مناره شهر گور

اثر ثبت‌شده در فهرست آثار ملی ایران
(تغییرمسیر از منار میلو)

مناره شهر گور یا مناره میلو سازه‌ای بود برج مانند با طرحی منحصربفرد مربوط به دوره ساسانیان واقع در مرکز شهر باستانی اردشیر خوره یا شهر باستانی گور (فیروزآباد) که امروزه بقایای هسته آن به جا مانده‌است. نظریه‌های مختلفی پیرامون هدف از ساخت آن ارائه شده‌است.

مناره شهر گور
مناره گور. سازه به جا مانده هسته بنای اصلی بوده‌است، پلکان و دیوار بیرونی ویران شده‌اند.
Map
ناممناره شهر گور
کشورایران
استاناستان فارس
شهرستانشهرستان فیروزآباد
بخششهر باستانی گور (نزدیک فیروزآباد امروز)
اطلاعات اثر
نام محلیمنار میلو
نام‌های قدیمیطربال
دیرینگیدوره ساسانیان
دورهٔ ساخت اثردورهٔ ساسانیان
بانی اثراردشیر یکم
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت۲۸۹
تاریخ ثبت ملی۲۹ آذر ۱۳۱۶

این اثر در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شمارهٔ ثبت ۲۸۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۱]

تاریخ بنا ویرایش

اردشیر یکم بنیانگذار دودمان ساسانیان شهر باستانی گور را، مشابه شهرهای دیگر ایرانی همچون دارابگرد و هترا و دیگر شهرهای اشکانی، به صورت دایره وار بنا کرده بود. در درون این دایره، یک دایره درونی دیگر با شعاع ۴۵۰ متر نیز وجود داشت که محل بناهای حکومتی بوده‌است. در مرکز این دایره بنای برج مانندی وجود داشت که منابع عربی اسلامی (ابن حوقل) آن را طربال می‌خوانند و نام محلی قدیمی آن ایوان کیاخوره، (اصطخری), و ایران گرده (فارسنامه ابن بلخی) ذکر شده‌است. گرچه به غیر از طربال، معلوم نیست این نامهای دیگر به‌طور خاص به همین بنا اشاره داشته باشند، چون در مجاورت این مناره یک ساختمان گنبددار به نام تخت‌نشین نیز هست و طبق نظر برخی نویسندگان، منابع اسلامی به نظر این دو سازه را با هم اشتباه گرفته‌اند. این دو سازه تنها سازه‌های شهر گور هستند که در ساخت آن به جای خشت از سنگ خارا و ملات استفاده شده‌است. ساختار منار که امروزه به جا مانده به شکل مربعی و با طول ۹ متر و ارتفاع بیش از ۳۰ متر است. در بیرون آن پلکان و دیواری بیرونی بوده‌است که به‌طور مدور حول این منار قرار داشته‌است. ابن حوقل این سازه را به یک بنایی در بلخ تشبیه کرده بود (احتمالاً اشاره به یک استوپای بودایی). اگر پلکان بیرونی و دیوار بیرونی را هم که همگی خراب شده‌اند در نظر بگیریم، پهنای بنا حدود ۲۰ متر بوده‌است.[۲][۳] طبق نوشته فرصت الدوله شیرازی نویسنده دوران قاجار، میانهٔ بنا خالی است.[۴]

از بین جهانگردان و مستشرقان غربی اولین بار اوژن فلاندن و پاسکال کوست از این بنا یاد کرده‌اند. تا قبل از بررسی‌های ارنست هرتسفلد، این بنا به اشتباه نوعی زیگورات یا نوعی آتشکده پنداشته می‌شد.[۳][۴][۵] نظریه‌های جدیدتر مبنی بر این است که شاید اولاً سازه یک نقش نمادین داشته‌است، نمادی از ایدئولوژی حکومت از جانب خدا با مرکزیت شاهنشاه که اردشیر آن را ارائه داد. علاوه بر این نقش نمادین، یا به جای این نقش نمادین، کاربردهای عملی نیز برای این سازه قابل تصور است. اولاً این برج یک ارتباط بصری را با استحکامات تنگاب ممکن می‌کند. دیگر اینکه بنا می‌توانسته برای بررسی عینی توسعه نقشه‌ای که اردشیر برای شهر گور و دشت داشته‌است استفاده شود. در واقع این بنا دقیقاً در وسط این طرح واقع است، طرحی که شامل ساخت و سازهایی مثل کانال، جاده و حصار و دیوار تا شعاع ۱۰ کیلومتری از این برج بود.[۳] طبق یک تحقیق جدیدتر، احتمال دارد بنا نوعی منبع آب بوده باشد، به این صورت که آب از سرچشمه‌هایی از کوه‌های اطراف که سطحشان بالاتر از سطح این برج بوده‌است از طریق لوله‌هایی سفالی وارد برج شده و از مرکز آن بالا رفته و در زیر گنبد آن جمع می‌شده‌است و از طریق حفره‌ای دیگر خارج و به دیگر نقاط شهر سرازیر می‌شده‌است. همچنین گمان می‌رود این تنها کاربرد این بنا نباشد و ممکن است بخشی از یک معبد برای آناهیتا (ناهید) الههٔ آب باشد.[۴]

تصاویر ویرایش

مسجد جامع سامرای عراق ساخته شده در دوران متوکل خلیفه عباسی مناره‌ای شاخص دارد که به ملویه معروف است و طرحی دایره وار با یک پلکان در بیرون دارد که طرح آن احتمالاً از مناره شهر گور اقتباس شده‌است. مناره مسجد ابن طولون نیز اقتباسی از ملویه است.[۶] طرح ملویه همچنین از الگوهای بنای نیایشگاه شکرگزاری (Chapel of Thanksgiving) واقع در میدان شکرگزاری در دالاس تگزاس بوده‌است که توسط فیلیپ جانسون معمار برجسته آمریکایی و برنده جایزه معماری پریتزکر طراحی شده‌است.[۷]

منابع ویرایش

  1. «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
  2. http://www.iranicaonline.org/articles/ardasir-korra
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ http://www.iranicaonline.org/articles/firuzabad
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ مهرآفرین، رضا؛ خراشادی، سرور؛ جامه بزرگ، عباس؛ «اردشیر خوره: تختگاه اردشیر پاپکان»، پیام باستان‌شناس, بهار و تابستان 1392 - شماره 19 علمی-پژوهشی (دانشگاه آزاد) (14 صفحه - از 107 تا 120)
  5. موسوی، سید احمد؛ "طربال تداوم معماری زیگورات", کیهان فرهنگی، دی 1367, شماره 58, صفحه 26–27
  6. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۰ مه ۲۰۱۷.
  7. http://www.washingtonreport.me/2010-november/travel-tips-thanks-giving-chapel-s-islamic-design-a-visual-spiritual-gem-in-downtown-dallas.html

پیوند به بیرون ویرایش