مصطفی کمال آتاترک
مصطفی کمال آتاترک (به ترکی استانبولی: Mustafa Kemal Atatürk) (۱۸۸۱–۱۹۳۸) نظامی، دولت‌مرد، نویسنده و بنیان‌گذار جمهوری ترکیه بود. او از طرفداران سکولاریسم و ناسیونالیسم بود.
مصطفی کمال آتاترک | |
|---|---|
 آتاترک در دوران ریاست جمهوری | |
| اولین رئیس‌جمهور ترکیه | |
| دوره مسئولیت ۲۹ اکتبر ۱۹۲۳ – ۱۰ نوامبر ۱۹۳۸(۱۵ سال) | |
| نخست‌وزیر | عصمت اینونو علی فتحی اوکیار جلال بایار |
| پیش از | عصمت اینونو |
| اولین نخست‌وزیر مجلس ملی کبیر ترکیه | |
| دوره مسئولیت ۳ مهٔ ۱۹۲۰ – ۲۴ ژانویهٔ ۱۹۲۱ | |
| پس از | انحلال عثمانی |
| پیش از | فوزی پاشا |
| اولین رئیس مجلس ملی کبیر ترکیه | |
| دوره مسئولیت ۲۴ آوریل۱۹۲۰ – ۲۹اکتبر۱۹۲۳ | |
| پس از | انحلال عثمانی |
| پیش از | علی فتحی اوکیار |
| اولین رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق | |
| دوره مسئولیت ۹ سپتامبر۱۹۲۳ – ۱۰ نوامبر۱۹۳۸ | |
| پس از | مقام ایجاد شد |
| پیش از | عصمت اینونو |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | مصطفی[۱] ۱۹ مهٔ ۱۸۸۱[۲] سالونیک، امپراتوری عثمانی |
| درگذشته | ۱۰ نوامبر ۱۹۳۸ (۵۷ سال) کاخ دلمه‌باغچه، استانبول، ترکیه |
| آرامگاه | آنیت‌کابیر، آنکارا |
| ملیت | ترکی |
| حزب سیاسی | کمیتهٔ اتحاد و پیشرفت، حزب خلق جمهوری‌خواه |
| همسر(ان) | لطیفه خانم |
| والدین | علیرضا افندی زوبیده خانم |
| پیشه | سیاستمدار |
| امضا |  |
| خدمات نظامی | |
| وفاداری |  امپراتوری عثمانی (۱۹۱۹–۱۸۹۳) ترکیه (۱۹۲۷–۱۹۱۹)ط |
| خدمت/شاخه |  امپراتوری عثمانی نیروی زمینی ترکیه |
در سال ۱۹۲۳ میلادی نام خانوادگی «آتاترک» به‌معنای «پدر ترک‌ها» توسط مجلس ترکیه به وی اهدا گردید و از آن پس داشتن این نام خانوادگی برای هر فرد دیگری ممنوع اعلام شد.
زندگی‌نامهویرایش
او در ۱۸۸۱ در شهر تسالونیکی، در شمال یونان کنونی، که در آن زمان جزئی از امپراتوری عثمانی بود، در خانواده‌ای از طبقهٔ متوسط، چشم به جهان گشود. والدینش او را «مصطفی» نامیدند و بعدها آموزگار مدرسه به او لقب «کمال» را داد. پدرش علیرضا، کارمند دولت عثمانی و زادهٔ شهر سالونیک (یونان امروزی) بود. مادر مصطفی، زوبیده خانم، از یک جامعهٔ کشاورز در غرب سالونیک بود.[۳] اختلاف نظری و مذهبی والدین مصطفی، بر سرنوشت او بسیار تأثیرگذار بود. او ابتدا وارد مکتبی مذهبی شد، سپس آنجا را ترک نموده وارد مدرسهٔ دولتی گشت. پس از اتمام تحصیلات مقدماتی وارد مکتب حربیه (دانشکدهٔ جنگ) و سپس به «دانشکدهٔ ستاد» وارد شد و به عنوان دانشجوی ممتاز و سروان ستاد، فارغ‌التحصیل شد.[۴]
در ابتدا وارد ارتش عثمانی شد و در طرابلس لیبی با ایتالیایی‌ها جنگید. آتاترک در دههٔ اول قرن بیستم به همراه گروهی از افسران ترک، که ترکان جوان نامیده شدند، پایه‌های اصلاحات در ارتش و دولت را به نفع ملی‌گراییِ ترک‌ها تثبیت کرد. در جنگ‌های بالکان به سِمَت فرماندهی رسید و در سال ۱۹۱۶ در تنگهٔ داردانل و شبه‌جزیرهٔ گالیپولی در برابر انگلیسی‌ها مقاومت کرد و مانع اشغال استانبول توسط نیروهای بریتانیا و متفقین در جنگ جهانی اول شد. او سپس در جبههٔ روس نبرد کرد.
شکست عثمانی در جنگ جهانی اول منجر به اشغال سرزمین‌های این امپراتوری توسط متفقین شد. در نهایت نیروهای پیروز قلمروی عثمانی در خاورمیانه را بین یکدیگر تقسیم کردند. هرچند شورش ترک‌زبانان آناتولی در برابر اشغال توسط متحدین در جنگ استقلال ترکیه منجر به تأسیس جمهوری ترکیه و در نهایت انقراض امپراتوری عثمانی شد و آتاترک رهبری جنگ استقلال را برعهده داشت. آتاترک توسط متفقین و روزنامه‌نگار مشهور ملی استانبول علی کمال به عنوان «رئیس دزد» توصیف شد، لرد بالفور در این زمینه او را «وحشتناک‌ترین از همهٔ ترک‌های وحشتناک» نامید.[۵] ملی‌گراها در یک مبارزه مسلحانه و دیپلماتیک نیروهای متجاوز یونانی، ارمنی، فرانسوی و انگلیسی را از آناتولی و تراکیه ترکیه اخراج کردند. پس از پیروزی، نهادهای حاکم سیاسی-مذهبی امپراتوری قدیم (سلطنه و خلافت) توسط دولت ملی‌گرای ترکیه لغو شد تا جای خود را به جمهوری جدید بدهد.
اصل اساسی آتاترک استقلال کامل کشور بود.[۶] وی موضع خود را تصریح کرد: «البته منظور از استقلال کامل، استقلال کامل اقتصادی، مالی، قضایی، نظامی، فرهنگی و آزادی در همه امور است. سلب استقلال در هر یک از اینها مساوی است با سلب استقلال ملت و کشور».[۷] او اصلاحات گسترده‌ای را در جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی رهبری کرد و ستون فقرات جمهوری جدید از ساختارهای قانونی، قضایی و اقتصادی را ایجاد کرد. اگرچه او بعدها توسط برخی به عنوان مبتکر اصلاحات گسترده ایده‌آل شد، بسیاری از ایده‌های اصلاح طلبانه او قبلاً در محافل روشنفکری عثمانی در آغاز قرن بیستم رایج بود و پس از انقلاب ترکان جوان آشکارتر بیان شد.[۸]
آدولف هیتلر در مورد آتاترک گفت: «موسولینی شاگرد اول او و من شاگرد دوم او هستم».[۹][۱۰][۱۱] هیتلر او را به عنوان «ستاره ای در تاریکی»[۱۲] و «خالق درخشان ترکیه جدید» تعریف کرد.[۱۳] رسانه‌های آلمانی در جمهوری وایمار به‌طور گسترده به جنگ در آناتولی پرداختند. استفان ایریگ استدلال می‌کند که جنگ استقلال ترکیه تأثیر قطعی تری برکودتای مونیخ نسبت به راهپیمایی موسولینی به رم داشت. آلمانی‌ها، از جمله آدولف هیتلر، می‌خواستند پیمان ورسای را لغو کنند، همان‌طور که معاهده سور لغو شد.[۱۲]
اصلاحات آتاترکویرایش
از جمله کارهای مهم آتاترک، مبارزه در برابر روحانیون بود. او همچنین به سرکوب عشایر دست زد؛ ولی دیری نپایید که باور قلبیِ آتاترک به لزوم مدرن‌سازی، سبب خشم روحانیون ترکیه شد و خشم روحانیون باعث بروز اعتراضاتی در برخی نقاط ترکیه شد (از جملهٔ آن‌ها می‌توان به قیام شیخ سعید در سال ۱۹۲۵ اشاره کرد که مغایرت آن با اسلام به دیاربکر حمله کرده بود).[۱۴][۱۵][۱۶] همچنین، از دیگر اقدامات وی می‌توان به ترویج ملی‌گرایی ترک، جدا کردن دین از سیاست، قانونی کردن حق رأی زنان و تغییر خط عربی زبان ترکی به خط لاتین اشاره کرد.
در سال ۱۹۳۴، به فرمان آتاترک، استفاده از القاب و عناوین ستایشی چون «حضرت، ملا، حاجی، سید، افندی و جناب»، در برگه‌های دولتی ترکیه ممنوع اعلام شد.[۱۷]
| در سفارش‌های آتاترک به جوانان ترکیه آمده‌است: ".Bu Cumhuriyeti Biz Kurduk; Onu Yaşatacak ve Yüceltecek Sizlersiniz" «این جمهوریت را ما (قوای ملی) بنا نهادیم؛ بقا و پیشرفت آن با شماست.» |
یکی از اقدامات مهم و مؤثر آتاترک، پایان دادن به دعوای مسلمانان و مسیحیان بوده[نیازمند منبع] و ایا صوفیه در آن روزها و پس از دستور آتاترک در سال ۱۹۳۴ به موزه تبدیل شد.[۱۸]
عصمت اینونو و آتاترکویرایش
عصمت اینونو در زمان جنگ جهانی اول مقام سرگردی را در ارتش عثمانی دارا بود؛ پس از پیروزی‌های پیاپی، به درجهٔ ژنرالی ارتقاء یافت و با بنیان‌گذاری جمهوری ترکیه، مقام نخست‌وزیری را به‌دست‌آورد. وی سیاستمدار زیرکی بود و مغز اندیشمند آتاترک به‌شمار می‌آمد و در زمان آتاترک، بارها نخست‌وزیر شد و تا مرگ آتاترک، ریاست دولت را برعهده داشت و کشور را به نام او اداره می‌کرد. اینونو، در زمان جنگ جهانی دوم، با توجه به وضع اقتصادیِ ترکیه، کشورش را از جنگ به دور نگاه داشت. بسیاری از ناظران می‌نویسند که وی به‌تنهایی در برابر سیاست‌مدارانی که طرف‌دار ورود به جنگ بودند می‌ایستاد و می‌گفت «باید صبر کرد تا نتیجهٔ جنگ مشخص شود. اگر پیروزی متحدین حتمی باشد، آن‌گاه وارد جنگ می‌شویم».
فراماسونری احتمالیویرایش
آتاترک در برخی از دایرةالمعارف‌ها به عنوان فراماسون ذکر شده‌است.[۱۹][۲۰] به گفته مورخ و زندگینامه نویس آتاترک، اندرو مانگو، عضویت او کاملاً اثبات نشده‌است، اما حداقل بسیار محتمل است.[۲۱] در جای دیگر، «ویکی فراماسون» (Freimaurer-Wiki) بیان می‌کند که یک فراماسون درجه عالی ترک ناشناس نوشته‌است: «وابستگی او به لژ مقدونیه ریسورتا در تسالونیکی تنها توسط یک منبع (همیشه یکسان) در یک دایرةالمعارف ایتالیایی (همچنین در دانیل لیگو) تأیید شده‌است، اما متأسفانه ما هیچ تأیید دیگری پیدا نکردیم».[۲۲] مطابق با روش محرمانه بودن انجمن‌های ماسونی، چنین اطلاعاتی اغلب قابل تأیید نیستند.[۲۳]
هارولد کورتنی آرمسترانگ در کتابی به نام «گرگ خاکستری: مصطفی کمال» (Grey Wolf: Mustafa Kemal) اشاره می‌کند که آتاترک آیین‌های فراماسون‌ها را به سخره گرفته‌است.[۲۴] در سال ۱۹۲۶، اقتصاددان یهودی و ماسونی محمد جاوید بیگ به دستور آتاترک اعدام شد.[۲۵][۲۶][۲۷]
مرگویرایش
خاکسپاریویرایش
کمال آتاترک روز ۱۰ نوامبر سال ۱۹۳۸ میلادی در ۵۷ سالگی درگذشت. دلیل مرگ او بیماری کبد بود. ساعتِ اتاقی که در آن درگذشت، هنوز روی ساعتِ مرگش، ۹:۰۵ صبح، باقی مانده‌است. آرامگاه او (معروف به آنیت‌کابیر) در شهر آنکارا قرار دارد.
همه ساله، ساعت ۹:۰۵ روز ۱۰ نوامبر، یک دقیقه مراسم سکوت به‌مناسبت درگذشت بنیان‌گذار ترکیهٔ نوین، مصطفی کمال آتاترک، و به‌دنبال آن، به صدا درآمدن زنگ مدارس و آژیر پایگاه‌ها در ۹:۰۶ (لحظهٔ وفات وی) برگزار می‌شود.
جایزهٔ بین‌المللی صلح آتاترکویرایش
جایزهٔ بین‌المللی صلح آتاترک (به ترکی استانبولی: Atatürk Uluslararası Barış Ödülü) در سال ۱۹۸۶ میلادی با الهام از جملهٔ «صلح در وطن، صلح در جهان» (به ترکی استانبولی: "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh") آتاترک از طرف دولت ترکیه برای پاسداشت تلاش در راستای صلح و دوستی پایه‌گذاری شد.
نلسون ماندلا، قهرمان مبارزه با نژادپرستی، در سال ۱۹۹۲ به‌دلیل ظلم و ستم دولت ترکیه بر کردها، از پذیرش «جایزهٔ صلح آتاترک» امتناع کرد.[۲۸][۲۹][۳۰]
آثارویرایش
ترجمه‌شده به فارسیویرایش
- آتاترک، مصطفی‌کمال. نطق (۱۹۲۷–۱۹۱۹)، ترجمهٔ محمدرضا هیئت، مورد تأیید مرسل اوزتورک، آنکارا: نهاد عالی فرهنگ، زبان و تاریخ آتاترک، مرکز تحقیقات آتاترک، ۲۰۰۴= ۱۳۸۳، ۵۵۱ ص. (این سخنرانی در روزهای ۲۰–۱۵ اکتبر ۱۹۲۷ در دومین کنگره بزرگ حزب جمهوری خلق ایراد گردیده‌است)
دربارهٔ آتاترک به فارسیویرایش
- محمد ت‍وف‍ی‍ق، محمد. کمال آتاتورک، ترجمهٔ اسمعیل فردوسی‌فراهانی، اراک: نامه عراق، ۱۳۱۸، ۲۱۸ ص.
- جنانی، جعفر. آتاترک ناجی ترکیه، تبریز: انتشارات آذر تورک، ۱۳۹۶، ۲۷۳ص.
- کین‌راس، کین‌راس. زندگینامه مصطفی‌کمال آتاتورک پدر ترکیه مدرن، ترجمهٔ اسماعیل‌نوری‌علا، کلن: انتشارات فروغ، ۲۰۰۹ = ۱۳۸۸، ۵۹۷ ص.
- مانگو، آندرو. آتاتورک، ترجمهٔ هوشمند دهقان، تهران: پیام امروز، چاپ دوم: ۱۳۹۵، ۹۸۸ ص.
- دع‍وت‍ی، اب‍وال‍ف‍ت‍ح. آتاترک و ش‍ری‍ف ح‍س‍ی‍ن ع‍ام‍لان ت‍ج‍زی‍هٔ ام‍ت اسلام، قم: ای‍ام، ۱۳۸۴، ۱۰۲ ص.
- ای‍گ‍دم‍ی‍ر، اولوغ، و دیگران. آتاتورک، ت‍رج‍م‍ه ح‍م‍ی‍د ن‍طق‍ی، تهران: م‍ؤس‍س‍هٔ فرهنگی م‍ن‍طق‍ه‌ای، ن‍ش‍ری‍هٔ ش‍م‍اره ۱۲، ۲۱۰ ص.
- خاتمی، جعفر. آتاترک عامل انگلیس در تجزیه جهان اسلام: دولت عثمانی به کجا رفت؟، در ایران چه باید کرد؟، قم: بهار آزادی (چاپخانه)، ۱۳۵۹، ۱۶۰ ص.
- ات‍اب‍ک‍ی، ت‍ورج. ت‍ج‍دد آم‍ران‍ه: ج‍ام‍ع‍ه و دولت در ع‍ص‍ر رضاشاه، ترجمهٔ م‍ه‍دی ح‍ق‍ی‍ق‍ت‌خ‍واه، تهران: ق‍ق‍ن‍وس، ۱۳۸۷، ۲۸۶ ص.
- اروج زاده، لیلا، دین و سیاست در ترکیه معاصر از آتاترک به بعد، اردبیل: انتشارات محقق اردبیلی، ۱۳۹۷، ۱۴۰ ص.
- هانی‌اوغلو، شکرو، سقوط امپراطوری و تولد جمهوری: نگاهی به نقش آتاتورک در پیدایش ترکیه، ترجمهٔ رضا جوادی، تهران: لوح فکر، ۱۳۹۵، ۲۶۷ ص.
پانویسویرایش
- ↑ پر شده: "Ali Rıza oğlu Mustafa" یعنی «مصطفی پسر علی رضا».
- ↑ تولد آتاترک نامعلوم است. تاریخ ۱۹ ماه مه تولد نمادین آتاترک است؛ زیرا روزی که جنگ استقلال ترکیه آغاز شد.
- ↑ https://www.britannica.com/biography/Kemal-Ataturk
- ↑ کتاب آتاتورک، نوشتهٔ آندرو مانگو، ترجمهٔ هوشمند دهقان، انتشارات پیام امروز، چاپ اول ۱۳۹۴
- ↑ THE TWO KEMALS; The Polished Aristocrat of European Circles in Contrast With the Ruthless Commander of Fanatical Turks, نیویورک تایمز ، 1 اکتبر 1922
- ↑ Mango, Atatürk, 367
- ↑ Gerd Nonneman, Analyzing Middle East foreign policies and the relationship with Europe, Published 2005 Routledge, p. 204 شابک ۰−۷۱۴۶−۸۴۲۷−۹
- ↑ M. Şükrü Hanioğlu (9 May 2011). Atatürk: An Intellectual Biography. Princeton University Press. p. 55. ISBN 978-1-4008-3817-2. Retrieved 4 June 2013.
- ↑ "Hitler's Infatuation with Atatürk Revisited". Turkey Analyst. Archived from the original on 23 January 2021. Retrieved 19 April 2021.
- ↑ O'Connor, William (24 November 2014). "The 20th-Century Dictator Most Idolized by Hitler". The Daily Beast. Archived from the original on 4 February 2021. Retrieved 19 April 2021.
- ↑ Ihrig, Stefan (2014). Atatürk in the Nazi Imagination. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. p. 116. ISBN 978-0-674-36837-8.
For example, in 1938, on his birthday, in a meeting with a delegation of Turkish politicians and journalists, he reaffirmed the primal and original role Atatürk had played for him and in doing so also pinpointed what was the essence of most far-right and Nazi interpretations of Atatürk in interwar Germany: “Atatürk was the first to show that it is possible to mobilize and regenerate the resources that a country has lost. In this respect Atatürk was a teacher; Mussolini was his first and I his second student. ”
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ "Atatürk in the Nazi Imagination — Stefan Ihrig | Harvard University Press". www.hup.harvard.edu. Retrieved 2019-06-30.
- ↑ آدولف هیتلر در سخنرانی خود در رایشستاگ در ۴ می ۱۹۴۱ گفت: «ترکیه متحد ما در جنگ جهانی بود. نتیجه ناگوار آن به همان اندازه که برای ما بار سنگینی برای ترکیه بود. بازسازی کننده بزرگ و مبتکر جنگ جهانی جدید. ترکیه اولین نمونه رستاخیز را به متفقین خود، شکست خورده از سرنوشت، داد، در حالی که ترکیه، به لطف نگرش واقع بینانه رهبری دولتی خود، نگرش مستقل خود را حفظ کرد، یوگسلاوی قربانی دسیسه‌های بریتانیا شد».
- ↑ ... O Sarışın Kurt! (Gazi Mustafa Kemal Atatürk); Atillâ İlhan
- ↑ Uçak Fabrikası
- ↑ «Atatürk Araştırma Merkezi». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۰.
- ↑ روزشمار تاریخ ترکیه. آذربایجان، ایران و جهان بایگانی‌شده در ۶ آوریل ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine، TRT فارسی
- ↑ «Hagia Sophia Museum». hagiasophia.com.
- ↑ Robert A. Minder: Freimaurer Politiker Lexikon. Edition zum rauhen Stein, ISBN 3-7065-1909-7, S. 229–231.
- ↑ Atatürk, Kemal. In: Eugen Lennhoff, Oskar Posner: Internationales Freimaurerlexikon. 2006, ISBN 3-7766-2161-3, S. 92.
- ↑ Andrew Mango: Atatürk. John Murray, 1999, ISBN 0-7195-5612-0, S. 93.
- ↑ Keine Freimaurer sind
- ↑ Berühmte Freimaurer
- ↑ Harold Courtenay Armstrong, Grey Wolf, Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator (fifth cheap edition, July 1935), p. 37. «He cared nothing for the international aims and troubles of Jews. He cared less for the Masonic Ritual and spoke of it with contempt. He was a Turk, proud of being a Turk, and only interested in saving Turkey from the incompetence and despotism of the Sultan and the grasping hands of the foreigners.» («او هیچ اهمیتی به اهداف و مشکلات بین‌المللی یهودیان نمی‌داد. او کمتر به آیین ماسونی اهمیت می‌داد و با تحقیر از آن صحبت می‌کرد. او یک ترک بود و به ترک بودنش افتخار می‌کرد و فقط می‌خواست ترکیه را از بی کفایتی و استبداد سلطان و چنگال بیگانگان نجات دهد».)
- ↑ Harold Courtenay Armstrong, Grey Wolf, Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator, Routledge Revivals, 1932
- ↑ Andrew Mango, Atatürk, John Murray, 1999, pp. 448—453
- ↑ "Javid (Cavid) Bey, Mehmed". Archived from the original on 2021-06-16. Retrieved 2022-07-13.
- ↑ «Statement on the Ataturk Award given to Nelson Mandela; AFRICAN NATIONAL CONGRESS». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «Turkish newspapers criticise of ANC leader Nelson Mandela for refusing to accept Turkey's peace award; South African History Online». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ Double Standard: The Turkish State And Racist Violence
منابعویرایش
پیوند به بیرونویرایش
- توضیحی و گالری درباره او
- زندگینامه
- آتاترک در رنگ در یوتیوب
- آتاترک و مفتی عبدالرحمن کمیل یتکین در آماسیا (۱۹۳۰) در یوتیوب
| مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به مصطفی کمال آتاترک در ویکیگفتاورد موجود است. |
| در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ مصطفی کمال آتاترک موجود است. |