میرزا رضا کرمانی

با میرزا آقاخان کرمانی اشتباه نشود.

میرزا رضا کرمانی (زاده ۱۲۲۶ خورشیدی کرمان، رفسنجان، روستای شمس‌آباد نوق – درگذشت ۲۱ مرداد ۱۲۷۵ خورشیدی، تهران)، معروف به رضای شاه‌شکار قاتل ناصرالدین‌شاه بود.

میرزا رضا کرمانی
میرزا رضا کرمانی در غل و زنجیر
زادهٔ	۱۲۲۶ خورشیدی روستای شمس‌آباد (رفسنجان)
درگذشت	۲۱ مرداد ۱۲۷۵، ۴۹ ساله تهران
ملیت	ایرانی
کارهای برجسته	قتل ناصرالدین‌شاه

کشتن ناصرالدین‌شاه

تشییع جنازه رسمی ناصرالدین‌شاه در خیابان باب همایون

میرزا رضا کرمانی برای شکایت از حاکم کرمان به تهران آمد، اما مورد آزار نایب‌السلطنه کامران میرزا قرار گرفت و مدت‌ها همراه حاج سیاح محلاتی و چند تن دیگر در زندان محبوس بود. وی پس از آزادی جزو مریدان سید جمال‌الدین اسدآبادی شد. میرزا رضا کرمانی به‌شدت تحت تأثیر تعلیمات سید جمال قرار گرفته بود. وی در شهر بارفروش ابتدا به‌قصد کشتن کامران میرزا یک پنج‌لول روسی خرید، اما مدتی بعد قصدش را تغییر داد و تصمیم گرفت کسی را که فکر می‌کرد ریشهٔ تمام ستم‌هاست، ترور کند. وی یکی از افراد فرقه بابیه بوده و بدلیل اعدام سید علی محمد باب توسط ناصرالدین شاه، ناصرالدین شاه توسط وی ترور میشود.

میرزا رضا کرمانی پس از دیدار با سید جمال‌الدین اسدآبادی در ۲۶ رجب ۱۳۱۳ق از استانبول حرکت کرد و به عنوان خدمتکار شیخ ابوالقاسم برادر کوچک شیخ احمد روحی از راه طرابوزان به تفلیس بعد بادکوبه و از آنجا به مشهدسر (بابلسر فعلی) وارد ایران شد و با تهیهٔ تپانچه روسی در بارفروش (بابل فعلی) ۲شوال همان سال به شهرری وارد شد میرزا در شهرری مخفیانه به دیدار شیخ هادی نجم‌آبادی که مخالف دولت بود می‌رود، این ایام هم مقارن با پنجاهمین سال سلطنت ناصرالدین شاه بود و در روز پنجشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۲۷۵ ناصرالدین شاه برای زیارت به حرم شاه‌عبدالعظیم حسنی رفت میرزا نیز با استفاده از این فرصت به بهانهٔ تقدیم‌نامه‌ای به شاه به او نزدیک شده و از زیر عریضه با تپانچه به ناصرالدین شاه شلیک می‌کند. وی شاه را در هنگام ورود به مرقد امامزاده حمزه، در داخل حرم هدف گلوله قرار داد. وی در موقع بازجویی کسی را به‌عنوان همدست یا مطلع معرفی نکرد، اما در بعضی منابع آمده که یکی از هم روستاییانش که بعداً به خاطر پناه بردن به سفارت روسیه از ترس دستگیری، پناهنده نام گرفت، وی را همراهی می‌کرده‌است. مظفرالدین‌شاه در ابتدا قصد قصاص نداشت اما به تحریک اطرافیان از جمله شیخ محمدحسن شریعتمدار پس از مدتی دستور اعدام وی را صادر کرد.

طبق استناد بر تاریخ یکصد ساله ایران، در بازجویی‌ها یا استنطاقات انجام گرفته از ضارب (میرزا رضای کرمانی)، مطالبی در رابطه با یهودیان عنوان شده‌است که بی‌تردید می‌تواند نشان‌گر توجه وی در رابطه اقشار آسیب‌پذیر به ویژه اقلیت‌های دینی بوده‌باشد. در بخشی از اعترافات، میرزا رضای کرمانی گفته بود «من قبلاً وسیلهٔ بهتری داشتم که ناصرالدین شاه را بکشم بدون آن‌که گرفتار شوم، بدین ترتیب که اطلاع یافتم که شاه به باغ یکی از اعیان برای گردش می‌رود پس خود را به باغ رسانده مخفی شدم، شاه آمد و کشتن او بسیار آسان و راه فرار برای من باز بود اما او را نکشتم، زیرا عده‌ای یهودی در آن روز (یکی از اعیاد کلیمیان) برای تفریح در آن باغ اقامت داشتند و اگر شاه کشته می‌شد و من فرار می‌کردم، خون را به گردن یهودیانی که در باغ حضور داشتند می‌انداختند به این دلیل من از انجام آن امر منصرف شدم.».

مرگ

مراسم اعدام میرزا رضا کرمانی

سرانجام میرزا رضای کرمانی در سحرگاه روز چهارشنبه دوم ربیع‌الاول در میدان مشق تهران به‌دار آویخته شد. وقتی میرزا رضا را دار زدند، سربازان به شدت طبل می‌زدند و طبل‌نوازی در تمام مدت اجرای مراسم اعدام ادامه داشت. جسد تمام روز چهارشنبه و تا پنجشنبه موقع تاریک شدن هوا همچنان آویخته بود. در ساعت ۹ شب جسد را از دار پایین آورده و به گورستان حسن‌آباد (که بعدها ایستگاه آتش‌نشانی در محل آن ساخته شد) بردند و دفن کردند. بعد از مرگش شیخ هادی نجم‌آبادی برای وی مراسم چهلم و سالگرد برگزار کرد که افراد بسیار معدودی در آن شرکت کردند.

میرزا پیش از مرگش در بازجوئی‌ها که از وی پرسیده شد به چه دلیل شاه را به قتل رسانده شاه چه گناهی کرده در جواب گفت: وقتی در کشورم این همه ظلم و جور و فساد می‌دیدم و حق خوری و حق کشی با تمام این حرف‌ها وقتی می‌دیدم قدرت اول مملکت شاه است پس با خودم گفتم اگر شاه خبر ندارد از وضعیت کشورش که وای به حال مملکتی که شاه آن ایشان باشد و اگر شاه خبر داشت از وضعیت کشور پس حق او بود قتل و کشتنش و من از این اقدامم خرسند هستم

سریال

تصویر میرزا رضا در سریال بانوی عمارت

در سال ۱۳۶۱ مجموعهٔ تلویزیونی ایرانی شاه‌شکار به کارگردانی «سعید نیک‌پور» در قالب یک مجموعهٔ سه‌گانه تحت عنوان «قرن سرنوشت» تولید شد و در سال ۱۳۶۲ از شبکه ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش گردید.
این مجموعه تلویزیونی، فصلی از زندگی ناصرالدین‌شاه قاجار و ماجرای قتل او را به دست میرزا رضای کرمانی، به تصویر می‌کشد.

در سال ۱۳۹۷ سریال بانوی عمارت به کارگردانی عزیزالله حمیدنژاد و در سال ۱۴۰۰ نیز سریال قبله عالم به کارگردانی حامد محمدی تولید شد.

نمونه اشعار

گفته می‌شود میرزا رضا کرمانی وصیت کرده تا این شعر را - که احتمالاً از خودش بوده - بر روی سنگ قبرش بنویسند:

محب آل محمد غلام هشت و چهار

فدایی مردم ایران رضای شاه‌شکار

جستارهای وابسته

• سلطان صاحبقران
• سال‌های مشروطه

پیوند به بیرون

• حمید علوی (۱۳ اوت ۲۰۱۶). «میرزا رضا کرمانی؛ دست انتقام یا آبیاری تخم بیداری؟». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۳ اوت ۲۰۱۶.