معرب و مبنی

معرَب و مبنی دو کلمه هستند که یکی اعراب پذیر است و دیگری اعراب نمی‌پذیرد. معرَب و مبنی در بحث تجزیه و ترکیب کاربرد دارند. کلمه معرَب می‌تواند مرفوع، منصوب، مجرور یا مجزوم باشد. اعراب دو نوع است اصلی و فرعی (نیابی).

کیفیت اعراب و بناء

در افعال ماضی، بنا حرکت، بر فتح،‌ سکون یا ضمه است. در این صورت،‌اگر چیزی به آخر فعل ماضی متصل نباشد و یا به آخر آن تاء تانیث ساکن متصل باشد و همینطور اگر الف تثنیه متصل باشد، این فعل ماضی بنا بر فتح است. مثال برای این سه مورد: نـَصـَرَ، نـَصـَرَتْ و نـَصـَرا. همچنین اگر به آخر یک فعل ماضی، ضمیر رفع متحرک متصل باشد، فعل ماضی بر سکون مبنی می‌باشد. همچون نـَصـَرْنَ و نَصَرنا. اگر به آخر فعل ماضی، واو جمع مذکر متصل باشد، فعل مبنی بر ضم خواهد بود. همچون نَصَرُوا. در افعال امر حاضر نیز بنا به سه حالت سکون، حذف حرف عله و حذف نون صورت می‌گیرد. فعل امر در دو مورد (زمانی که صحیح الآخر باشد و چیزی به آن متصل نباشد یا نون جمع مونث به آن متصل باشد) مبنی بر سکون است. همچنین اگر معتل اللام باشد، مبنی بر حذف حرف عله خواهد بود. در سه صورت دیگر (داشتن الف تثنیه متصل، واو جمع مذکر متصل و یاء مخاطبه متصل) فعل مبنی بر حذف نون است. فعل مضارع نیز در دو صورت که نون جمع مونث به آن متصل بشود، مبنی بر سکون و در صورتی که نون تاکید به آن متصل شود، مبنی بر فتح خواهد شد.

اعراب و بنای در افعال

جدول افعال عربی

نوع فعل	صیغه فعل	مثال	معرب/مبنی
فعلی ماضی	مفرد مذکر غایب	ضَرَبَ	مبنی
	مثنای مذکر غایب	ضَرَبا	مبنی
	جمع مذکر غایب	ضَرَبوا	مبنی
	مفرد مونث غایب	ضَرَبَتْ	مبنی
	مثنا مونث غایب	ضَرَبَتا	مبنی
	جمع مونث غایب	ضَرَبْنَ	مبنی
	مفرد مذکر مخاطب	ضَرَبْتَ	مبنی
	مثنای مذکر مخاطب	ضَرَبـْـتـُما	مبنی
	جمع مذکر مخاطب	ضَرَبـْتـُم	مبنی
	مفرد مونث مخاطب	ضَرَبْتِ	مبنی
	مثنا مونث مخاطب	ضَرَبْتـُما	مبنی
	جمع مونث مخاطب	ضَرَبـْتـُنَّ	مبنی
	متکلم مفرد	ضَرَبـْتُ	مبنی
	متکلم مثنا و جمع	ضَرَبـْنا	مبنی
فعل مضارع	مفرد مذکر غایب	یَضْرِبُ	معرب*
	مثنای مذکر غایب	یَضْرِبانِ	معرب
	جمع مذکر غایب	یَضْرِبونَ	معرب
	مفرد مونث غایب	تَضْرِبُ	معرب*
	مثنا مونث غایب	تَضْرِبان	معرب
	جمع مونث غایب	یَضْرِبـْنَ	مبنی
	مفرد مذکر مخاطب	تَضْرِبُ	معرب*
	مثنای مذکر مخاطب	تَضْرِبان	معرب
	جمع مذکر مخاطب	تَضْرِبون	معرب
	مفرد مونث مخاطب	تَضْرِبین	معرب
	مثنا مونث مخاطب	تَضْرِبان	معرب
	جمع مونث مخاطب	تَضْرِبـْنَ	مبنی
	متکلم مفرد	أضْرِبُ	معرب*
	متکلم مثنا و جمع	نَضْرِبُ	معرب*
امر	مفرد مذکر غایب	لِیَضْرِبْ	معرب
	مثنای مذکر غایب	لِیَضْرِبا	معرب
	جمع مذکر غایب	لِیَضْرِبوا	معرب
	مفرد مونث غایب	لِتَضْرِبْ	معرب
	مثنا مونث غایب	لِتَضْرِبا	معرب
	جمع مونث غایب	لِیَضْرِبـْنَ	معرب
	مفرد مذکر مخاطب	إضْرِبْ	مبنی
	مثنای مذکر مخاطب	إضْرِبا	مبنی
	جمع مذکر مخاطب	إضْرِبوا	مبنی
	مفرد مونث مخاطب	إضْرِبی	مبنی
	مثنا مونث مخاطب	إضْرِبا	مبنی
	جمع مونث مخاطب	إضْرِبـْنَ	مبنی
	متکلم مفرد	لِأضْرِبْ	مبنی
	متکلم مثنا و جمع	لِنَضْرِبْ	مبنی

(*) پنج صیغه ۱، ۴، ۷، ۱۳ و ۱۴ از میان افعال مضارع، اگر به نون تاکید اضافه شوند، مبنی خواهند شد.