نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران

نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران یا نیروی زمینی ارتش ایران (به‌اختصار: نزاجا) مهم‌ترین نیروی زیرمجموعه ارتش جمهوری اسلامی ایران است، که به‌عنوان بزرگترین سازمان رزمی در نیروهای مسلح ایران محسوب می‌شود و با مشارکت نیروی زمینی سپاه پاسداران، وظیفه حفاظت از مرزهای سرزمینی ایران را برعهده دارد. در حال حاضر سرتیپ کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش می‌باشد. پیشینه شکل‌گیری نیروی زمینی در ایران، به دوران پادشاهی هخامنشی بازمی‌گردد و فرم کنونی نیروی زمینی در قالب یک ارتش کلاسیک، در دوره رضاشاه پهلوی تأسیس گردید و در دوران محمدرضاشاه توسعه پیدا کرد. نیروی زمینی ارتش به لحاظ تعداد پرسنل فعال و ذخیره، نهمین نیروی بزرگ نظامی در جهان محسوب می‌شود.

نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران
نشان رسمی
پرچم رسمی
کنش	۱۳۰۰‌ش – تاکنون
کشور	ایران
وفاداری	جمهوری اسلامی ایران
رسته	نیروی زمینی ارتش
نقش	حفظ تمامیت ارضی کشور و دفاع از حقوق ملت ایران
اندازه	۳۵۰٫۰۰۰ نفر پرسنل پایور فعال ۳۵۰٫۰۰۰ نفر پرسنل وظیفه
بخشی از	نیروهای مسلح ایران
نام مستعار	نزاجا
نوع لباس
سالگرد	۲۹ فروردین
تجهیزات	۱٫۶۳۴ دستگاه تانک ۲٫۳۴۵ عراده نفربر ۲٫۱۲۸ قبضه توپخانه کششی ۵۷۰ قبضه توپخانه خودکششی ۱٫۹۰۰ دستگاه موشک‌انداز ۱۲۶ فروند بالگرد
نبردها	جنگ جهانی دوم جنگ ظفار محاصره ابوموسی جنگ ایران و عراق جنگ داخلی کردستان عراق جنگ داخلی سوریه
وب سایت	Nezaja.aja.ir
فرماندهان
فرمانده	سرتیپ کیومرث حیدری
جانشین فرمانده	سرتیپ نوذر نعمتی
معاون هماهنگ‌کننده	سرتیپ علیرضا جهانشاهی

پیشینه

نوشتار اصلی: تاریخ نظامی ایران

پیشینه تشکیل نیروی زمینی در ایران را می‌توان از لحاظ تاریخی با پیدایش مادها در سرزمین کنونی ایران، هم‌زمان دانست. در این دوران نیروی زمینی متشکل از دو گروه پیاده‌نظام و سواره نظام بوده‌اند. بعدها با شکل‌گیری پادشاهی هخامنشیان، این نیروها تحت فرماندهی یک نفر درآمد و رسته‌های پیاده، سواره، ارابه‌سواران، مهندسان، نفت‌اندازان، کارگزاران و گارد جاویدان شکل گرفت. در دوران پادشاهی اشکانی، اهمیت رسته سواران بیشتر گردید. در دوره ساسانیان پادگان‌هایی بصورت ثابت، ایجاد شد و هزینه نگهداری نیروها و مزد سربازان نیز توسط حکومت مرکزی پرداخت می‌گردید.

پس از حمله اعراب به ایران و فروپاشی پادشاهی ساسانی، امیران عرب، نیروهایی از ایرانیان را در زیر فرمان خود داشتند و پس از مدتی همین نیروها، علم استقلال برافراشتند و در گوشه و کنار ایران حکومت‌هایی تشکیل دادند، که هر یک از آنها، دارای ارتش مخصوص به خود بود. با روی کار آمدن پادشاهی صفویان، ارتش دارای سازمانی متشکل و هماهنگ‌تر شد و نیروی زمینی به ۴ دسته: سواران، پیادگان، توپ‌چیلر (توپخانه) و نسق‌چیلر (راهدار و راهبان سپاهیان) تقسیم شد.

با کشته‌شدن نادرشاه افشار، آرامش و مرکزیت خاصی که او پدید آورده بود، به یکباره از میان رفت و آشفتگی در ارتش، تا نخستین دهه از سدهٔ ۱۳ و آغاز فرمانروایی آقامحمدخان قاجار ادامه یافت. در دوره قاجاریه با همت امیر کبیر و پس از آن، عباس میرزا، سازمان ارتش مجدداً به صورت منسجم و هماهنگ درآمد و ارتش ایران به ۱۰ تومان تقسیم شد، که هر تومان متشکل از ۴ تا ۱۱ فوج بود و فرماندهی هر فوج را یک سرتیپ برعهده داشت. پس از شکست ایران از روسیه و تشکیل دیویزیون قزاق در ایران، به‌طور کلی نیروی زمینی ارتش را بخش‌های: قشون جنوب ایران، دیویزیون قزاق، بریگاد مرکزی، نظام ایالات و ولایات، قوای داوطلب شرقی، ژاندارمری، امنیه و قوای مشابه، پلیس منظم، همچنین پلیس ایالات و ولایات،. تشکیل می‌دادند.

دوران معاصر

در دوره حکومت پهلوی اول، ایران به ۵ حوزه نظامی بزرگ تقسیم شد، که باید آن را مبدأ تشکیل نیروی زمینی ارتش، به صورت اصولی و تقریباً به شکل امروزی آن دانست. این ۵ حوزه شامل لشکر مرکز، لشکر شمال‌غرب، لشکر شرق یا خراسان، لشکر جنوب و لشکر غرب می‌شد. سپس طی سال‌های ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ تحولات اساسی دیگری در سازمان نیروی زمینی ارتش به وجود آمد و این سازمان شامل ۵ لشکر، ۴ تیپ مستقل، ۲ واحد توپخانه ۱۰۵ بلند و ضدهوایی شد. در سال ۱۳۱۴ درجات نظامی نیز تعیین و اعلام گردید. در این زمان، مدارس مختلف نظامی مانند مدرسه دیویزیون (برای دیویزیون قزاق)، مدرسه نظام مشیرالدوله (برای بریگاد مرکزی)، مدارس افسیه و سوزافسیه (برای ژاندارمری و کلاس‌های بیطاری) که قبلاً در زمان قاجاریه تشکیل شده بودند، در هم آمیخته شدند و برای اولین بار، مؤسسه‌ای به نام مدارس نظام کل قشون ایجاد گردید، در ادامه، این مدارس به ۳ مدرسه جداگانه: مدرسه ابتدایی نظام، مدرسه متوسطه نظام و مدرسه عالی نظام تبدیل شدند، که نام این سه مدرسه نیز در سال ۱۳۱۴ به ترتیب به دبستان نظام، دبیرستان نظام و دانشکده افسری تغییر یافت.

در سالهای بعد، مقطع بالاتر آموزش عالی نظامی، بنام دافوس (دانشکده فرماندهی و ستاد) به‌وجود آمد. در زمان پهلوی دوم بخصوص از ابتدای دهه ۱۳۵۰، سازمان نیروی زمینی با مستشاری آمریکایی‌ها، متشکل از لشکرها و چند تیپ مستقل، طراحی شد، که شامل ۴ لشکر و ۲ تیپ مستقل زرهی، ۶ لشکر و ۲ تیپ مستقل پیاده، ۲ لشکر و ۵ تیپ مستقل تکاور، ۳ تیپ مکانیزه، ۴ تیپ مهندسی رزمی و ۵ پایگاه هوانیروز بود.

• ۴ لشکر زرهی: لشکر ۱۶ قزوین، لشکر ۸۱ کرمانشاه، لشکر ۸۸ سیستان و لشکر ۹۲ اهواز.
• ۲ تیپ مستقل زرهی: تیپ ۳۷ شیراز و تیپ ۳۸ تربت‌جام.
• ۶ لشکر پیاده: لشکر ۲۱ آذربایجان، لشکر ۲۸ کردستان، لشکر ۳۰ گرگان، لشکر ۶۴ ارومیه، لشکر ۷۷ خراسان و لشکر ۸۴ لرستان.
• ۲ تیپ مستقل پیاده: تیپ ۴۰ سراب و تیپ ۴۱ قوشچی ارومیه.
• ۲ لشکر تکاور: لشکر ۲۳ پرندک تهران و لشکر ۵۸ شاهرود.
• ۵ تیپ مستقل تکاور: تیپ ۲۵ پیرانشهر، تیپ ۳۵ سنقر، تیپ ۴۵ شوشتر، تیپ ۵۵ هوابرد شیراز و تیپ ۶۵ نوهد افسریه تهران.
• ۳ تیپ مستقل مکانیزه: تیپ ۳۶ میانه، تیپ ۷۱ سرپل ذهاب و تیپ ۷۲ دوکوهه.
• ۴ تیپ به‌علاوه مستقل مهندسی رزمی: لرستان، مسجدسلیمان، اصفهان و قم.
• ۵ پایگاه هوانیروز

تغییرات

بعد از وقوع انقلاب، در جمهوری اسلامی نیز سازمان نیروی زمینی ارتش، حفظ شد، ولی در سالهای ابتدایی انقلاب، به دلیل پاکسازی از پرسنل وابسته به حاکمیت پهلوی، اعمال سیاست‌های نادرست دولت موقت و در پی آن، کودتای نوژه؛ کادر انسانی فرماندهان افسران، دستخوش آسیب‌های شدید و نابسامانی فراوان شد. در سرکوب شورش‌های کردستان، گنبد، بلوچستان با همین ساختار ناقص شرکت داشت، در جنگ ایران و عراق این نیرو به‌صورت مؤثر، با همه توانایی بکار گرفته شد.

اِعمال تغییرات طرح ثامن، سازمان رزم عملیاتی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران را تغییر داده، حتی در آمایش سرزمینی نیز تغییراتی ایجاد خواهد شد، کاهش تراکم نیرو در بعضی نقاط کشور و جانمایی جدید نیرو در مناطق خالی مرز شرقی، همچون بیرجند و ساحلی جنوب مثل سیرجان و مرزی غرب مانند ایلام، توان احاطه محیطی قدرت نظامی نیروی زمینی را افزایش می‌دهد. نیروی زمینی در حال حاضر بنا به تغییر تهدیدات و لزوم استراتژی جدید نظامی، تغییر ساختاری داده و بر طبق طرح ثامن، لشکرها از سازمان رزم حذف شده و بجایشان تیپ‌های مستقل هجومی چابک تقویت شده، به‌وجود آمده که بیش از ۴۴ تیپ را در قالب چند قرارگاه منطقه‌ای جغرافیایی کشور: شمال‌غرب، غرب، جنوب‌غرب، جنوب، شرق، شمال‌شرق، را شامل می‌شود:

۲ تیپ نیروی ویژه:

• تیپ ۵۵ هوابرد شیراز
• تیپ ۶۵ نوهد تهران (افسریه)

۸ تیپ‌ مستقل تکاور:

• تیپ ۱۲۱ تکاور تبریز
• تیپ ۱۲۳ تکاور پرندک تهران (سیرجان)
• تیپ ۲۲۳ تکاور پرندک تهران (کهنوج)
• تیپ ۱۵۸ تکاور شاهرود (قاین)
• تیپ ۲۵۸ تکاور کلاته‌خیج (نهبندان)
• تیپ ۲۵ تکاور پیرانشهر
• تیپ ۳۵ تکاور کرمانشاه
• تیپ ۴۵ تکاور شوشتر

۱۷ تیپ مستقل پیاده:

• تیپ ۲۲۱ پیاده مراغه
• تیپ ۳۲۱ پیاده مرند
• تیپ ۱۲۸ پیاده سنندج
• تیپ ۲۲۸ پیاده سقز
• تیپ ۳۲۸ پیاده مریوان
• تیپ ۱۳۰ پیاده بجنورد
• تیپ ۲۳۰ پیاده آزادشهر
• تیپ ۱۶۴ پیاده پیرانشهر
• تیپ ۲۶۴ پیاده سلماس
• تیپ ۳۶۴ پیاده مهاباد
• تیپ ۱۷۷ پیاده تربت حیدریه
• تیپ ۲۷۷ پیاده قوچان
• تیپ ۳۷۷ پیاده مشهد
• تیپ ۱۸۴ پیاده خرم‌آباد
• تیپ ۲۸۴ پیاده ناوه‌کش چگنی
• تیپ ۴۰ پیاده سراب
• تیپ ۴۱ پیاده ارومیه

۷ تیپ‌ مستقل مکانیزه:

• تیپ ۱۱۶ مکانیزه قزوین
• تیپ ۲۱۶ مکانیزه زنجان
• تیپ ۳۸۱ مکانیزه سرپل ذهاب
• تیپ ۳۸۸ مکانیزه ایرانشهر
• تیپ ۳۶ مکانیزه میانه
• تیپ ۷۱ مکانیزه سرپل ذهاب
• تیپ ۷۲ مکانیزه دوکوهه اندیمشک

۱۰ تیپ مستقل زرهی:

• تیپ ۳۱۶ زرهی همدان
• تیپ ۱۸۱ زرهی اسلام‌آباد غرب
• تیپ ۲۸۱ زرهی کرمانشاه
• تیپ ۱۸۸ زرهی زاهدان
• تیپ ۲۸۸ زرهی خاش
• تیپ ۱۹۲ زرهی اهواز
• تیپ ۲۹۲ زرهی دزفول
• تیپ ۳۹۲ زرهی دشت‌آزادگان
• تیپ ۳۷ زرهی شیراز
• تیپ ۳۸ زرهی تربت‌جام

۵ گروه‌ توپخانه:

• ۱۱ مراغه
• ۲۲ شهرضا (بجنورد)
• ۳۳ پرندک (سنندج)
• ۴۴ اصفهان (قاین)
• ۵۵ اصفهان (خاش)

۵ گروه مهندسی رزمی:

• گروه ۴۱۱ بروجرد
• گروه ۴۲۲ اهواز
• گروه ۴۳۳ ارومیه
• گروه ۴۴۴ مشهد
• گروه ۴۵۵ کرمان

فرماندهی آماد و پشتیبانی مناطق:

• مرکز تهران
• شمال‌شرق مشهد
• شمال‌غرب مراغه
• جنوب شیراز
• جنوب‌غرب دزفول
• غرب کرمانشاه

۶ پایگاه رزمی هوانیروز:

• پایگاه رزمی تبریز
• پایگاه رزمی کرمانشاه
• پایگاه رزمی مسجدسلیمان
• پایگاه رزمی کرمان
• پایگاه رزمی مشهد
• پایگاه رزمی آبیک

همچنین گردان‌های واکنش سریع، پهپادی و راکت‌انداز.

نیروی انسانی

علاوه بر افسران و درجه‌داران کادر نزاجا، قسمت عمده نیروی زمینی ارتش، پرسنل وظیفه می‌باشند، که در رسته‌های رزمی، پشتیبانی و خدمات حضور دارند. سربازان یا درجه‌داران و افسران وظیفه، بعد از طی دوره آموزشی، بسته به رشته تحصیلی یا تخصص، تقسیم‌بندی و به رسته‌ها و یگان‌های نیروی زمینی معرفی می‌شوند، که شامل: مرکز آموزش بهداری، مرکز آموزش علوم فنون پیاده مکانیزه شیراز، مرکز آموزش زرهی شیراز، مرکز آموزش تکاوری لشگرک، مرکز آموزش توپخانه اصفهان، مرکز آموزش توپخانه شهرضا، دانشکده پدافند هوایی شاهین‌شهر، مرکز آموزش مخابرات، مرکز آموزش پشتیبانی و مرکز آموزش عقیدتی سیاسی می‌باشند. به‌طور کلی تقسیم‌بندی وظیفه‌ها در این مراکز، به تفکیک تخصص رشته تحصیلی، در دوره کارشناسی و کاردانی می‌باشد.

قرارگاه‌های منطقه‌ای

قرارگاه‌های نیروی زمینی ارتش به‌صورت منطقه‌ای تقسیم شده‌است:

• قرارگاه منطقه‌ای مرکزی نزاجا
• قرارگاه منطقه‌ای جنوب نزاجا
• قرارگاه منطقه‌ای شمال نزاجا
• قرارگاه منطقه‌ای جنوب‌غرب نزاجا
• قرارگاه منطقه‌ای جنوب‌شرق نزاجا
• قرارگاه منطقه‌ای شرق نزاجا
• قرارگاه منطقه‌ای غرب نزاجا
• قرارگاه منطقه‌ای شمال‌غرب نزاجا
• قرارگاه منطقه‌ای شمال‌شرق نزاجا

تجهیزات

نوشتار وابسته: تجهیزات نیروی زمینی ارتش ایران

نشان‌وارهٔ سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی نزاجا

وجود تانک‌های پیشرفته بومی کرار و ذوالفقار ، تی-۷۲ روسی ، چیفتن و خانواده تانک‌های پاتون، توپ‌های کششی و خودکششی ۱۵۵ میلیمتری، ۱۲۲ میلیمتری، ۱۳۰ میلیمتری، ۱۰۵ میلیمتری، ۱۷۰ میلیمتری، ۱۷۵ میلیمتری و ۲۰۳ میلیمتری ساخت کره شمالی، چینی، آمریکایی و کانادایی؛ راکت‌اندازهای روسی ب‌ام-۲۱ گراد، راکت‌اندازهای ۲۴۰ میلیمتری و ۳۳۳ میلیمتری، راکت‌های نازعات و زلزال ۲، نفربر زره‌پوش‌های بی‌ام‌پی، همچنین سامانه موشکی ضدتانک دهلاویه و توفان، ضدبالگرد دوش‌پرتاب میثاق، آرپی‌جی، توپ ضدهوایی، خمپاره‌اندازهای ۶۰میلیمتری، ۸۱ میلیمتری و ۱۲۰ میلیمتری، تیربارهای تهاجمی پی‌کا و ام‌ژ-۳ و تیربارهای سنگین دوشکا و ام۲ برونینگ، تفنگ انفرادی ژ-۳، نمونه‌هایی از تجهیزات مورد استفاده نیروی زمینی ارتش می‌باشند.

هوانیروز

هواپیمایی نیروی زمینی ارتش (به‌اختصار: هوانیروز) یگان پشتیبانی هوایی و جابجایی نیروی زمینی ارتش است، که دارای ۶ پایگاه رزمی در شهرهای کرمانشاه، مسجدسلیمان، تبریز، کرمان، مشهد و آبیک، پایگاه پشتیبانی در اصفهان و قرارگاه فرماندهی آن در تهران مستقر می‌باشد. هوانیروز ارتش مدل آمریکایی دهه ۱۹۷۰ میلادی است. بالگردهای تهاجمی کبرا، ترابری شینوک، پشتیبانی ۲۱۴بل؛ ستون فقرات هوانیروز ارتش را تشکیل می‌دهند.

فرماندهی

فرمانده نیروی زمینی ارتش، توسط فرمانده کل قوا (رهبر جمهوری اسلامی) منصوب می‌شود و در سلسله مراتب نظامی، بترتیب زیرمجموعه فرمانده کل قوا، فرمانده کل نیروهای مسلح و فرمانده کل ارتش می‌باشد. در حال حاضر سرتیپ کیومرث حیدری فرماندهی نیروی زمینی ارتش را برعهده دارد. ستاد فرماندهی نیروی زمینی ارتش، در منطقه لویزان، در شمال‌شرقی تهران مستقر می‌باشد.

فرماندهان نیروی زمینی ارتش، از ابتدای شکل‌گیری در سال ۱۳۳۴ تاکنون:

• سرلشکر بهرام آریانا (۱۳۳۷–۱۳۳۴)
• سپهبد عبدالحسین حجازی (۱۳۳۹–۱۳۳۷)
• سپهبد رضا عظیمی (۱۳۴۴–۱۳۳۹)
• ارتشبد عزیزالله ضرغامی (۱۳۴۸–۱۳۴۴)
• سپهبد فتح‌الله مین‌باشیان (۱۳۵۱–۱۳۴۸)
• ارتشبد غلامعلی اویسی (۱۳۵۷–۱۳۵۱)
• سپهبد عبدالعلی بدره‌ای (۱۳۵۷)
• سرتیپ ولی‌الله فلاحی (۱۳۵۹-)
• سرتیپ قاسمعلی ظهیرنژاد (۱۳۶۰–۱۳۵۹)
• سرهنگ علی صیاد شیرازی (۱۳۶۵–۱۳۶۰)
• سرهنگ حسین حسنی سعدی (۱۳۷۰–۱۳۶۵)
• سرتیپ عبدالله نجفی (۱۳۷۳–۱۳۷۰)
• سرتیپ احمد دادبین (۱۳۷۶–۱۳۷۳)
• سرتیپ عبدالعلی پورشاسب (۱۳۷۹–۱۳۷۶)
• سرتیپ ناصر محمدی‌فر (۱۳۸۴–۱۳۷۹)
• سرتیپ محمدحسین دادرس (۱۳۸۷–۱۳۸۴)
• سرتیپ احمدرضا پوردستان (۱۳۹۵–۱۳۸۴)
• سرتیپ کیومرث حیدری (-۱۳۹۵)

جستارهای وابسته

• تجهیزات نیروی زمینی ارتش ایران
• نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
• نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران

پیوند به بیرون

• وبگاه رسمی
• معرفی پادگان‌های آموزشی نیروی زمینی ارتش ایران خبرگزاری فارس