نرم‌افزار متن‌باز

نرم‌افزار دارای مجوز برای اطمینان از حقوق استفاده از کد منبع
(تغییرمسیر از نرم‌افزار متن باز)

نرم‌افزار متن‌باز[۱] (به انگلیسی: Open-source software (OSS)) یا نرم‌افزار منبع‌باز به نرم‌افزاری می‌گویند که افراد توانایی دیدن کد آن را دارند.

تصویری از سیستم عامل متن باز لینوکس مینت، پنجره‌های باز نمونه نرم‌افزارهایی که مجوز متن بازدارند یا آزاد مثل مرورگر فایرفاکس، ویرایش عکس Gimp، پخش‌کنندهٔ رسانه VLC، متن‌نویسی ویم

نرم افزار متن باز (OSS)نرم افزاری رایانه ای است که تحت مجوزی منتشر می شود که در آن دارنده حق تکثیر به کاربران حق استفاده، مطالعه، تغییر و توزیع نرم افزار و کد منبع آن را به هر کسی و برای هر هدفی اعطا می کند. نرم افزارهای متن باز ممکن است به صورت مشارکتی و عمومی توسعه یابند. نرم افزار متن باز نمونه برجسته ای از هم کاری باز است، به این معنی که هر کاربر توانمند می تواند به صورت آنلاین در توسعه مشارکت کند و تعداد مشارکت کنندگان احتمالی را نامحدود کند. توانایی بررسی کد اعتماد عمومی به نرم افزار را تسهیل می کند.

برخی پیشگامان متن باز با این که نرم افزارهای متن باز الزاما آزاد هستند هم موافق نیستند و معتقدند نرم افزارهای آزاد زیرمجموعه ای از نرم افزارهای متن باز هستند و اگر نرم افزاری متن باز باشد اما آزاد نباشد کاربران حق ویرایش، تغییر و حتی بهبود آن بدون داشتن مجوز را ندارند.

مشخصات متن‌باز ویرایش

متن‌باز فقط دسترسی به کد نرم‌افزار نیست.

نرم‌افزارهای متن‌باز باید دارای ۱۰ تعریف زیر باشند:

۱. توزیع مجدد آزاد (نسخه اصلی و نه نسخه تغیر داده شده توسط کاربر) ویرایش

نرم‌افزار باید بدون نیاز به حق امتیاز یا هر گونه پرداختی برای فروش، امکان توزیع به صورت آزاد را داشته باشد.

۲. کد منبع ویرایش

کد نرم‌افزار باید شامل نرم‌افزار باشد و اجازه توزیع کد نرم‌افزار داده بشود (برای مثال از یک صفحه وب قابل دانلود باشد).

۳. کار مشتق‌شده ویرایش

اعمال تغییرات و کارهای بعدی روی نرم‌افزار امکان‌پذیر باشد و این نرم‌افزار جدید را بتوان تحت همان شرایط نرم‌افزار اولیه و اصلی تکثیر کرد.

۴. نگهداری تمامیت کد منبع نویسنده اصلی نرم‌افزار ویرایش

مجوز نرم‌افزار ممکن است اجازه تغییر در اصل متن برنامه را به کاربران ندهد و تنها اجازهٔ افزودن وصله‌های نرم‌افزاری و کامپایل مجدد برنامه را بدهد. در این شرایط توسعه دهندگان تنها می‌توانند توزیع‌هایی به کمک وصله‌های نرم‌افزاری خود ایجاد نمایند. مجوز نرم‌افزاری می‌باید صراحتاً ایجاد توزیع تازه با تغییر مجدد در کد اصلی را محدود نماید. نرم‌افزار توزیع شده تحت این مجوز می‌باید حتماً نام نسخه‌ای تازه را داشته باشد.

۵. بین افراد و گروه‌ها تبعیضی گذاشته نشود ویرایش

اجازه‌نامه نباید بین افراد یا گروه‌ها تبعیضی بگذارد.

۶. هیچ تبعیضی در نوع استفاده از نرم‌افزار وجود نداشته باشد ویرایش

هیچ گونه تبعیض و تمایزی بین هر فعالیتی که در راستای نرم‌افزار انجام می‌گیرد، وجود نداشته باشد. برای مثال نرم‌افزاری نباید بین استفادهٔ تجاری یا تحقیقاتی تبعیض قائل شود.

۷. توزیع اجازه‌نامه ویرایش

مجوز باید به هرکسی که یک کپی از نرم‌افزار را دریافت می‌کند نیز اختصاص یابد، بدون این‌که آن‌ها نیاز به توافق و هماهنگی با اجازه‌نامهٔ دیگری داشته باشند.

۸. اجازه‌نامه نباید مخصوص یک محصول باشد ویرایش

حقوق داده شده در مجوز یک نرم‌افزار نباید وابسته به این باشد که بخشی از بسته بزرگتری است. در صورتی که نرم‌افزار از محصول دریافت شده نیز جدا شود، باید همان حقوق را در استفاده، توزیع و ویرایش، به دریافت کننده نرم‌افزار را اعطا کند. تمام کسانی که آن نرم‌افزار را، که قبلاً به عنوان بخشی از محصول بزرگتری بوده‌است، دریافت یا توزیع مجدد می‌کنند باید تمامی حقوق را مانند محصول اصلی داشته باشند.

۹. اجازه‌نامه نباید نرم‌افزارهای دیگر را محدود کند ویرایش

شرایط تعریف شده در مجوز نباید توزیع نرم‌افزار را درکنار نرم‌افزارها با مجوزهای دیگر محدود کند. برای نمونه نمی‌تواند تعیین کند که تمامی نرم‌افزارهای ارائه شده در لوح فشرده ارائه شده باید متن باز باشند.

۱۰. اجازه‌نامه باید از نظر تکنولوژی بی‌طرف باشد ویرایش

اجازه‌نامه نباید مختص یک تکنولوژی خاص باشد.[۲]

در ایران ویرایش

مرکز ملی توسعه و به‌کارگیری نرم‌افزارهای بومی و آزاد /متن باز ایران (متنام) روز چهارشنبه مورخ ۲۲ خرداد ۱۳۹۲ در ساختمان دوم سازمان فناوری اطلاعات ایران افتتاح شد.[۳]

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. «نرم‌افزار متن‌باز، نرم‌افزار متن‌آزادارساست» [رایانه و فنّاوری اطلاعات] هم‌ارزِ «open source software»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر پنجم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۵۳۱-۷۶-۴ (ذیل سرواژهٔ نرم‌افزار متن‌باز)
  2. Open Source Initiative|http://opensource.org/docs/osd
  3. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۳.

پیوند به بیرون ویرایش