نهنگ گوژپشت

نهنگ گوژپشت یا نهنگ کوهان‌دار (به انگلیسی: Humpback whale) جانوری آبزی است که به خانواده آب‌بازسانان و تیرهٔ آب‌بازسانان بی‌دندان تعلق دارد. در یکی از گونه‌های بزرگ‌باله‌ایان، نهنگ‌های گوژپشت بالغ تا حدود ۱۲ تا ۱۶ متر طول و وزنی حدود ۳۶۰۰۰ کیلوگرم دارند. نهنگ‌های گوژپشت در سراسر آب‌های اقیانوسی جهان یافت می‌شوند و این نهنگ‌ها هر ساله ۲۵ هزار کیلومتر مهاجرت می‌کنند. امروزه در حدود ۸۰ هزار نهنگ گوژپشت در آب‌های جهان وجود دارد. پیش از این شکار بی‌رویه نسل آن‌ها را در نزدیکی انقراض قرار داده‌بود ولی قوانین جدید سبب بهبود رشد تعداد آن‌ها شد.

نهنگ گوژپشت
مقایسه اندازه با یک انسان میان‌قامت
وضعیت حفاظت
کمترین نگرانی  (IUCN 3.1)
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پستانداران
زیررده:	جفت‌داران
راسته:	آب‌بازان
زیرراسته:	بی‌دندانان
تیره:	شیارنهنگان
سرده:	بزرگ‌باله‌ها گِری، ۱۸۴۶
گونه:	M. novaeangliae
نام دوبخشی
Megaptera novaeangliae بوروسکی، ۱۷۸۱
زیستگاه نهنگ گوژپشت

جانوران دریایی همچون نهنگ گوژپشت و دلفین در طول میلیون‌ها سال تکامل یافته‌اند و بدن آن‌ها بیشترین سازگاری را برای حرکت در آب به دست آورده‌است.

در این جانوران باله وجود دارد و پستاندار هستند. بنابراین دیافراگم و مننژ سه‌لایه دارند. تنفس ششی و گردش خون مضاعف و قلب ۴-حفره‌ای دارند و اندام‌های باله مانند در انتها پاهای تغییر شکل یافته و اندام‌های جلویی دست‌های تغییرشکل‌یافته هستند. برخلاف تمامی ماهی‌ها بالهٔ دمی این وال به صورت عمودی است حال آنکه باله دمی دیگر آبزیان به صورت افقی است.

نهنگ گوژپشت یک جانور آکروباتیک است و اغلب به سطح آب می‌پرد و خود را به آب می‌اندازد. خوراک آن‌ها بیشتر کریل و ماهیان ریز است. نهنگ‌های گوژپشت در فصل زمستان روزه می‌گیرند و تنها از چربی ذخیره خود تغذیه می‌کنند.

اندازه بالغ این نهنگ‌ها ۱۱ تا ۱۶ متر است. بدن آن‌ها کوتاه و تنومند است. شیارهای زیر بدن از نهنگ‌های دیگر پهن‌تر و عمیق‌تر است. رنگ این نهنگ در پشت و پهلوهای بدن سیاه و گاهی با آثاری از قهوه‌ای همراه است. نسبت اندازه سر به بدن با افزایش سن بیشتر می‌شود. غذای این نهنگ‌ها از ماهی‌ها و سخت‌پوستان و نرم‌تنان تشکیل شده‌است. معمولاً ۲ یا ۳ نهنگ باهم دیده می‌شوند ولی گاهی گله‌های ۱۲ تا ۲۰ نفری دیده شده‌است.

نهنگ‌های گوژپشت معمولاً آهسته حرکت می‌کنند و سرعت آن‌ها در حدود ۸ تا ۱۰ کیلومتر در ساعت است. در آب با حرکات مختلف و بازی و شنای نامنظم حرکت می‌کنند. جفت‌گیری بیشتر در زمستان صورت می‌گیرد. ماده‌ها هر دو سال یکبار و گاهی هر سه سال یکبار بچه می‌زایند. بچه‌ها به هنگام تولد ۴٫۵ تا ۵ متر طول دارند و تا ۱۱ ماهگی از شیر مادر تغذیه می‌کنند.

نهنگ‌های گوژپشت از نوعی یاخته مغزی برخوردارند که تنها در انسان‌ها، میمون‌های غول‌پیکر و دسته‌ای از جانوران آبزی مانند دلفین‌ها دیده می‌شود. این امر می‌تواند روشنگر علت وجود رفتارهای مشاهده‌شده در نهنگ‌ها مانند مهارت‌های پیچیده ارتباطی، تشکیل اتحاد، همکاری، انتقال فرهنگی و کاربرد ابزاری باشد.

نهنگ گوژپشت در آب‌های جنوبی ایران نیز حضور دارد.

تغذیه

نهنگ گوژپشت از ریزه‌خواران است و از ماهی‌های کوچک و خرچنگ‌های ریز تغذیه می‌کند. به دلیل تغذیه از خرچنگ‌های ریز این جانور را کیتین خوار می‌دانند. این وال در هر وعده نیم تن غذا را وارد معده خود می‌کند و در طول شبانه روز ۴ بار تغذیه می‌کند که حجم غذای روزانه آن تقریباً ۲ تن است. نهنگ گوژپشت دندان ندارد اما به‌جای آن چندین ردیف اندام شانه‌مانند در دو طرف آرواره‌های بالای خود دارد. گوارش آن از معده آغاز می‌شود.

آوازخوانی

نهنگ‌های گوژپشت وقت و انرژی بسیار زیادی را صرف ایجاد آواز و نوا می‌کنند. نهنگ‌های گوژپشت نر آواز ویژه و پیچیده‌ای می‌خوانند که ۱۰ تا ۲۰ دقیقه به طول می‌کشد و گاه تا ساعت‌ها تکرار می‌شود. انگیزه این آوازخوانی هنوز آشکار نیست ولی گمان می‌رود با آداب جفت‌گیری در پیوند باشد.

آواهایی که نهنگ‌های گوژپشت نر از خود تولید می‌کنند و حرکات آکروباتیکشان، آن‌ها را در میان جهانگردان بسیار محبوب کرده‌است.

این جانور همچون دلفین و خفاش پژواک‌سازی می‌کند و بدست آوردن تصویری از محیط با تجزیه و تحلیل امواج صوتی حاصل از پژواک امکان‌پذیر است.

شکار

شکار نهنگ گوژپشت در جهان به صورت بی‌رویه انجام شده‌است، به‌طوری‌که کشور ژاپن در سال ۲۰۰۸ ناچار شد تا برنامه کشتن ۵۰ نهنگ گوژپشت را به خاطر موج شدید انتقادهای بین‌المللی به حالت تعلیق درآورد. ژاپن اعلام می‌کند که نهنگ‌ها را طبق قوانین کمیسیون بین‌المللی شکار نهنگ با هدف پژوهش‌های علمی شکار می‌کند، اما استرالیا و دیگر کشورها می‌گویند این‌گونه پژوهش‌ها را بایستی از طریق روش‌های غیرمرگبار انجام داد و ادعای پژوهشی بودن این کشتارها تنها سرپوشی است بر شکار تجاری نهنگ.

شکار شکارگران ژاپنی، صنعت جهانگردی جزایر فقیر این ناحیه همچون تونگا را نیز به مخاطره انداخته‌اند. همه ساله بسیاری از جهانگردان برای تماشای نهنگ‌ها به این جزیره سفر می‌کنند.

نجات سایر پستانداران

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد نهنگ گوژپشت در صورت مشاهده حمله نهنگ قاتل به یک پستاندار دیگر مانند فوک یا انسان، برای نجات جان آن‌ها به کمکشان می‌آید.

آرایه‌شناسی

	B. bonaerensis (نهنگ نیزه‌ای جنوبی)     B. acutorostra (نهنگ نیزه‌ای شمالی)           B. physalus (نهنگ تیغ‌باله)       B. edeni (نهنگ بروده کوتوله)       B. borealis (نهنگ سئی)     B. brydei (نهنگ بروده)             B. musculus (نهنگ آبی‌رنگ)     Megaptera novaeangliae (نهنگ گوژپشت)     Eschrichtius robustus (نهنگ خاکستری)

شجره تبارزایی حیوانات خویشاوند با نهنگ گوژپشت

یک نهنگ گوژپشت در نزدیکی خلیج هروی، کوئینزلند استرالیا.

اسکلت نهنگ گوژپشت، موزه تاریخ طبیعی همدان، ایران

منابع

• Clapham, Phil. (1996). Humpback Whales. ISBN 0-948661-87-9
• Clapham, Phil. Humpback Whale. pp 589–592 in the Encyclopeadia of Marine Mammals. ISBN 0-12-551340-2
• Reeves, Stewart, Clapham and Powell. Date? National Audubon Society Guide to Marine Mammals of the World. ISBN 0-375-41141-0
• Dawbin, W. H. The seasonal migratory cycle of humpback whales. In K.S. Norris (ed), Whales, Dolphins and Porpoises. University of California Press.