نمد

«نمدمال» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای روستایی با این نام، نمدمال (شاهرود) را مشاهده کنید.

یک کارگاه نمدمالی در شهرکرد

کلبه نمدی قزاقی

یک عروسک از جنس نمد

نَمَد نوعی بافته سنّتی زیراندازی است که با پشم تولید می‌شود. در فرانسه به آن فوتر می‌گویند..

برای تهیه نمد (نمدمالی) عمل بافتن انجام نمی‌شود بلکه با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، موجب درهم‌رفتن الیاف پشمی می‌شوند. دو خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدنِ پشم امکان تولید نمد را فراهم می‌کنند.

پشمی که برای تولید نمد به کار می‌رود پشم بهاره گوسفند با الیاف بلند است. از صابون و زرده تخم‌مرغ نیز می‌توان برای بهتر شدن کیفیت کار استفاده کرد. مقدار پشمی که برای هرمترمربع نمد لازم است با مقدار پشم لازم برای تولید قالی برابر است اما چون زمان تولید نمد بسیار کوتاه‌تر است (حدود یک روز) قیمت آن پایین است.

نمدمالی در استان‌های مازندران، خراسان، سمنان، چهارمحال و بختیاری و … رواج دارد.

تاریخچه

خواص نمد

بنا بر اعتقادهای عامیانه نمد دارای خواص کشف شدهٔ بسیاری می‌باشد. به طور مثال:

درمان کمردرد و دردهای رماتیسم ودردهای ناشی از عمل جراحی مفاصل نیز با استفاده از نمد کاهش یافته  و امکان هرچه زودتر بهبود یافتن را تسریع می‌کند

نقش‌های سنتی نمد ارامشبخش می‌باشد و روی چاکراهای بدن تأثیر میگذارد و تماشای نقش ان احساس خوبی به انسان میدهد.

هنگام خوابیدن روی نمد گرمای حاصل از تماس بدن شمابا نمد تشدید میابد به همین سبب گردش خون به راختی انجام می‌شود و هر گونه گرفتگی عضلات راتسکین میدهد

نمد روی بارهای مثبت و منفی بدن تأثیر میگذارد وآنرا در حالت نرمال نگه میدارد.

نمد خاصیت ضد اشعه دارد و با دستگاه‌های طلایاب، طلاهایی که داخل کیف نمدی هستند پیدا نمی‌شوند.

به ادعای نمدمالان نمد خیس را شمشیر نمیبرد یا حتی ضد گلوله می‌باشد.

بدلیل جذب رطوبت نمد کفی کفش یا کفش‌های نمدی از عرق و بوی بد پا جلوگیری می‌کند.

لباس نمدی در زمستان گرم و در تابستان خنک می‌باشد.

هنر نمد مالی بیشتر در روستاها و آبادی‌های اطراف دریای خزر که مرطوب و بارانی است مرسوم است. بیشتر شهرنشین‌ها تفاوت میان قالی، قالیچه و نمد را نمی‌دانند و حتی به اشتباه اصطلاح نمد بافی را به جای نمد مالی به کار می‌برند. علت اصلی این اشتباه می‌تواند این باشد که هنر نمد مالی تا به حال مانند هنر بافندگی قالی و گلیم و امثال آن بررسی نشده‌است و کتابی در مورد این هنر منتشر نشده‌است. مناطقی که بیشتر دامداری مشغولند نمد مالی و بافندگی قالی بیشتر مرسوم است و از پشم گوسفند و شتر و کرک بز تهیه می‌شود.

از اسناد و مدارک یافت شده در چین دربارهٔ زره، پادری و سپر نمدی آمده‌است. در قبرهای عصر مفرغ آلمان نمدهایی یافت شده‌است. نویسندگان کلاسیک دربارهٔ نمد بسیار گفته و آن را به ایران نسبت داده‌اند، در قبرهای سکاهااشیاءنمدی زیادی چون پرده، قالی، عرقچین اسب یافت شده‌است.

نادرشاه افشار میگوید :

وای بر روزی که ایرانیان فرشهایشان از نمد نباشد و ظرف هایشان از مس نباشد.

امروزه در چهارمحال و بختیاری شهرکرد و خراسان رضوی شهرچناران و برخی شهر دیگر نمدمالی فعالیت دارد و برخی نمد مالان از دستگاهایی برای تولید نمد استفاده میکنند. برای خرید باید به کیفیت نمد توجه داشت.

روش تولید نمد

ابتدا نقش موردنظر را با پشم‌های رنگی روی یکپارچه کرباس طراحی می‌کنند. سپس پشم حلاجی شده را روی تمام سطح پارچه قرار می‌دهند و پارچه کرباس را می‌پیچند. با ریختن آب جوش بر آن و فشردن مداوم کار، نمد تولید می‌شود. نمد مالی کاری طاقت‌فرسا محسوب می‌شود.

برای مالیدن نمد در نقاط مختلف ایران روش‌های مختلف وجود دارد استفاده از کتیرا در برخی نقاط رایج است برای در هم آمیختن پشم باید محیط را قلیایی کرد برای این منظور می‌توان از صابون یا مایع ظرفشویی استفاده کرد. محیط قلیایی باعث می‌شود نوک رشته‌ها به چند رشته تبدیل شده و بهتر به هم گره میخورنند.

روش نمدسازی

ابتدا پشم را شسته، برای کار فضایی باز یا سرپوشیده را انتخاب می‌کنیم، زمین این قسمت باید کاملاً سفت و هموار باشد و دور از وزش باد باشد. کف زمین را با گونی یا یک تکه پارچه ضخیم می‌پوشانیم، سپس به ترتیب مراحل زیر نمدسازی را شروع می‌کنیم:

1. یک تنظیم قالب ابتدا با استفاده از روش گرته برداری طرح اصلی را روی گونی می‌اندازیم، سپس با استفاده از تکه‌های پشم‌های رنگ شده نقش مورد نظر را پر می‌کنیم.
2. دو تنظیم ارتفاع پشم که پشم را با استفاده از یک دست افزار با حرکات سریع می‌زنند تا پشم‌ها روی هم انباشته شوند. وقتی که ارتفاع پشم به اندازه مورد نظر رسید حدوداً یک متر ریختن پشم را متوقف می‌کنیم. چنانچه نا همواری در آن مشاهده شود دوباره با دست افزار شروع به زدن پشم می‌کنیم تا کاملاً یکدست شود.

(دراین مرحله ضمن استفاده از آب خالص از آب و صابون هم می‌توانیم استفاده کنیم که دلیل استفاده از آن این است که بعضی از افراد از نمد مالی به عنوان منبعی برای درآمد استفاده می‌کنند و مجبورند برای سود بیشتر از پشم‌های درجه سه و چهار یا پشم‌های شسته نشده‌استفاده کنند که باید روزانه هشت تا ده ساعت با دست به مالیدن نمد بپردازند از این رو آب و صابون باعث می‌شود که سطح مورد مالش نرم‌تر شده و آن قسمت از دست که تماس بیشتری با نمد دارد سالم بماند.

1. سه خیس کردن پشم که در این مرحله روی پشم آب گرم می‌پاشیم به صورت یک نواخت و به آرامی تا آب به سطح زیرین پشم برسد.
2. چهار آماده کردن پشم برای مالش گونی را از چهار طرف جمع کرده سپس به شکل استوانه‌ای درمی‌آورند و با یک طناب دور آن را می‌پیچند.
3. پنج لگد کوب کردن پشم طناب پیچ شده که دو یا چند نفر حدوداً یک ساعت آن را لگد کوب می‌کنند.
4. شش مرحله آخر بعد از تمام شدن مالش طناب‌ها را باز کرده و گونی را دوباره روی زمین پهن می‌کنند، حال پشم‌ها تغییر کرده و به صورت مسطح تغییر شکل داده‌اند، سپس استاد کار ناصافی‌ها را با دست هموا رمی‌کند و اگر قسمتی از نمد نازکتر باشد آن را با مقداری پشم ترمیم می‌کنند.

و از این مرحله کار اصلی مالیدن شروع شده با اب و صابون نقش هارا بخوبی میمالند و یا بعضی جاها که نازکتر شده پینه یا مقداری پشم زده شده اضافه میکنند و با اب و صابون میمالند سپس نمد را لوله کرده و با ساق‌های دست شروع به مالیدن میکنند هر یک ساعت دوباره لوله را باز کرد و از طرف دیگر لوله می‌کنند چند بار از جهت افقی و چند بار از جهت عمودی تا وقتی که به حالت اصلی نمدی خود برسد. بهتر است برای جلوگیری از بوی بد نمد بعد از اتمام کار انرا کامل بشویند تا چرکاب صابون خارج شود و هم نقش ان روشن تر شود. عده ای ممکن است در نمد چسب یا چیزهای دیگری به کار برند که خاصیت نمد اصلی را ندارد. نمد باید به راحتی لوله شود نه خیلی شل و نه خیلی سفت باشد. نمد اصل قابل شستشو و عمر حداقل 30 سال می‌باشد.

جستارهای وابسته

• بافته‌های داری و زیراندازها