نورالدین کیانوری

نورالدین کیانوری (۱۲۹۴ در بلده – ۱۳۷۸ در تهران) فعال سیاسی ایرانی و دبیر اول کمیتهٔ مرکزی حزب توده ایران از سال ۱۳۵۷ تا سال ۱۳۶۲ بوده‌است.

نورالدین کیانوری
زادروز	۱۲۹۴ بخش بلده، شهرستان نور، مازندران
درگذشت	۱۴ آبان ۱۳۷۸
ملیت	ایرانی
نام‌های دیگر	Silvio Macetti N.K, Сильвио Масетти
پیشه	فعال سیاسی، دکتری معماری و شهرسازی
نهاد	حزب توده ایران
نقش‌های برجسته	دبیر اول کمیتهٔ مرکزی حزب توده ایران (۱۳۵۷–۱۳۶۲) زندانی سیاسی
لقب	رفیق کیانوری، رفیق کیا
مکتب	مارکسیست
همسر	مریم فیروز (۱۳۲۳–۱۳۷۸)
والدین	شیخ مهدی نوری، زهراخانم سلطانی نوری

توده‌ای هستم و همراه امام، ماندگارم که زمان است به کام»
نورالدین کیانوری، دبیر اول حزب توده در نشست پرسش و پاسخ ۲۰ شهریور ۱۳۶۱ خورشیدی.

«

»

محتویات

زندگی شخصی

نورالدین کیانوری متولد ۱۲۹۴ در بلده در شهرستان نور، مازندران و والدینش شیخ مهدی نوری و زهرا سلطانی نوری (فرزند میرزا محمد حسن سلطانی نوری (معروف به محمد حسن معین) نوهٔ کاظم سلطان نوری) بودند. او نوهٔ پسری شیخ فضل‌الله نوری و سکینه محدث نوری بود. در سال ۱۳۲۳ با مریم فیروز ازدواج کرد. مریم فیروز تا پایان عمر در کنار همسرش بود. نورالدین کیانوری تنها سیاستمداری (شخصی) بود که توسط سید روح‌الله مصطفوی خمینی از مرگ (حکم اعدام) نجات پیدا کرد.

فعالیت معماری، شهرسازی و طراحی جامع

او تحصیلات خود را در ایران و آلمان انجام داد و از دانشگاه فنی آخن دکترای مهندسی راه و ساختمان گرفت.

پس از تحصیل در آخن در شهر مونیخ و سپس در ایران مشغول به کار با تخصص طراحی بیمارستان شد. او استاد معماری در دانشگاه تهران بود. کتاب «ساختمان‌های درمان و بهداشت» را در دوران حبس و سرانجام پس از فرار از زندان قصر به تحریر درآورد که حداقل تا زمان فوتش (بیش از ۶۰ سال) تنها منبع علمی در طراحی و معماری درمانگاه و بیمارستان در ایران می‌باشد.

او در مهاجرت به آلمان دموکراتیک با نام «سیلویو ماکتی ن.ک.» (به آلمانی: ‏.Architect Silvio Macetti N.K) در دو دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی به تحقیق و تدریس در آکادمی ساختمان برلین (به آلمانی: ‏(Deutsche bauakademie zu berlin (DBA) مشغول بوده‌است. بخشی از مهم‌ترین آثار و مقالاتش در این دوره عبارت‌اند از:

• کتاب واحدهای مسکونی بزرگ که تجزیه و تحلیل و طرح جامع معماری و شهرسازی اجتماعی می‌باشد و بیش از نیم قرن پیش در شرایط بعد از جنگ جهانی دوم و بازسازی آلمان توسط نورالدین کیانوری تحت نام مستعار Dr. Architect Silvio Macetti N.K. به زبان آلمانی نوشته و در مدت زمان یک سال پس از انتشار، ۸ بار در آلمان تجدید چاپ شده‌است.
• طرح و پروژه .N.K - پیشنهاد برای مسکن‌سازی صنعتی (انبوه‌سازی صنعتی مسکن) ۶۷–۱۹۶۵. نشریهٔ علمی روستوک آلمان
• آسمان‌خراش‌های مسکونی - (مقاله) نشریه علمی معماری آلمان
• کتاب آسمان‌خراش‌های مسکونی - (کتاب با ۱۶۷ تصویر - نتایج ۱۰ سال تحقیق از سال ۱۹۵۶ تا ۱۹۶۷)
• مشکلات توسعه راه و مشکلات ساخت و ساز مسکن - (مقاله) نشریه علمی معماری آلمان
• شیوه زندگی اجتماعی و مشکلات توسعه راه و حمل و نقل شهری - (مقاله) نشریه علمی معماری آلمان
• چشم‌انداز معماری اجتماعی - معماری اجتماعی متضاد تئوری همگرایی مقاله مشترک - نشریه علمی معماری آلمان
• اقتصاد شهری و بغرنجی شهرسازی - (طراحی جامع شهر)
• بغرنجی اقتصاد ساختاری و فضایی بر مبنای حفظ محیط زیست - (مقاله) مجله معماری آلمان
• طراحی شهری و معماری تا سال ۲۰۰۰ و فراتر از آن - طرح جامع - مجموعه طرح‌ها نورالدین کیانوری (نتایج ۱۰ سال تحقیق از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۸) با نام مستعار Dr. Architect Silvio Macetti N.K که از آکادمی معماری برلین به سرقت رفته)

فعالیت سیاسی

پیش از انقلاب ۱۳۵۷

کیانوری با پایان تحصیلات خود در ۱۳۱۹ به ایران آمد و در ۱۳۲۱ به حزب تازه تأسیس توده پیوست. کیانوری چند سال بعد رهبری شاخه جوانان حزب را بر عهده گرفت و در جریان وقایع مربوط به ملی شدن صنعت نفت از طرفداران نهضت ملی محمد مصدق بود، او با فروپاشی سازمان نظامی حزب توده به همراه بسیاری از رهبران دیگر توده در سال ۱۳۳۴ نخست به اتحاد شوروی و سپس در ۱۳۳۶ به جمهوری دموکراتیک آلمان مهاجرت نمود. با اوج‌گیری جنبش انقلابی ایران در سال ۱۳۵۷ به عنوان دبیر اول حزب توده ایران جای ایرج اسکندری را گرفت و در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۸ به ایران بازگشت. تعداد اندکی از گردانندگان حزب در برلین شرقی که مقر حزب توده در تبعید بود باقی‌ماندند و دفتر این حزب را در اروپا فعال نگه داشتند.

پس از انقلاب ۱۳۵۷

کیانوری سیاست جدید حزب توده را در جهت پشتیبانی از انقلاب ایران و ائتلاف با نیروهای انقلابی-مذهبی علیه طرفداران رژیم پهلوی تعریف کرد. او نظرات ضد وابستگی به ایالات متحده آمریکا توسط رهبر انقلاب سید روح‌الله خمینی و انقلابیون سرنگون‌کننده حکومت شاهنشاهی پهلوی را وجه مشترک مهمی میان حزب توده و حکومت قانونی بعد از انقلاب می‌دانست.

صلاحیت کیانوری و تعداد دیگری از رهبران حزب مانند محمدعلی عمویی و تعدادی دیگر برای انتخابات مجلس اول تأیید شد و این در حالی بود که ایدئولوژی مارکسیستی حزب توده از سوی حکومت جدید به کفر تعبیر می‌شد. علی‌رغم پشتیبانی حزب توده از نظام جدید در مقاطعی حساس از جمله در جنگ ایران و عراق و هم‌چنین قرار دادن اطلاعات محرمانه امنیتی در کودتای نوژه در اختیار مسئولان نظام جدید، (علی اکبر هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود چندین بار به ملاقات با نورالدین کیانوری و محمدعلی عمویی در منزل شخصی خود و دریافت اطلاعات سری از آن‌ها اشاره می‌کند.) استراتژی کیانوری در پی تغییر ماهیت و رفتار حکومت شوروی نسبت به جمهوری اسلامی ایران و واریز کردن سیل اسلحه مدرن برای حکومت صدام شکست خورد. شروع درگیری کیانوری با سکرت فراماسونی شوروی-فرانسه-آلمان در این مقطع می‌باشد .

رهبری حزب، با شیعیان و نیروهای طرفدار آیت‌الله خمینی از گذشتهٔ مثبت و دوستانه برخوردار بود: پشتیبانی رهبری حزب از قیام ۱۵ خرداد، و پخش برخی از اعلامیه‌های آیت‌الله خمینی از رادیو پیک ایران. موضع ضد آمریکایی آیت‌الله خمینی، در عمل، بازتاب نگرش جهانی خمینی به این موضوع بود، و به نوعی، همسویی یافت با موضع ضدامپریالیستی حزب توده، و زمینه‌ساز سیاست حزب برای پشتیبانی از آیت‌الله خمینی شد. نورالدین کیانوری در نشست پرسش و پاسخ ۲۰ شهریور ۱۳۶۱ خورشیدی شعری را نقل قول کرد بدین مضمون: توده‌ای هستم و هم‌راه امام، ماندگارم که زمان است به کام. نورالدین کیانوری چنین می‌پنداشت که با تشدید جنبهٔ ضد آمریکایی انقلاب، در شرایط آرایش قوای بین‌المللی و وضعیت سیاسی ـ جغرافیایی ایران و روش دوستانهٔ شوروی، جمهوری اسلامی راهی جز آن نخواهد داشت که به تدریج به سوی جبههٔ ضدامپریالیستی کشیده شود. تصور این بود که تعمیق (مبارزهٔ ضدامپریالیستی) و نزدیکی بیشتر با شوروی، به تفاهم و نزدیکی جمهوری اسلامی با حزب خواهد انجامید. کیانوری معمار و مبلغ سیاست نزدیکی به آیت‌الله خمینی بود. پشتیبانی گاه بیش از حد یک‌سویهٔ این حزب از روح‌الله خمینی، و تأکید بر جنبهٔ ضدآمریکایی وی به رهبری کیانوری انجام شد.

بنابر اسناد احزاب کمونیست و کارگری جهان، دوران کنونی، دوران گذار از سرمایه‌داری به سوسیالیسم و تضاد اصلی جهانی نیز «تضاد میان جبههٔ کشورهای سوسیالیستی و متحدان آنها با امپریالیسم جهانی به رهبری آمریکا» فرمول‌بندی شده بود. نورالدین کیانوری در پشتیبانی از مبارزهٔ ضد آمریکایی گرایش آقای خمینی، بر این پندار بود که به وظیفهٔ سیاسی و انقلابی خود عمل می‌کند.

در پاسخ به استفتایی که از آقای خمینی به تاریخ شعبان ۱۳۹۷ شد، او می‌گوید: «من صریحاً اعلام می‌کنم که از این دسته‌جات چه کمونیست، چه مارکسیست، … و تفرقه اندازان … به هر اسم و رسمی باشد، متنفرم و بیزارم و آنها را خائن به مملکت و مذهب می‌دانم». (پیام انقلاب جلد اول ص. ۱۶۸) کیانوری که از چپگراها، افراطیون چپ، تروریست‌های چپ‌گرای، مسلمان نماها، تروریست‌های مارکسیست-مذهبی و تروریست‌های مذهبی (همانند گروه فرقان) بیزار و متنفر بود و توجهی چندانی به اسناد احزاب کمونیست و کارگری جهان در فرمول بندی‌ها و نظریه‌پردازی سیاسی نداشت. نورالدین کیانوری طراح سیاست وحدت عمل و اتحاد وسیع نیروهای اصیل انقلابی و ضدامپریالیستی در ایران به رهبری سید روح‌الله مصطفوی موسوی خمینی بود.

نورالدین کیانوری در تشویق هیجان‌های «ضدامپریالیستی دانشجویان پیرو خط امام» قبل و بعد از حمله «دانشجویان پیرو خط امام» به سفارت ایالات متحده آمریکا در تهران نقش داشت. وی بحران گروگان‌گیری در سفارت آمریکا را «منفجر ساختن ستاد براندازی انقلاب ایران» عنوان می‌کرد.

کیانوری می‌گفت: «تشدید مبارزه علیه امپریالیسم و ارتجاع داخلی زمینه را برای تشکیل چنین جبهه‌ای (جبههٔ متحد خلق) مسلماً هموار خواهد کرد. ما با تمام قوا درجهت تقویت این روند می‌کوشیم.» (پرسش و پاسخ ۱۵ آبان ۱۳۵۹).

بر این اساس کیانوری با حرکت از خصلت ضدامپریالیستی انقلاب، انقلاب ایران را در ردیف سلسله جنبش‌های رهایی‌بخش ملی خلق‌های جهان سوم، ارزیابی می‌کرد. (مجلهٔ دنیا شمارهٔ ۵ سال ۱۳۵۷ "برخی مسائل نظری مربوط به انقلاب ایران").

زندان

او در بهمن ماه ۱۳۶۱ همراه با بسیاری از رهبران، اعضا و هواداران حزب دستگیر شد. چند ماه بعد در اعترافات تلویزیونی ضبط شده در زندان که دستگاه‌های اطلاعاتی جمهوری اسلامی ترتیب داده بودند و از تلویزیون ایران پخش شد، رهبران درهم‌شکسته حزب یک به یک به جاسوسی برای شوروی اعتراف کردند. کیانوری، تکیده و درهم شکسته، اظهار داشت که «حزب توده از آغاز تأسیس در ۱۳۲۰ تا به حال، ابزاری برای جاسوسی و خیانت بوده‌است».

کیانوری در سال ۱۳۶۸ هنگامی که ۷۴ سال داشت و پس از شش سال حبس و زیر شکنجه قرار گرفتن، حاضر شد نامش در گزارش «گالیندوپل» نخستین نماینده کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد که از زندان اوین دیدار نمود، مبنی بر شکنجه دیدن و بدرفتاری نوشته شود. او با نشان دادن دست نیمه فلج و انگشت‌های شکسته و پای آسیب دیده، در حضور مسئولین زندان اوین دربارهٔ نحوه شکنجه شدن وحشیانه خود صحبت نمود و همین‌طور در گزارش اضافه کرد که سه تن از اعضای حزب در سلول‌های انفرادی به سر می‌برند، کیانوری هم‌چنین اتهام جاسوسی و توطئه را رد نموده و اعدام هزاران جوان بیگناه را محکوم کرد.

او در زندان نامه‌ای به سید علی خامنه‌ای در خصوص شکنجه‌های زندانیان نوشت و در آن نامه گفت که برای اعتراف به اتهام دروغین تدارک کودتای مسلحانه برای سرنگون ساختن نظام جمهوری اسلامی، به همراه سایر رهبران حزب به شدت شکنجه شده و همسرش مریم فیروز و همین‌طور افسانه دخترش را شلاق زده و در مقابل چشمانش از سقف آویزان نموده‌اند. کیانوری پس از آزادی از زندان اوین تحت مراقبت ویژه وزارت اطلاعات و تا پایان عمر خود در حبس خانگی به سر برد و تحت نظر بود. او در آستانه فروپاشی شوروی با اصلاحات گورباچف مخالفت کرد و بحران و فروپاشی شوروی را به توطئه آمریکا نسبت داد.

برخی نظرات و نوشته‌ها در مورد وی

کیانوری که از اعضای تأثیرگذار کمیته مرکزی حزب توده ایران بود، در پلنوم شانزدهم کمیته مرکزی حزب توده ایران در اسفند ۱۳۵۷ به عنوان دبیر اول حزب انتخاب شد و تا ۱۶ بهمن سال ۱۳۶۱ که زندانی شد و زیر شکنجه رفت دبیراولی این حزب را در دوران پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران بر عهده داشت. وی در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۸ به ایران بازگشت و به عنوان دبیر اول کمیته مرکزی حزب، نقش مهمی در سیاست‌های حزب ایفا می‌کرد. سیاست‌های مبتنی بر حمایت و پشتیبانی گاه یک‌جانبه از روح‌الله خمینی و «خط امام» به رهبری وی صورت گرفت. در سال‌های اولیه دهه ۱۳۶۰ خورشیدی، حزب به رهبری کیانوری از برخورد حکومت اسلامی با وابستگان گروه‌های سیاسی‌ای که به مقابله مسلحانه با نظام اسلامی برخاسته بودند، حمایت می‌کرد.

در بهمن ۱۳۶۱ بیش از ۵۰ نفر از اعضای رهبری و کادرهای فعال آن از جمله نورالدین کیانوری و همسرش مریم فیروز، توسط سپاه پاسداران به اتهام «جاسوسی» دستگیر و در زندان توحید به زیر شکنجه برده شدند. وی در زندان به اتهام «تدارک کودتای مسلحانه برای سرنگون ساختن نظام جمهوری اسلامی» متهم شد و نهایتاً در ۱۱ اردیبهشت سال ۱۳۶۲ در حمله دوم نیروهای امنیتی ایران به بقیه رهبران، کادرها و اعضا حزب بیش از ۱۰٬۵۰۰ نفر از اعضای حزب توده ایران و رهبری و کادرهای فعال آن دستگیر و به زیر بازجویی و شکنجه برده شدند. در اعترافات تلویزیونی ضبط شده در زندان که دستگاه‌های اطلاعاتی جمهوری اسلامی ترتیب داده بودند و از تلویزیون ایران پخش شد، کیانوری تکیده و درهم شکسته، اظهار داشت که «حزب توده از آغاز تأسیس در ۱۳۲۰ تابه حال، ابزاری برای جاسوسی و خیانت بوده‌است».

وی در بهمن ۱۳۶۸ نامه‌ای به سیدعلی خامنه‌ای نوشت و در آن با ذکر جزئیات به بی‌اعتبار بودن اعترافاتی که با اعمال فشار، تهدید و شکنجه خود و خانواده‌اش در زندان انجام شده بود، پرداخت و از همکاری‌اش در دوران زندان با یکی از روحانیون به نام آقای موسوی زنجانی از حوزه علمیه قم در زمینه آشنایی حوزه علمیه با مارکسیسم و کتاب کاپیتال پرده برداشت.

درگذشت

کیانوری که در سال‌های آخر عمر خود همچنان از سیاست‌های حزب توده در جهت پشتیبانی از انقلاب اسلامی ایران دفاع می‌کرد، در ۱۴ آبان ۱۳۷۸ در گذشت و در بهشت زهرای تهران قطعه ۲۴۲، ردیف ۵۷، شماره ۳۱ به خاک سپرده شد .

کتاب‌ها، مقالات، میزگرد تلویزیونی

• میزگرد تلویزیونی: آزادی، هرج و مرج و زورمداری , جلسه اول: اول خرداد ۱۳۶۰ http://toluehagh.ir/um/uploads/2013/12/monazere_beheshti_kianuri.pdf
• میزگرد تلویزیونی: آزادی، هرج و مرج و زورمداری , جلسه دوم: چهارم خرداد ۱۳۶۰ http://toluehagh.ir/um/uploads/2013/12/monazere_beheshti_kianuri.pdf
• میزگرد تلویزیونی: آزادی، هرج و مرج و زورمداری , جلسه سوم و چهارم
• کتاب «ساختمان‌های درمان و بهداشت» سال ۱۳۲۹ تهران. قطع وزیری، ۱۸۰ صفحه.
• حزب توده ایران و مسائل میهن انقلابی ما- مجموعه مقالات، مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها ۱۳۶۰–۱۳۵۷، تهران: انتشارات حزب توده ایران، آذر ۱۳۶۱، ۷۹۳ صفحه.
• کیانوری، نورالدین (۱۳۷۱). خاطرات نورالدین کیانوری. انتشارات اطلاعات. صص. ۶۸۸. شابک ۹۶۴-۴۲۳-۲۰۵-۴.
• «راه توده ـ گفتگو با تاریخ- نورالدین کیانوری». راه توده. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۳۰. 
• کتابهای خاطرات نورالدین کیانوری و گفتگو با تاریخ - نورالدین کیانوری که او خود این کتاب‌ها را قبول نداشته و به صراحت گفته‌است که این نوشته دیگران است به نام من.

مقالات و کتابهای کیانوری با محتوای «شهر سازی» و «طراحی جامع شهری» به زبان آلمانی و روسی

لیست بخشی از مقالات و کتابهای نوشته شده توسط نورالدین کیانوری به زبان‌های المانی و روسی:

(مقالات و کتاب‌ها تحت نام مستعار Silvio Macetti N.K. , Dr. Silvio Macetti و Сильвио Масетти توسط او در برلین نوشته شده و دارای محتواهای طرح جامع معماری و شهرسازی اجتماعی می‌باشد)

• ۱۹۶۵ , مقاله Grosswohneinheiten - 10/1965 Deutsche Architektur VEB Verlag für Bauwesen Berlin, 1965
• ۱۹۶۵–۶۷ , Konzeption NK — ein Vorschlag für den industriellen Wohnungsbau - Deutsche Architektur 3/1967 Sächsische Zeitung Krankenhaus Rostock Interpol
• ۱۹۶۶ , Zeit und Raum , Entscheidende Faktoren der künftigen Entwicklung der sozialistischen Architektur - In: Deutsche Architektur (1966), H. 1, S. 10–11
• ۱۹۶۷ , کتاب Großwohneinheiten [http://nikrouz.com/kianouri.PDF 1968 , .VEB Verlag für n Bauwesen. , e
• ۱۹۶۸ , Wohnhochhäuser - مجله Deutsche Architektur 8/1968
• ۱۹۶۸ , Probleme des Wohnungsbaus - مجله Deutsche Architektur" 10/1968
• ۱۹۶۹ , مقاله Ein Aktuelles Problem-Wohnungsbau-Grosswohneinheiten Deutsche Architektur Band 18 ausgabe 7-12 Deutsche Bauakademie, Bund Deutsche Architekten, original von: Pennsylvania State University digitalisiert 21.sep.2010.
• ۱۹۷۰ , Die weitere Entwicklung der sozialistischen Lebensweise und das Problem des städtischen Personenverkehrs
• ۱۹۷۰ , Sozialistische Architektur kontra Konvergenztheorie , Heinz Heuer. Umfrage: Perspektiven der sozialistische Architektur - Edmund Collein u. a. Bernhard Geyer, Noureddin Kianouri تحت نام مستعار Dr. Silvio Macetti , Otto Patze Helmut Trauzettel مجله Deutsche Architektur 8/1970
• ۱۹۷۱ , Ökonomie der Stadt und komplexe Ökonomie des Städtebaus , Noureddin Kianouri تحت نام مستعار Dr. Silvio Macetti مجله Deutsche Architektur 10/1971
• (????) , Ökonomie der Freizeit und Stadtgestalt - Noureddin Kianouri , تحت نام مستعار Silvio Macetti Berlin
• ۱۹۷۱ , Сильвио Масетти - Крупные жилые комплексы Издание: Издательство литературы по строительству, Москва, Объем: ۱۸۵ стр in PDF format [۵]
• ۱۹۷۲ , Wo steht mein Bett im Jahre 2000 - Noureddin Kianouri تحت نام مستعار Dr. "Silvio Macetti" مجله "form+Zweck"
• ۱۹۷۹ , DH 2/21675 Bundes Archive - Die komplexe Ökonomie der baulich-räumlichen Umwelt- Noureddin Kianouri تحت نام مستعار Dr. Silvio Macetti
• ۱۹۶۹–۷۹ , Skizze einer Problemstellung für die Ausarbeitung einer Wissenschaftlichen Prognose der entscheidenden Entwicklungstendenzen des Städtbaus und der Architektur bis zum Jahr 2000 und darüber hinaus, Deutsche Bauakademie zu Berlin, Wissenschafliche Direktion, Abteilung Prognose (unv. Mat.) , Noureddin Kianouri تحت نام مستعار Dr. Silvio Macetti

منابع

*گفتگو با تاریخ، نورالدین کیانوری، ۱۳۷۶

پیوند به بیرون

• مقالات دربارهٔ کیانوری در وبگاه راه توده