ۱۹۳۸ میلادی در ۵۷ سالگی به‌واسطهٔ بیماری کبد درگذشت. ساعتِ اتاقی که در آن درگذشت، هنوز روی ساعتِ مرگش (۹:۰۵ صبح) باقی مانده‌است. آرامگاه او (که به آنیت‌کابیر به معنای قبر یادبود مشهور است) در شهر آنکارا قرار دارد.

 
بنای یادبود مصطفی کمال آتاترک در مکزیکوسیتی، مکزیک.

همه ساله، ساعت ۹:۰۵ روز ۱۰ نوامبر، یک دقیقه مراسم سکوت به‌مناسبت درگذشت بنیان‌گذار ترکیهٔ نوین، مصطفی کمال آتاترک، و به‌دنبال آن، به صدا درآمدن زنگ مدارس و آژیر پایگاه‌ها در ۹:۰۶ (لحظهٔ وفات وی) برگزار می‌شود.

جایزهٔ بین‌المللی صلح آتاترک

ویرایش

جایزهٔ بین‌المللی صلح آتاترک (به ترکی استانبولی: Atatürk Uluslararası Barış Ödülü) در سال ۱۹۸۶ میلادی با الهام از جملهٔ «صلح در خانه، صلح در جهان» (به ترکی استانبولی: "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh") آتاترک از سوی دولت ترکیه برای پاسداشت تلاش در راستای صلح و دوستی پایه‌گذاری شد.

نلسون ماندلا، قهرمان مبارزه با نژادپرستی، در سال ۱۹۹۲ به‌دلیل ظلم و ستم دولت ترکیه بر کردها، از پذیرش «جایزهٔ صلح آتاترک» خودداری کرد.[۶۴][۶۵][۶۶] ماندلا نظر خود را تغییر داد و در سال ۱۹۹۹ این جایزه را پذیرفت.[۶۷]

آثار

ویرایش

آثار ترجمه‌شده وی به فارسی

ویرایش
  • آتاترک، مصطفی‌کمال. نطق (۱۹۲۷–۱۹۱۹)، ترجمهٔ محمدرضا هیئت، مورد تأیید مرسل اوزترک، آنکارا: نهاد عالی فرهنگ، زبان و تاریخ آتاترک، مرکز تحقیقات آتاترک، ۲۰۰۴= ۱۳۸۳، ۵۵۱ ص. (این سخنرانی در روزهای ۲۰–۱۵ اکتبر ۱۹۲۷ در دومین کنگره بزرگ حزب جمهوری خلق ایراد گردیده‌است.)

دربارهٔ آتاترک به فارسی

ویرایش
  • م‍ح‍م‍د ت‍وف‍ی‍ق، م‍ح‍م‍د. کمال آتاترک، ترجمهٔ اسمعیل فردوسی‌فراهانی، اراک: نامه عراق، ۱۳۱۸، ۲۱۸ ص.
  • کین‌راس، کین‌راس. زندگینامه مصطفی‌کمال آتاترک پدر ترکیه مدرن، ترجمهٔ اسماعیل‌نوری‌علا، کلن: انتشارات فروغ، ۲۰۰۹ = ۱۳۸۸، ۵۹۷ ص.
  • مانگو، آندرو. آتاترک، ترجمهٔ هوشمند دهقان، تهران: پیام امروز، چاپ دوم: ۱۳۹۵، ۹۸۸ ص.
  • ای‍گ‍دم‍ی‍ر، اولوغ، و دیگران. آتاترک، ت‍رج‍م‍ه ح‍م‍ی‍د ن‍طق‍ی، ت‍ه‍ران: م‍ؤس‍س‍هٔ ف‍ره‍ن‍گ‍ی م‍ن‍طق‍ه‌ای، ن‍ش‍ری‍هٔ ش‍م‍اره ۱۲، ۲۱۰ ص.
  • ات‍اب‍ک‍ی، ت‍ورج. ت‍ج‍دد آم‍ران‍ه: ج‍ام‍ع‍ه و دول‍ت در ع‍ص‍ر رض‍اش‍اه، ت‍رج‍م‍هٔ م‍ه‍دی ح‍ق‍ی‍ق‍ت‌خ‍واه، ت‍ه‍ران: ق‍ق‍ن‍وس، ۱۳۸۷، ۲۸۶ ص.
  • اروج زاده، لیلا، دین و سیاست در ترکیه معاصر از آتاترک به بعد، اردبیل: انتشارات محقق اردبیلی، ۱۳۹۷، ۱۴۰ ص.
  • هانی‌اوغلو، شکرو، سقوط امپراتوری و تولد جمهوری: نگاهی به نقش آتاترک در پیدایش ترکیه، ترجمهٔ رضا جوادی، تهران: لوح فکر، ۱۳۹۵، ۲۶۷ ص.

جستار های وابسته

ویرایش

پانویس

ویرایش
  1. ↑ Andrew Mango, Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey, Overlook Press, 2002, شابک ‎۹۷۸−۱−۵۸۵۶۷−۳۳۴−۶, [۱]
  2. ↑ تولد آتاترک نامعلوم است. تاریخ ۱۹ ماه مه تولد نمادین آتاترک است؛ زیرا روزی که جنگ استقلال ترکیه آغاز شد.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Cuthell Jr., David Cameron (2009). "Atatürk, Kemal (Mustafa Kemal)". In Ágoston, Gábor; Masters, Bruce (eds.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Facts On File. pp. 56–60. ISBN 978-0-8160-6259-1. LCCN 2008020716. Retrieved 23 January 2021.
  4. ↑ "Atatürk, Kemal", World Encyclopedia (به انگلیسی), Philip's, 2014, doi:10.1093/acref/9780199546091.001.0001, ISBN 978-0-19-954609-1, retrieved 9 June 2019
  5. ↑ Books, Market House Books Market House (2003), Books, Market House (ed.), "Atatürk, Kemal", Who's Who in the Twentieth Century (به انگلیسی), Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780192800916.001.0001, ISBN 978-0-19-280091-6, retrieved 9 June 2019
  6. ↑ Harold Courtenay Armstrong Gray Wolf, Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator. page 225
  7. ↑ «EINSTEIN AND ATATURK (Part 1), National Geographic Society Newsroom». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲ سپتامبر ۲۰۲۳.
  8. ↑ Zürcher, Turkey: a modern history, 142
  9. ↑ Mastering Modern World History by Norman Lowe, second edition
  10. ↑ Türkiye'nin 75 yılı, Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, pp. 48, 59, 250
  11. ↑ Sofos, Umut Özkırımlı & Spyros A. (2008). Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey. New York: Columbia University Press. p. 167. ISBN 978-0-231-70052-8.
  12. ↑ Toktaş, Şule (2005). "Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority". Journal of Historical Sociology. 18 (4): 394–429. doi:10.1111/j.1467-6443.2005.00262.x. ISSN 0952-1909. S2CID 59138386. Retrieved 7 January 2013.
  13. ↑ Jongerden, Joost; Verheij, Jelle, eds. (3 August 2012). Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870–1915. Leiden: Brill. p. 300. ISBN 978-90-04-22518-3.
  14. ↑ Kieser, Hans-Lukas, ed. (2006). Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities ([Online-Ausg.] ed.). London: Tauris. p. 45. ISBN 978-1-84511-141-0. Retrieved 7 January 2013.
  15. ↑ Öktem, Kerem (2008). "The Nation's Imprint: Demographic Engineering and the Change of Toponymes in Republican Turkey". European Journal of Turkish Studies (7). doi:10.4000/ejts.2243. Retrieved 18 January 2013.
  16. ↑ Aslan, Senem (29 December 2009). "Incoherent State: The Controversy over Kurdish Naming in Turkey". European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey (10). doi:10.4000/ejts.4142. Retrieved 16 January 2013. the Surname Law was meant to foster a sense of Turkishness within society and prohibited surnames that were related to foreign ethnicities and nations
  17. ↑ "Mustafa Kemal Atatürk'ün Nüfus Hüviyet Cüzdanı. (24.11.1934)". www.isteataturk.com. Retrieved 26 June 2013.
  18. ↑ "Turkey commemorates Atatürk on 78th anniversary of his passing". Hürriyet Daily News (به انگلیسی). 10 November 2016. Retrieved 21 November 2017.
  19. ↑ Jayapalan, N. (April 1999). Modern Asia Since 1900 (به انگلیسی). Atlantic Publishers & Dist. ISBN 9788171567515.
  20. ↑ "ATATURK: Creator of Modern Turkey". www.columbia.edu. Retrieved 22 November 2017.
  21. ↑ Landau, Jacob M. (1984). Atatürk and the Modernization of Turkey (به انگلیسی). BRILL. ISBN 978-9004070707.
  22. ↑ "Balkan Pact and Turkey" by Esra S. Değerli
  23. ↑ https://www.britannica.com/biography/Kemal-Ataturk
  24. ↑ کتاب آتاترک، نوشتهٔ آندرو مانگو، ترجمهٔ هوشمند دهقان، انتشارات پیام امروز، چاپ اول ۱۳۹۴
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ Zadrożna, Anna (31 July 2017). "Reconstructing the past in a post-Ottoman village: Turkishness in a transnational context". Nationalities Papers. 45 (4): 524–539. doi:10.1080/00905992.2017.1287690. S2CID 132176422.
  26. ↑ Andrew Mango Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey, Overlook Press, 2002, شابک ‎۹۷۸−۱−۵۸۵۶۷−۳۳۴−۶, p. 25-27, p.27ff. – "Feyzullah's family is said to have come from the country near Vodina (now Edhessa in western Greek Macedonia). The surname Sofuzade, meaning 'son of a pious man', suggests that the ancestors of Zübeyde and Ali Rıza had a similar background. Cemil Bozok, son of Salih Bozok, who was a distant cousin of Atatürk and, later, his ADC, claims to have been related to both Ali Rıza's and Zübeyde's families. This would mean that the families of Atatürk's parents were interrelated. Cemil Bozok also notes that his paternal grandfather, Safer Efendi, was of Albanian origin. This may have a bearing on the vexed question of Atatürk's ethnic origin. Atatürk's parents and relatives all used Turkish as their mother tongue. This suggests that some at least of their ancestors had originally come from Turkey, since local Muslims of Albanian and Slav origin who had no ethnic connection with Turkey spoke Albanian, Serbo-Croat or Bulgarian, at least so long as they remained in their native land. But in looks Atatürk resembled local Albanians and Slavs.[...] But there is no evidence that either Ali Riza or Zübeyde was descended from such Turkish nomads." page 28; "It is much more likely that Atatürk inherited his looks from his Balkan ancestors.[...] But Albanians and Slavs are likely to have figured among his ancestors."
  27. ↑ Mango, Andrew, Atatürk: the biography of the founder of modern Turkey, (Overlook TP, 2002), p. 27.
  28. ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ Jackh, Ernest, The Rising Crescent, (Goemaere Press, 2007), p. 31, Turkish mother and Albanian father
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ Isaac Frederick Marcosson, Turbulent Years, Ayer Publishing, 1969, p. 144.
  30. ↑ Richmond, Yale (1995). From Da to Yes: Understanding the East Europeans. Intercultural Press Inc. p. 212.
  31. ↑ Falih Rıfkı Atay, Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar, İstanbul: Betaş, 1984, p. 17. (به ترکی استانبولی)
  32. ↑ Vamık D. Volkan & Norman Itzkowitz, Ölümsüz Atatürk (Immortal Atatürk), Bağlam Yayınları, 1998, شابک ‎۹۷۵−۷۶۹۶−۹۷−۸, p. 37, dipnote no. 6 (Atay, 1980, s. 17)
  33. ↑ Cunbur, Müjgân. Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi, 2. cilt (2004), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı: "Babası Ali Rıza Efendi (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır, baba dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14–15. yy.da Anadolu'dan göç ederek Makedonya'ya yerleşen Kocacık Yörüklerindendir."
  34. ↑ Kartal, Numan. Atatürk ve Kocacık Türkleri (2002), T.C. Kültür Bakanlığı: "Aile Selânik'e Manastır ilinin Debrei Bâlâ sancağına bağlı Kocacık bucağından gelmişti. Ali Rıza Efendi'nin doğum yeri olan Kocacık bucağı halkı da Anadolu'dan gitme ve tamamıyla Türk, Müslüman Oğuzların Türkmen boylarındandırlar."
  35. ↑ Dinamo, Hasan İzzettin. Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt (1986), Tekin Yayınevi.
  36. ↑ "Mustafa Kemal Ataturk – memorial museum in village Kodzadzik (Коџаџик) in Municipality Centar Zupa (Центар Жупа)". Macedonia Travel Blog. 24 May 2013. Archived from the original on 4 November 2014. Retrieved 23 April 2018.
  37. ↑ Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam: Mustafa Kemal, Birinci Cilt (1st vol.): 1881–1919, 14th ed. , Remzi Kitabevi, 1997, شابک ‎۹۷۵−۱۴−۰۲۱۲−۳, p. 31. (به ترکی استانبولی)
  38. ↑ Fodor, Marcel William (1939). South of Hitler (به انگلیسی). United States, University of Wisconsin - Madison: Houghton Mifflin. p. 73. His mother, Subeida, was the daughter of a small tenant of a farm in Southern Albania. According to such reliable evidence as I was able to collect, this blonde-haired, blue-eyed, robust woman was an Albanian whose mother, in turn, was a Macedonian. Mustapha Kemal with his blue eyes and blond hair resembled his...
  39. ↑ "Turkey: The land a dictator turned into a democracy". Time Magazine. 12 October 1953. Archived from the original on 22 May 2010. Retrieved 28 December 2023.
  40. ↑ Gershom Scholem, "Doenmeh", Encyclopaedia Judaica, 2nd ed. ; Volume 5: Coh-Doz, Macmillan Reference USA, Thomson Gale, 2007, شابک ‎۰−۰۲−۸۶۵۹۳۳−۳, p. 732.
  41. ↑ THE TWO KEMALS; The Polished Aristocrat of European Circles in Contrast With the Ruthless Commander of Fanatical Turks, نیویورک تایمز ، 1 اکتبر 1922
  42. ↑ Mango, Atatürk, 367
  43. ↑ Gerd Nonneman, Analyzing Middle East foreign policies and the relationship with Europe, Published 2005 Routledge, p. 204 شابک ‎۰−۷۱۴۶−۸۴۲۷−۹
  44. ↑ M. Şükrü Hanioğlu (9 May 2011). Atatürk: An Intellectual Biography. Princeton University Press. p. 55. ISBN 978-1-4008-3817-2. Retrieved 4 June 2013.
  45. ↑ "Hitler's Infatuation with Atatürk Revisited". Turkey Analyst. Archived from the original on 23 January 2021. Retrieved 19 April 2021.
  46. ↑ O'Connor, William (24 November 2014). "The 20th-Century Dictator Most Idolized by Hitler". The Daily Beast. Archived from the original on 4 February 2021. Retrieved 19 April 2021.
  47. ↑ Ihrig, Stefan (2014). Atatürk in the Nazi Imagination. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. p. 116. ISBN 978-0-674-36837-8. For example, in 1938, on his birthday, in a meeting with a delegation of Turkish politicians and journalists, he reaffirmed the primal and original role Atatürk had played for him and in doing so also pinpointed what was the essence of most far-right and Nazi interpretations of Atatürk in interwar Germany: “Atatürk was the first to show that it is possible to mobilize and regenerate the resources that a country has lost. In this respect Atatürk was a teacher; Mussolini was his first and I his second student. ”
  48. ↑ ۴۸٫۰ ۴۸٫۱ "Atatürk in the Nazi Imagination — Stefan Ihrig | Harvard University Press". www.hup.harvard.edu. Retrieved 2019-06-30.
  49. ↑ آدولف هیتلر در سخنرانی خود در رایشستاگ در ۴ می ۱۹۴۱ گفت: «ترکیه متحد ما در جنگ جهانی بود. نتیجه ناگوار آن به همان اندازه که برای ما بار سنگینی برای ترکیه بود. بازسازی‌کننده بزرگ و مبتکر جنگ جهانی جدید. ترکیه اولین نمونه رستاخیز را به متفقین خود، شکست خورده از سرنوشت، داد، در حالی که ترکیه، به لطف نگرش واقع بینانه رهبری دولتی خود، نگرش مستقل خود را حفظ کرد، یوگسلاوی قربانی دسیسه‌های بریتانیا شد.»
  50. ↑ ... O Sarışın Kurt! (Gazi Mustafa Kemal Atatürk); Atillâ İlhan
  51. ↑ «Uçak Fabrikası». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۰.
  52. ↑ «Atatürk Araştırma Merkezi». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۰.
  53. ↑ روزشمار تاریخ ترکیه. آذربایجان، ایران و جهان بایگانی‌شده در ۶ آوریل ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine، TRT فارسی
  54. ↑ «Hagia Sophia Museum». hagiasophia.com.
  55. ↑ Robert A. Minder: Freimaurer Politiker Lexikon. Edition zum rauhen Stein, ISBN 3-7065-1909-7, S.  229–231.
  56. ↑ Atatürk, Kemal. In: Eugen Lennhoff, Oskar Posner: Internationales Freimaurerlexikon. 2006, ISBN 3-7766-2161-3, S.  92.
  57. ↑ Andrew Mango: Atatürk. John Murray, 1999, ISBN 0-7195-5612-0, S. 93.
  58. ↑ Keine Freimaurer sind
  59. ↑ Berühmte Freimaurer
  60. ↑ Harold Courtenay Armstrong, Grey Wolf, Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator (fifth cheap edition, July 1935), p. 37. «He cared nothing for the international aims and troubles of Jews. He cared less for the Masonic Ritual and spoke of it with contempt. He was a Turk, proud of being a Turk, and only interested in saving Turkey from the incompetence and despotism of the Sultan and the grasping hands of the foreigners.» («او هیچ اهمیتی به اهداف و مشکلات بین‌المللی یهودیان نمی‌داد. او کمتر به آیین ماسونی اهمیت می‌داد و با تحقیر از آن صحبت می‌کرد. او یک ترک بود و به ترک بودنش افتخار می‌کرد و فقط می‌خواست ترکیه را از بی کفایتی و استبداد سلطان و چنگال بیگانگان نجات دهد».)
  61. ↑ Harold Courtenay Armstrong, Grey Wolf, Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator, Routledge Revivals, 1932
  62. ↑ Andrew Mango, Atatürk, John Murray, 1999, pp. 448—453
  63. ↑ "Javid (Cavid) Bey, Mehmed". Archived from the original on 2021-06-16. Retrieved 2022-07-13.
  64. ↑ «Statement on the Ataturk Award given to Nelson Mandela; AFRICAN NATIONAL CONGRESS». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۲.
  65. ↑ «Turkish newspapers criticise of ANC leader Nelson Mandela for refusing to accept Turkey's peace award; South African History Online». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۲.
  66. ↑ Double Standard: The Turkish State And Racist Violence
  67. ↑ Turkish newspapers criticise of ANC leader Nelson Mandela for refusing to accept Turkey's peace award

پیوند به بیرون

ویرایش
 
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مصطفی کمال آتاترک موجود است.
 
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به مصطفی کمال آتاترک در ویکی‌گفتاورد موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مصطفی_کمال_آتاترک&oldid=41594887»