نجف دریابندری

نجف دریابندری (۱ شهریور ۱۳۰۸ در آبادان – ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ در تهران) متفکر، مترجم و نویسنده ایرانی بود. برگردان(Transcreation) کتاب‌های وداع با اسلحه و پیرمرد و دریا نوشته ارنست همینگوی، از جمله برگردان‌های شناخته شده او هستند.

نجف دریابندری
در مرداد ۱۳۹۳
زاده	۱ شهریور ۱۳۰۸ آبادان، استان خوزستان
درگذشته	۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ (۹۰ سال) تهران
پیشه	مترجم، نویسنده، مقاله‌نویس
ملیت	ایرانی
همسر(ها)	ژانت د. لازاریان فهیمه راستکار
فرزند(ان)	نوشین و آرش از ژانت لازاریان سهراب از فهیمه راستکار

زندگی و زمانه

آغاز زندگی

نجف دریابندری فرزند ناخدا خلف دریابندری زاده چاه‌کوتاه و مادرش مریم زاده بوشهر است. سال تولد نجف دریابندری، ۱۳۰۸ در آبادان آورده شده‌است. به گفته خودش در سال ۱۳۰۷ در محله حمام جرمنی آبادان زاده شده، اما سال تولد در شناسنامه‌اش ۱۳۰۸ نوشته شد. دورهٔ ابتدایی را در مدرسه ۱۷ دی گذرانده و وارد دبیرستان رازی آبادان شد. او در سال سوم دبیرستان تحصیل را رها کرد و به دنبال کار رفت.

حضور انگلیسی‌ها در تأسیسات نفتی آبادان و رفت و آمد آنان در سطح شهر و کاربرد آن زبان، وی را به یادگیری زبان انگلیسی علاقه‌مند ساخت به گونه ای که این زبان را به‌طور خودآموز با تماشای فیلم‌های زبان اصلی برای کارمندان انگلیسی شرکت نفت و گفتگو با انگلیسی‌ها آموخت.

نخستین ترجمه

نجف دریابندری در سال ۱۳۳۱ نخستین اثر خود را که برگردان کتاب وداع با اسلحه، نوشتهٔ ارنست همینگوی بود، برای چاپ به تهران فرستاد. او این این کتاب را از ابراهیم گلستان گرفته و دیگر به او پس نداده بود.

زندان

نجف دریابندری همزمان با چاپ این کتاب در سال ۱۳۳۳ به دلیل عضویت در حزب توده ایران در آبادان دستگیر شد. او تا پای اعدام رفت اما در نهایت به زندان محکوم شد. و پس از یک سال به زندان تهران منتقل شد. نجف دریابندری در زندان به مسائل فلسفی علاقه‌مند شد و در آن مدت، کتاب تاریخ فلسفه غرب اثر برتراند راسل را برگردان کرد که بعدها توسط انتشارات سخن به چاپ رسید. وی پس از تحمل چهار سال زندان، در سال ۱۳۳۷ آزاد شد و به کارهای گوناگونی روی آورد. پس از زندان، رابطه او با حزب توده پایدار نماند.

آزادی و کار

نجف دریابندری در نهایت به عنوان سردبیر در مؤسسه انتشارات فرانکلین مشغول به کار شد. در آنجا به برگردان آثار ادبی رمان‌نویسان و نمایشنامه‌نویسان سرشناس آمریکایی پرداخت و کتاب‌هایی همچون پیرمرد و دریا اثر ارنست همینگوی و ماجراهای هاکلبری فین اثر مارک تواین را برگردان کرد.

دریابندری مدت ۱۷ سال با مؤسسهٔ فرانکلین همکاری کرد و در حدود سال ۱۳۵۴ همکاری خود را با این مؤسسه قطع کرد. پس از آن برای برگردان متون فیلم‌های خارجی با سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران قرارداد بست. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران از این کار نیز کناره گرفت و به‌طور جدی به برگردان و نویسندگی پرداخت. از جمله نوشته‌های وی می‌توان به برگردان کتاب‌های یک گل سرخ برای امیلی و گوربه‌گور نوشته ویلیام فاکنر، رگتایم و بیلی باتگیت نوشته ئی.ال. دکتروف، معنی هنر از هربرت رید و پیامبر و دیوانه نوشته جبران خلیل جبران اشاره کرد.

دیدار با برتراند راسل

نجف دریابندری طی سفری که در سال ۱۳۴۲ به لندن داشت، نامه‌ای به برتراند راسل می‌نویسد و از او می‌خواهد که با یکدیگر دیداری داشته باشند. با موافقت راسل، آنها در ۲۹ مرداد ۱۳۴۲، در خانه راسل واقع در پترین‌دای‌دراث (Penrhyndeudraeth) در ولز یکدیگر را ملاقات کردند. همسر اول نجف دریابندری، ژانت لازاریان نیز در این ملاقات همراه او بود.

نوشته‌ها

مقالهٔ اصلی: کتاب‌شناسی نجف دریابندری

سبک کار

نگارش روان و خوشخوان و سبک منحصر به فرد دریابندری، به ویژه در برگردان، او را به یکی از محبوب‌ترین مترجمان ایرانی تبدیل کرده بود.

دریابندری به غیر از برتراند راسل، نوشته‌های فیلسوفان دیگری همچون آیزایا برلین را نیز برگردان کرد.

طنز از درونمایه‌های نوشته‌های نجف دریابندری بود. کتاب مستطاب آشپزی، کار مشترک نجف دریابندری و همسرش فهیمه راستکار، با سبک طنز یکی از محبوب‌ترین کتاب‌های آشپزی ایران تبدیل شد تا جایی که ۳۰بار دوباره چاپ شد.

برگردان کتاب بازمانده روز نوشته کازو ایشی گورو و لحن و زبانی که نجف دریابندری در برگردان ادبیات انگلیسی به کار برده یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های روش یگانه او در برگردان است.

دریابندری از فارسی به انگلیسی هم برگردان‌هایی دارد. از جمله برگردانِ نیمی از نسخه‌ای از اشغال بهرام بیضایی و برگردان بیشتر کتابِ درد بی‌خویشتنِ خودش که هیچ‌کدام هنوز منتشر نشده‌اند.

جایزهٔ ترجمه

دریابندری به مناسبت برگردان آثار ادبی آمریکایی جایزه تورنتون وایلدر از دانشگاه کلمبیا گرفت.

ثبت ملّی

در تاریخ ۱۰ مرداد ۱۳۹۶ کمیته ملی ثبت میراث فرهنگی ناملموس در سالن کانون فرهنگی فجر تشکیل جلسه داد و در این جلسه نجف دریابندری به‌عنوان گنجینه زنده بشری در میراث خوراک در فهرست حاملان میراث ناملموس (نادره‌کاران) به‌ثبت رسید.

زندگی شخصی

همسر نخست دریابندری، ژانت د. لازاریان، از روزنامه‌نگاران پرآوازه و گالری‌داران ارمنی‌تبار و همسر دوم او فهیمه راستکار از هنرپیشگان سینما و تئاتر و از دوبلورهای سرشناس بود. او دو فرزند از همسر نخست و یک پسر از همسر دوم خود داشت.

بیماری

نجف دریابندری در ۲۳ آبان ۱۳۹۳ در پی سکته مغزی در آی سی یو بستری شد و پس از بهبودی حالش در ۳ آذر ۱۳۹۳ از بیمارستان مرخص شد.

درگذشت

نجف دریابندری در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ پس از یک دورهٔ طولانی بیماری در سن ۹۰ سالگی در تهران درگذشت.

اسم مستعار

بر اساس کتاب نامهای مستعار نویسندگان و شاعران معاصر ایران به قلم عباس مافی نجف دریابندری با امضای «مهرداد رهسپار» هم به نویسندگی پرداخته‌است.

جستارهای وابسته

• گفت‌وگو با نجف دریابندری

منابع

• زندگی‌نامه: نجف دریابندری
• گفتگو با نجف دریابندری در بی‌بی‌سی فارسی
• برنامهٔ گزارش زندگی- شمارهٔ ۱۸۲- نجف دریابندری
• دریابندری، نجف (۱۳۴۲). «دیدار کوتاه نجف دریابندی با برتراند راسل». تهران: روزنامه کیهان.
• مظفری ساوجی، مهدی (۱۳۹۲). یادداشت‌های روزانه: ۳۰ روز با نجف دریابندری. تهران: انتشارات نگاه. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۵۱-۸۵۶-۱.
• مافی، عباس. نامهای مستعار نویسندگان و شاعران معاصر ایران. تهران:انتشارات دائره المعارف بزرگ اسلامی. ۱۳۹۶.

پیوند به بیرون

• گفتگو با شهرنوش پارسی‌پور و داریوش آشوری و عبّاس معروفی به مناسبت درگذشت دریابندری / «چشم‌انداز» در ایران اینترنشنال در یوتیوب