ملی-مذهبی

ملی-مذهبی گرایشی سیاسی است که به‌صورت مشخص در ایرانِ پس از انقلاب ۱۳۵۷ پس از سرکوب شدید گروه‌های مختلف سیاسیِ شرکت‌کننده در انقلاب و انشعابات در این گروه ها، با این عنوان شکل گرفتند. ریشه‌های این نوع فعالیت سیاسی همراه با حفظ دین‌داری (اسلام، شیعه) و سوسیال دموکراسی است که در گروهای تشکیل‌دهندهٔ این مجموعه وجود دارد. اما خود این اصطلاح، بعد از فوت روح‌الله خمینی و در اواخر ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، گروه‌های اپوزیسیون با اندیشه‌های سوسیال دموکرات به دنبال تلاش آن‌ها برای حضور در عرصه‌های انتخاباتی از سوی روزنامه نگاران و خودشان به عنوان فعالی ملی- مذهبی نامیده شدند. اين تلاش در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی منجر به ایجاد گروهی به رهبری عزت‌الله سحابی بنام فعالان ملی مذهبی شد.

ملی-مذهبی
بنیان‌گذار	عزت‌الله سحابی
بنیان‌گذاری	۱۹۹۹ (۱۹۹۹)
ستاد	تهران
روزنامه	ایران فردا پیام هاجر چشم‌انداز ایران
مرام سیاسی	نوگرایی دینی مردم‌سالاری اسلامی روشنفکری دینی سوسیال دموکراسی جمهوریخواهی پرهیز از خشونت
طیف سیاسی	چپ میانه
دین	شیعه
وابستگی بین‌المللی	None
وبگاه
melimazhabi.com

تاریخچه جریانات تحول خواه مذهبی در ایران

نسل اول اصلاح طلبان مذهبی ایران با ظهور سید جمال الدین اسدآبادی در انقلاب مشروطه پا گرفت.

نسل دوم این گرایش در دهه سی با چهره هایی چون مهدی بازرگان در دوره اول فکری خود و یدالله سحابی، پدر عزت الله سحابی، کوشیدند تا اسلام را با علوم تجربی آشتی دهند.

نسل سوم این موج از دهه چهل به بعد پدیدار و در آثار دوره دوم فکری مهندس بازرگان، آثار علی شریعتی و برخی بنیان گذاران سازمان مجاهدین خلق و در کارنامه فکری و سیاسی کسانی چون عزت الله سحابی بر آن بودند تا الگوهای مدیریت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه را از متون مرجع اسلامی استخراج کنند.

نسل چهارم اصلاح طلبان مذهبی ایران در دومین دهه جمهوری اسلامی بر نقد استبداد دینی و تفسیر تک صدایی متون مرجع، در آثار کسانی چون عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری شکل گرفت.

چارچوب فکری و نظری جریان ملی-مذهبی

افراد و گروه‌های مختلف منتسب به این جریان فکری، برداشت‌های متفاوتی از سیاست، دین، مقوله دولت-ملت و رابطه عقل و عرف دارند.

رهبر گروه فعالان ملی مذهبی، عزت‌الله سحابی، برای تبیین چارچوب فکری این جریان از عنوان «نوگرایی دینی» یاد می‌کند و آن را در مقابلِ «روشن‌فکری دینی»، که با حرکت عبدالکریم سروش مطرح شد، قرار می‌دهد: نوگرایی دینی معتقد به «بازگشت به منابع اصیل اسلامی» همچون قرآن و نهج البلاغه است و «به دنبال توجیهات یا زمینه‌های اسلامی مفاهیم مدرنیته است». ایشان فرق میان روشن‌فکری دینی با نوگرایی دینی را در این نکته می‌داند که اولی به دنبال «عقل آزاد» است و دومی «عقل را مستند به وحی می‌داند.»

سحابی در مجله چشم‌انداز ایران بیان می‌کند که ملی‌مذهبی "دنبال عقل آزاد نیست، بلکه عقل را مستند به وحی می‌داند." و در ادامه می‌افزاید: "ما خودمان سال‌های سال سنگ حکومت دینی را به سینه می‌زدیم. [...] من می‌خواهم از اینجا این نتیجه را بگیرم که شاید لازم باشد ما در شعار حکومت دینی تجدیدنظر کنیم. آیا دین مستقیماً خودش حکومت می‌کند یا دین بر دوش مردمانی که معتقد به آن دین هستند حمل می‌شود؟ هر دوی آنها حکومت دین است، منتها یکی به واقعیت امر توجه دارد و معتقد است دین در قالب انسانها ظهور پیدا می‌کند.

جریان ملی-مذهبی در سیاست و انتخابات بعد از انقلاب

گروه‌های اصلی این جریان سیاسی از زمان تشکیل و معرفی مفهوم ملی مذهبی، به‌صورت غیرفعال و بیشتر با اعلام حمایت از کاندید و گروه مورد نظر در جناح چپ جمهوری اسلامی در اکثر انتخابات‌ها از زمان تشکیل حتی پس از سرکوب‌های شدید پس از انتخابات ۸۸ و تا انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ شرکت کردند. بعد از انتخابات ۱۳۸۸ و حوادث پس از آن فعالان گروه‌های ملی مذهبی با سرکوب و بازداشت شدید مواجه شدند و با مرگ عزت‌الله سحابی در سال ۱۳۸۹ بسیاری از این فعالان به خارج از ایران مهاجرت کردند.

در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۷۶ از مؤسسان و معرفان این جریان یعنی عزت‌الله سحابی در انتخابات ثبت نام کرد و رد صلاحیت شد. سپس گروه فعالان ملی مذهبی از محمد خاتمی در این انتخابات حمایت کردند.

در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۸۰ نیز گروه فعالان ملی مذهبی از محمد خاتمی اعلام حمایت کرد.

روز دوشنبه ۶ ژوئن ۲۰۰۵ پس از جلسه ای بین مصطفی معین، ابراهیم یزدی، عزت‌الله سحابی و… نهضت آزادی ایران و گروه فعالان ملی مذهبی با صدور بیانیه مشترکی از نامزدی مصطفی معین، کاندیدای مورد حمایت گروه‌های معروف به اصلاح طلبان پیشرو در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۴ حمایت کردند.

در ۵ خرداد ۱۳۸۸ شورای فعالان ملی و مذهبی از مردم خواست برای ایجاد «تغییر در قوه مجریه» فعالانه در انتخابات شرکت کنند و به نامزدهای اصلاح طلب رأی دهند. سپس این گروه در بیانیه دیگری به‌صورت مشخص از میرحسن موسوی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ حمایت کرد.

در ۲۲ خرداد ۱۳۹۲ کنشگران ملی – مذهبی خارج از کشور طی بیانیه‌ای به اعلام همبستگی با مشارکت جویان انتخابات ریاست جمهوری۱۳۹۲ در داخل کشور پرداخته و از نامزدی حسن روحانی حمایت کرده‌است.

گروه‌های متشکل

1. روند جدایی(محمد محمدی گرگانی- محمدحسین رفیعی
2. گروه مجله چشم‌انداز لطف‌الله میثمی
3. جامعه زنان انقلاب اسلامی اعظم طالقانی
4. گروه ایران فردا عزت‌الله سحابی
5. جنبش مسلمانان مبارز حبیب‌الله پیمان
6. جاما نظام الدین قهاری
7. منفردین: مسعود پدرام - علیرضا رجایی-حسین شاه حسینی-محمد بسته نگار

اعضای برجسته

• تقی رحمانی
• رضا علیجانی
• هدی صابر
• محمد حسین رفیعی
• سعید مدنی
• مسعود پدرام
• عزت‌الله سحابی
• حسین شاه حسینی
• حبیب‌الله پیمان
• اعظم طالقانی
• محمد بسته نگار
• عليرضا رجائي

جستارهای وابسته

• روشنفکری دینی
• علی شریعتی

پیوند به بیرون

• وبگاه ملی مذهبی (این سایت ارگان رسمی این تشکیلات نیست اما مطالب افراد موسوم به ملی مذهبی را منتشر می‌کند)