ملی-مذهبی

ملی-مذهبی گرایشی سیاسی است که به‌صورت مشخص در ایرانِ پس از در گذشت روح‌الله خمینی توسط گروه‌های سوسیال دموکرات به رهبری عزت‌الله سحابی با این عنوان شکل گرفتند. ریشه‌های این نوع فعالیت سیاسی همراه با حفظ دین‌داری (اسلام، شیعه) و سوسیال دموکراسی است که در گروهای تشکیل‌دهندهٔ این مجموعه وجود دارد. اما خود این اصطلاح، بعد از فوت روح‌الله خمینی و در اواخر ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، گروه‌های اپوزیسیون با اندیشه‌های سوسیال دموکرات به دنبال تلاش برای حضور در عرصه‌های سیاسی از طریق انتخاباتی توسط روزنامه نگاران و خودشان به عنوان فعالی ملی- مذهبی نامیده شدند. این تلاش در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی منجر به ایجاد گروهی به رهبری عزت‌الله سحابی بنام فعالان ملی مذهبی شد.

ملی-مذهبی
بنیان‌گذار	عزت‌الله سحابی
بنیان‌گذاری	۱۳۷۴
ستاد	تهران
روزنامه	ایران فردا پیام هاجر چشم‌انداز ایرانایرانیان فردا پیام ابراهیم [کومش فردا]
مرام سیاسی	نوگرایی دینی روشنفکری دینی سوسیال دموکراسی جمهوریخواهی پرهیز از خشونت
طیف سیاسی	چپ میانه
وابستگی بین‌المللی	None
وبگاه
melimazhabi.com

تاریخچه جریانات تحول خواه مذهبی در ایران

نسل اول اصلاح طلبان مذهبی ایران با ظهور سید جمال الدین اسدآبادی در انقلاب مشروطه پا گرفت.

نسل دوم این گرایش در دهه سی با چهره‌هایی چون مهدی بازرگان در دوره اول فکری خود و یدالله سحابی کوشیدند تا اسلام را با علوم تجربی آشتی دهند.

نسل سوم این موج از دهه چهل به بعد پدیدار و در آثار دوره دوم فکری مهندس بازرگان، آثار علی شریعتی ، آیت الله طالقانی و برخی بنیان‌گذاران سازمان مجاهدین خلق و در کارنامه فکری و سیاسی کسانی چون عزت‌الله سحابی بر آن بودند تا الگوهای مدیریت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه را از متون مرجع اسلامی استخراج کنند.

نسل چهارم جریان ملی-مذهبی در دومین دهه بعد از انقلاب اسلامی در ایران، به نقد شکل گیری استبداد در حاکمیت دینی نظام جمهوری اسلامی و تفسیر تک صدای متون مرجع دینی در آثار چهره های سرشناس این جریان از جمله عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری پرداختند.

چارچوب فکری و نظری جریان ملی-مذهبی

افراد و گروه‌های مختلف منتسب به این جریان فکری، برداشت‌های متفاوتی از سیاست، دین، مقوله دولت-ملت و رابطه عقل و عرف دارند.

رهبر گروه فعالان ملی مذهبی، عزت‌الله سحابی، برای تبیین چارچوب فکری این جریان آن را یکی از شاخه‌های «نوگرایی دینی» می‌شمارد و پایه گذار آن را سید حسن مدرس می‌داند و آن را در مقابلِ «روشن‌فکری دینی» که با حرکت عبدالکریم سروش مطرح شد قرار می‌دهد و بیان می‌کند که جریان روشن‏فکری دینی معتقد است که روشن‏فکران دینی به دنبال عقل بی قید و آزاد و نفی هر گونه ایدئولوژی هستند؛ حال آنکه ملی-مذهبی‏‌ها به دنبال بومی کردن مدرنیته و مؤلفه‏‌های آن در ایران‌ هستند... نوگرایی دینی معتقد به «بازگشت به منابع اصیل اسلامی» یعنی قرآن و نهج البلاغه و سیره ائمه و اتکا مستقیم بر آنهاست تا رجوع به فقه و اصول فقه استنباط شده از این منابع.

سحابی در مجله چشم‌انداز ایران بیان می‌کند که ملی‌مذهبی دنبال عقل آزاد (بدون قید) نیست، بلکه عقل را مستند به وحی نازل شده بر انسان می‌داند. و در ادامه می‌گوید: "ما خودمان سال‌های سال سنگ حکومت دینی را به سینه می‌زدیم... من می‌خواهم از اینجا این نتیجه را بگیرم که شاید لازم باشد ما در شعار حکومت دینی تجدیدنظر کنیم. آیا دین مستقیماً خودش حکومت می‌کند یا دین بر دوش مردمانی که معتقد به آن دین هستند حمل می‌شود؟ هر دوی آنها حکومت دین است، منتها یکی به واقعیت امر توجه دارد و معتقد است دین در قالب انسان‌ها ظهور پیدا می‌کند.

جریان ملی-مذهبی به لحاظ نظری منافع ملی را مقدم بر جهان-وطنی هایی مانند انترناسیونالیسمِ کارگری یا «اتحاد اسلام» که سید جمال تبلیغ می‏‌کرد می‌داند و حتی جهانی شدن مسلمین را هم فرع بر منافع ملی می‌داند.

فعالیت گروه‌ها و شخصیت‌های نزدیک به جریان ملی-مذهبی در سیاست بعد از انقلاب

گروه‌های اصلی این جریان سیاسی از زمان تشکیل و معرفی مفهوم ملی مذهبی اکثراً به‌صورت غیرفعال اعلام حمایت از کاندید و گروه مورد نظر در جناح چپ جمهوری اسلامی در صحنه سیاسی جمهوری اسلامی ایران و انتخابات‌ها فعال بوده‌اند. بعد از انتخابات ۱۳۸۸ و حوادث پس از آن، فعالان و چهره‌های اصلی گروه‌های ملی مذهبی با بازداشت، محاکمه و حبس مواجه شدند و با مرگ عزت‌الله سحابی در سال ۱۳۸۹ بسیاری از این فعالان به خارج از ایران مهاجرت کردند.

در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری دوم خرداد ۱۳۷۶، عزت‌الله سحابی، یکی از چهره‌های سرشناس این جریان، در انتخابات ثبت نام کرد و رد صلاحیت شد. سپس گروه فعالان ملی مذهبی از محمد خاتمی در این انتخابات حمایت کردند که ایشان پیروز انتخابات شد.

در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۸۰ نیز گروه فعالان ملی مذهبی از محمد خاتمی اعلام حمایت کرد.

روز دوشنبه ۱۶ خرداد ۱۳۸۴ پس از جلسه ای بین مصطفی معین، ابراهیم یزدی، عزت‌الله سحابی و تعدادی دیگر از چهره‌های سرشناس سیاسی سرشناس، نهضت آزادی ایران و گروه فعالان ملی مذهبی با صدور بیانیه مشترکی از نامزدی مصطفی معین، کاندیدای مورد حمایت گروه‌های معروف به اصلاح طلبان پیشرو، در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۴ حمایت کردند.

در انتخابات ریاست جمهوری خرداد ۱۳۸۸ شورای فعالان ملی و مذهبی از مردم خواست برای ایجاد تغییر در قوه مجریه، فعالانه در انتخابات شرکت کنند و به نامزدهای اصلاح طلب رأی دهند. سپس این گروه در بیانیه دیگری به‌صورت مشخص از میرحسن موسوی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ حمایت کرد.

در ۲۲ خرداد ۱۳۹۲ کنشگران ملی – مذهبی خارج از کشور طی بیانیه‌ای با دعوت مردم به شرکت در صحنه سیاسی کشور با شرکت انتخابات ریاست جمهوری۱۳۹۲، از نامزدی حسن روحانی حمایت کرده.

در واکنش به اعتصاب کارگران نیشکر هفت تپه، جمعی از فعالان ملی-مذهبی در آذر ۱۳۹۷ در بیانیه ای ضمن حمایت از اعتراضات کارگران نیشکر هفت تپه و فولاد اهواز و سایر اصناف کارگری تأکید کردند که «دولت موظف است حل ریشه ای مشکلات موجود در حوزه کارگری و اصلاح روش خصوصی سازی را در اولویت برنامه‌های خویش قرار دهد.»

در جریان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ در ایران که با گرانی بنزین شروع شد، جمعی از فعالان ملی مذهبی در بیانیه ای خطاب به حاکمیت جمهوری اسلامی بیان کردند:

تنها راه ملی و مردمی و مبتنی بر استقلال و حفظ تمامیت ارضی کشور برای پاسخ دادن به مطالبات مردمان معترض این است که حاکمان تن به تغییر سیاست و ساختار (قانون اساسی) بدهند. آزادی زندانیان سیاسی و عقیدتی، آزادی رسانه‌ها و احزاب و برگزاری انتخابات آزاد با شرکت همه گرایشات و نیروهای سیاسی قدم‌های اولیه و جدی برای تغییر مسیر کنونی است که معلوم نیست چه سرانجامی را برای مردم و میهن ما رقم خواهد زد.

در ۲ دی ۱۴۰۱ جمعی از اساتید دانشگاه، فعالان سیاسی و هنرمندان در بیانیه‌ای از اتهامات وارده به دکتر سعید مدنی، روزنامه‌نگار، جامعه‌شناس و از فعال ملی مذهبی، انتقاد و آزادی فوری و بی قید و شرط این کنشگر و پژوهشگر برجسته و دلسوز را خواستار شدند.

گروه‌های متشکل

1. روند جدایی(محمد محمدی گرگانی- محمدحسین رفیعی، عاطفه پهلوان، محمد حسین کبیر
2. گروه مجله چشم‌انداز لطف‌الله میثمی
3. جامعه زنان انقلاب اسلامی اعظم طالقانی، طاهره طالقانی، صدیقه کنعانی، جواد رحیم پور سردبیر پیام هاجر و پیام ابراهیم، غلامرضا جعفری مدیرمسئول پایگاه خبری ایرانیان فردا و دوفصلنامه کومش فردا
4. گروه ایران فردا عزت‌الله سحابی، کیوان صمیمی
5. جنبش مسلمانان مبارز حبیب‌الله پیمان، مرضیه مرتاضی لنگرودی
6. جاما نظام الدین قهاری
7. منفردین: مسعود پدرام - علیرضا رجایی-حسین شاه حسینی-محمد بسته نگار، محمد ملکی

اعضای برجسته

• تقی رحمانی
• رضا علیجانی
• هدی صابر
• محمد حسین رفیعی
• سعید مدنی
• مسعود پدرام
• عزت‌الله سحابی
• حسین شاه حسینی
• حبیب‌الله پیمان
• اعظم طالقانی
• محمد بسته نگار
• علیرضا رجائی
• محمد ملکی

جستارهای وابسته

• روشنفکری دینی

پیوند به بیرون

• وبگاه ملی مذهبی (این سایت ارگان رسمی این تشکیلات نیست اما مطالب افراد موسوم به ملی مذهبی را منتشر می‌کند)