نورالدین زرین‌کلک

نورالدین زرین‌کلک (زاده ۲۰ فروردین ۱۳۱۶ مشهد) کارگردان نویسنده، نگارگر کتاب کودک، فیلم‌ساز انیمیشن است، و با عنوان پدر انیمیشن ایران شناخته می‌شود. او در سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ رئیس آسیفای بین‌المللی (انجمن بین‌المللی فیلم‌های انیمیشن) بوده‌است.

نورالدین زرین کلک
خرداد ۱۳۸۶، کارگاه تولید انیمیشن تهران.
زادروز	۲۰ فروردین ۱۳۱۶ مشهد
ملیت	ایرانی
پیشه	فیلم‌ساز انیمیشن
شناخته‌شده برای	پدر انیمیشن ایران
جایزه(ها)	ده‌ها جایزه از جمله جایزه نقره فستیوال بین‌المللی فیلم دنیای دیوانه دیوانه دیوانه ۱۹۷۶

زندگی

نورالدین زرین کلک در فیلم قضیه شکل اول، شکل دوم

نورالدین زرین‌کلک در ۲۰ فروردین ۱۳۱۶ در مشهد به‌دنیا آمد. مادرش آمینه بانو اهل باکو و پدرش میرزا محمدخان اهل همدان بود. از طرف پدر، نوادهٔ میرزا تقی خان، معروف به «مدیر» بنیان‌گذار آموزش نوین در همدان است. میرزا تقی‌خان همرزم رشدیه در تبریز بود و اولین مدرسهٔ مختلط (دخترانه و پسرانه) را تأسیس کرد. هم او بود که نام «زرین کلک» را برای خاندان خود برگزید.

تحصیلات

نورالدین خوشنویسی و نقاشی را نزد پدر آغاز کرد و به موازات تحصیلات رسمی در کلاس‌های هنرستان کمال‌الملک شرکت کرد و از محضر استادانی چون محمود اولیاء، محمدعلی زاویه و محمد مهردان بهره‌مند شد.

در ۱۲ سالگی اولین کار گرافیکی‌اش روی کتاب قصه‌ای چاپ شد و در ۱۶ سالگی با کاریکاتورهای سیاسی پا به دنیای مطبوعات گذاشت.

نورالدین دبیرستان را در تهران تمام کرد و در سال ۱۳۳۴ وارد دانشگاه تهران شد. در سال ۱۳۳۵ در کنکور دانشکده هنرهای زیبا پذیرفته شد اما مقررات نظام مانع ورود او شد. او در سال ۱۳۴۰ دکترای داروسازی گرفت و با درجه ستوانی در بهداری ارتش مشغول به کار شد.

فعالیت حرفه‌ای

نورالدین دبیرستان سال ۴۰ تا ۵۰ را به تصویرسازی در سازمان کتاب‌های جیبی مشغول بود و در مؤسسه انتشاراتی فرانکلین برای کتاب‌های درسی تصویرسازی می‌کرد. کتاب «کلاغ‌ها» نخستین کتابی بود که تصویرسازی کرد. به پیشنهاد فیروز شیروانلو از همکاران مؤسسه فرانکلین، زرین‌کلک به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دعوت شد تا در واحد مصورسازی کتاب‌های کودک و نوجوان به کار بپردازد.

پس از برگزاری نخستین جشنواره کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۴۸ توسط کانون به بلژیک فرستاده شد تا در آکادمی هنرهای زیبای شهر گان در رشته متحرک‌سازی آموزش ببیند و فیلمسازی پویانمایی را بیاموزد.

نورالدین زرین‌کلک در سال ۵۳ اولین مدرسه پویانمایی را در ایران تأسیس کرد و سه سال بعد رشته پویانمایی را در دانشگاه فارابی (دانشگاه هنر امروز) دایر کرد.

وی در بلژیک دو فیلم «وظیفه اول» (۱۹۷۱) و «زمین بازی بابوش» (۱۹۷۱) را ساخت که هر دو فیلم جوایزی در جشنواره‌های خارجی کسب کردند. او پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۵۱ در مرکز سینمایی کانون به کار مشغول شد و در آنجا فیلم‌های «اتل متل توتوله» (۱۳۵۳)، «تداعی» (۱۳۵۳)، «دنیای دیوانه دیوانه دیوانه» (۱۳۵۴)، «امیرحمزه دل‌دار و گور دل‌گیر» (۱۳۵۶)، «چشم تنگ دنیادار» (۱۳۶۱) و «ابرقدرت‌ها» (۱۳۶۷) را ساخت. بسیاری از این فیلم‌ها جوایز عمده‌ای از جشنواره‌های داخلی و خارجی گرفتند.

او مدتی در دانشگاه تهران، دانشکده هنرهای زیبا به تدریس تصویرسازی و پویانمایی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد پرداخت.

از آخرین کارهای زرین‌کلک سندباد است که در آمریکا نیمه تمام رها شد. او در آن سمت کارگردان هنری داشت. پس از آن نورالدین زرین‌کلک فیلمسازی و پویانمایی را کنار گذاشت و برای کتاب «داستان‌های ملانصرالدین» تصویرسازی کرد.

اخراج از دانشگاه

زرین کلک در سال ۱۳۸۶ از دانشگاه تهران اخراج شد. دلیل این امر هتک حرمت یک دانشجوی چادری اعلام شد. ماجرا از این قرار بود که: «در کلاس درس نورالدین زرین کلک به یکی از دانشجویان خود که فرشته بدون مویی را نقاشی کرده بود می‌گوید فرشته کچل زیبا نیست. یکی دیگر از دختران دانشجو می‌گوید زیبایی به کچل و مودار بودن نیست. در این زمان نورالدین زرین کلک به سمت همین دختر می‌رود چند تار موی او را نشان می‌دهد و می‌گوید این دختر کچل نیست».

مهاجرت به آمریکا

سید عبدالحسین مختاباد در دیدار با نورالدین زرین کلک که قصد دارد تا پایان فروردین ماه به آمریکا مهاجرت کند، گفت: شورای شهر تهران و شهرداری تهران باید حداکثر تلاش خود را برای فراهم کردن زمینه‌های مناسب برای فعالیت هنرمندان در شهر به کار برند چرا که این هنرمندان آبرو و افتخار شهر تهران هستند.

وی افزود: در سال‌های اخیر به بسیاری از هنرمندان و از جمله استاد زرین کلک کم توجهی و حتی بی‌توجهی شده‌است و همین رفتارهای نامناسب سبب شده که هنرمندانی چون زرین کلک که باید در وطن بمانند و هنر خود را در این سرزمین عرضه کنند و شاگردان فراوانی تربیت کنند، دلسرد یا خانه‌نشین شوند یا جلای وطن کنند.

در این دیدار نورالدین زرین کلک به بیان تاریخچه انیمیشن ایران پرداخت و گفت: متأسفانه در سال‌های اخیر من را خانه‌نشین کرده‌اند و محل کارم خانه‌ام شده و امروز هم علی‌رغم اینکه دل کندن از وطن برایم بسیار سخت و طاقت فرساست ولی بعد از سال‌ها مقاومت به آن تن داده‌ام چراکه دیگر انگیزه و زمینه‌ای وجود ندارد تا در سرزمینم به جوان‌هایی که می‌بینم چقدر به انیمیشن، سینما و هنر علاقه‌مند هستند خدمت کنم و به آن‌ها دانسته‌های خود را یاد بدهم.

تحصیلات

• ۱۳۴۱، دکترای داروسازی (دانشگاه تهران)
• ۱۹۷۲، کارگردانی انیمیشن (آکادمی سلطنتی بلژیک)
• ۱۹۷۵، فیلم عروسکی (استودیو ییرژی ترنکا)

آثار

فیلم

• ۱۳۴۹، وظیفهٔ اول (بلژیک)
• ۱۳۵۰، زمین بازی بابوش (بلژیک)
• ۱۳۵۱، فیلیپو و قطاری از هنگ کنگ (بلژیک)
• ۱۳۵۲، تداعی
• ۱۳۵۲، اتل متل
• ۱۳۵۳، راهی به همسایه
• ۱۳۵۴، دنیای دیوانه دیوانه دیوانه
• ۱۳۵۵، امیر حمزه دلدار و گور دلگیر
• ۱۳۶۱، چشم تنگ دنیادار
• ۱۳۶۵، ابرقدرت‌ها
• ۱۹۸۷–۱۹۹۱، سند باد، (هالیوود، ناتمام)
• ۱۹۹۹، مسکو
• ۱۳۷۸، هویت
• ۱۳۷۸، پود
• ۱۳۸۶، شازده کوچولو
• ۱۳۸۶، در سازمات ملل (دردست تولید)

کتاب و کاریکاتور

• ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰، کاریکاتور و تصویرسازی برای روزنامه‌ها و مجلات
• ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۸، کتاب‌های درسی ابتدائی (اول تا چهارم)
• ۱۳۴۲، چهارراه تمدن‌ها (بخش ایران)
• ۱۳۴۴، افسانهٔ سیمرغ
• ۱۳۴۶، امیرحمزه صاحب قران و مهتر نسیم عیار
• ۱۳۴۷، کلاغ‌ها
• ۱۳۵۱، زال و سیمرغ
• ۱۳۵۲، قصه گل قالی
• ۱۳۵۲، قصه کرم ابریشم
• ۱۳۵۳، نوروزها و بادبادک‌ها
• ۱۳۵۳، کورش شاه
• ۱۳۵۳، وقتی که من بچه بودم
• ۱۳۵۴، زال و رودابه
• ۱۳۵۵، افسانه‌های آسیائی
• ۱۳۶۱، اگر می‌توانستم
• ۱۳۶۵، آ اول الفباست
• ۱۳۶۸، کارخانهٔ همه‌کاره
• ۱۳۷۴، از آب‌ها
• ۱۳۸۶، قضیه فیل و فنجان
• ۱۳۹۵ دبیرستان اسدآبادی، نشر اچ اند اس مدیا، لندن
• ۱۳۹۵ فکاسی‌های خانگی، نشر اچ اند اس مدیا، لندن
• ۱۳۹۷ کتاب هزار بیشه ملانصرالدین

نشر کارنامه متن منوچهر انور تصویرگری نورالدین زرین‌کلک

سایر فعالیت‌های هنری

• از ۱۹۷۱ (۱۳۴۹)، عضو انجمن جهانی فیلمسازان انیمیشن (آسیفا).
• از ۱۳۵۱، عضو هیئت داوران فستیوال‌ها و جشنواره‌های ملی و بین‌المللی انیمیشن و تصویرسازی.
• ۱۳۵۳، مؤسس و مدرس اولین مدرسه انیمیشن ایران.
• ۱۳۵۶، مؤسس و مدرس دانشکدهٔ انیمیشن (دانشگاه فارابی).
• ۱۳۵۶، بنیان‌گذار انجمن فیلمسازان انیمیشن ایران (آسیفا ایران).
• از ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰ (میلادی)، عضو هیئت مدیرهٔ انجمن جهانی فیلمسازان انیمیشن (آسیفا).
• از۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ (میلادی)، رئیس انجمن جهانی فیلمسازان انیمیشن (آسیفای بین‌الملل).

جوایز

• ۱۳۴۸، کتاب برگزیده سالشورای کتاب کودک ایران برای کتاب افسانه سیمرغ.
• ۱۳۴۹، نشان بهترین کتاب سال یونسکوی ایران برای کتاب کلاغ‌ها.
• ۱۹۷۰، نشان بهترین کتاب سال یونسکو (توکیو/ژاپن) برای کتاب کلاغ‌ها.
• ۱۹۷۱، سیب طلائی بی ینال براتیسلاوا (چک اسلواکی) برای کتاب کلاغ‌ها.
• ۱۹۷۱، جایزه برای مدارس انیمیشن فستیوال بین‌المللی فیلم آنسی (فرانسه) برای فیلم وظیفه اول.
• ۱۹۷۱، جایزه کلوتید کوپی/ فستیوال ملی فیلم بلژیک برای فیلم وظیفه اول.
• ۱۳۵۴، نشان کتاب برگزیده سال (شورای کتاب کودک ایران) برای کتاب وقتی که من بچه بودم.
• ۱۹۷۵، دیپلم افتخار فستیوال بین‌المللی فیلم سان فرانسیسکو (آمریکا) برای فیلم تداعی.
• ۱۹۷۶، جایزه بهترین سناریو فستیوال بین‌المللی فیلم سالونیکی (یونان) برای فیلم دنیای دیوانه دیوانه دیوانه.
• ۱۹۷۶، لوح افتخار فستیوال بین‌المللی فیلم شیکاگو، ایلینوی (آمریکا) برای فیلم دنیای دیوانه دیوانه دیوانه.
• ۱۹۷۶، جایزه نقره فستیوال بین‌المللی فیلم انیمیشن پرتقالبرای فیلم دنیای دیوانه دیوانه دیوانه.
• ۱۹۷۶، لوح سپاس فستیوال بین‌المللی فیلم قاهره (مصر) برای فیلم دنیای دیوانه دیوانه دیوانه.
• ۱۹۷۶، جایزه بهترین سناریو فستیوال بین‌المللی اوبرهاوزن (آلمان) برای فیلم دنیای دیوانه دیوانه دیوانه.
• ۱۹۷۶، دیپلم افتخار فستیوال بین‌المللی فیلم پاریس (فرانسه) برای فیلم دنیای دیوانه دیوانه دیوانه.
• ۱۹۷۸، دیپلم افتخار فستیوال بین‌المللی فیلم جیفونی (ایتالیا) برای فیلم امیر حمزه دلدار و گور دلگیر.
• دیپلم افتخار هانس کریستین آندرسن برای کوشش‌های عمرانه در تصویرسازی کتاب کودک.
• ۱۹۸۷، لوح تقدیر نمایشگاه کتاب بولونیا (ایتالیا) برای کتاب آ اول الفباست.
• ۱۳۶۸، جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره تهران برای فیلم ابرقدرت‌ها.
• ۱۳۷۸، جایزه ویژه هیئت داوران بی ینال بین‌المللی کتاب تهران برای کتاب ملا نصرالدین.
• ۲۰۰۰، جایزه موزه ایلوستراسیون توکیو (ژاپن) برای کتاب ملا نصرالدین.
• ۲۰۰۰، عنوان جواهر قرن (بیستم) از فستیوال بین‌المللی فیلم آنسی (فرانسه) برای فیلم دنیای دیوانه دیوانه دیوانه.

منابع

• «زندگینامه: نورالدین زرین کلک (۱۳۱۶-)». همشهری آنلاین. ۲۷ اسفند ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۲ مه ۲۰۲۰.
• «جادوی نقش‌های متحرک! (دربارهٔ نورالدین زرین کلک)»، روزنامه ایران، سال دهم (۲۸۱۵)، ص. ۹، ۱۸ خرداد ۱۳۸۳
• آرش نصیری (۱۴ اسفند ۱۳۸۲)، «تهران تازه پوست ترکانده بود (گفتگو با نورالدین زرین کلک- پدر انیمیشن ایران)»، روزنامه همشهری (۳۳۲۵)، ص. ۱۵
• «گزارش تصویری مراسم بزرگداشت نورالدین زرین‌کلک». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۸۶.
• «زرین‌کلک نوع دیگری از تصویرگری را در ایران رقم زد». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۸۶.
• «مهم‌ترین ویژگی زرین‌کلک تصویرگری حماسه‌های شاهنامه برای کودکان است». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۸۶.
• «تقدیر از پدر انیمیشن ایران در موزهٔ امام علی». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۸۶.

جستارهای وابسته

• انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران
• موزه گرافیک

پیوند به بیرون

• وبگاه شخصی نورالدین زرین‌کلک

نورالدین زرین‌کلک
صفحه در وبگاه IMDb