نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران

نیروی زمینی ارتش ایران (به‌اختصار: نزاجا) بزرگترین نیرو در بین نیروهای مسلح ایران است، که هم‌اکنون فرماندهی این نیرو به عهده کیومرث حیدری می‌باشد. نیروی زمینی ارتش به لحاظ تعداد پرسنل فعال و ذخیره، نهمین نیروی بزرگ نظامی در جهان محسوب می‌شود، همچنین از نظر نیروهایی ویژه؛ تیپ ۶۵ نوهد یا کلاه‌سبزها، که از نیروهای ویژه هوابرد به‌شمار می‌آیند نیز به عنوان دهمین نیروی ویژه برتر جهان فعالیت می‌کند.

نیروی زمینی ارتش ایران
نشان رسمی نیروی زمینی ارتش ایران
پرچم رسمی نیروی زمینی ارتش ایران
کنش	مادها – تاکنون
کشور	ایران
رسته	نیروی زمینی ارتش
نقش	حفظ تمامیت ارضی کشور و دفاع از حقوق ملت ایران
اندازه	۳۵۰٬۰۰۰ پرسنل پایور فعال ۳۵۰٬۰۰۰ نفر پرسنل وظیفه
بخشی از	نیروهای مسلح ایران
نام مستعار	نزاجا
نوع لباس
سالگرد	۲۹ فروردین
تجهیزات	۲٬۵۰۰ تانک ۹۰۰ نفربر ۱۲٬۱۱۸ واحد توپخانه ۱۳۶۵ توپ خودکششی ۱۱٬۵۰۰ موشک‌انداز ۳۱۵ بالگرد
نبردها	اشغال ایران در جنگ جهانی دوم شورش ظفار محاصره ابوموسی جنگ ایران و عراق جنگ داخلی کردستان عراق جنگ داخلی سوریه
وب سایت	http://nezaja.aja.ir
فرماندهان
فرمانده	سرتیپ کیومرث حیدری
جانشین فرمانده	سرتیپ نوذر نعمتی
معاون هماهنگ‌کننده	سرتیپ علیرضا جهانشاهی

محتویات

پیشینه

تشکیل نیروی زمینی در ایران را می‌توان از لحاظ تاریخی با پیدایش مادها در ایران هم‌زمان دانست. در این دوران نیروی زمینی متشکل از دو گروه پیاده‌نظام و سواره نظام بوده‌اند. بعدها با تشکیل حکومت هخامنشیان این نیروها تحت فرماندهی یک نفر درآمده و رسته‌های پیاده، سواره، ارابه‌سواران، مهندسان، نفت اندازان، کارگزاران و گارد جاویدان شکل گرفت.

اشکانیان اما اهمیت بیشتری برای رسته سواران قائل بودند. در دوره ساسانیان پادگان‌های همیشگی ایجاد شد و هزینه نگهداری نیروها و مزد سربازان از سوی حکومت مرکزی پرداخت می‌گردید.

پس از حمله مسلمانان به ایران و فروپاشی حکومت ساسانیان، امیران عرب، نیروهایی از ایرانیان را در زیر فرمان خود داشتند و پس از مدتی همین نیروها علم استقلال برافراشتند و در گوشه و کنار ایران حکومت‌هایی تشکیل دادند که دارای ارتش مخصوص خود بود. با روی کار آمدن صفویان، ارتش دارای سازمانی متشکل و هماهنگ‌تر شد و نیروی زمینی ارتش به چهار دسته: سواران، پیادگان، توپچیلر (توپخانه) و نسقچیلر (راهدار و راهبان سپاهیان) تقسیم گشت.

با کشته شدن نادرشاه، آرامش و مرکزیت خاصی که او پدید آورده بود، به یکباره از میان رفت و آشفتگی و بی سرو سامانی در ارتش، تا نخستین دهه از سدهٔ سیزدهم هجری و آغاز فرمانروایی آقا محمد خان قاجار ادامه یافت. در دوره قاجاریه با همت امیر کبیر و سپس عباس میرزا، سازمان ارتش ایران مجدداً به صورت منسجم و هماهنگی در آمد و ارتش ایران به ۱۰ تومان تقسیم شد، که هر تومان متشکل از ۴ تا ۱۱ فوج و فرمانده هر فوج یک سرتیپ بود. بعد از شکست ایران از روسیه و تشکیل دیویزیون قزاق در ایران، به‌طور کلی نیروی زمینی ارتش را بخش‌های: قشون جنوب ایران، دیویزیون قزاق، بریگاد مرکزی، نظام ایالات و ولایات، قوای داوطلب شرقی، ژاندارمری، امنیه و قوای مشابه، پلیس منظم، پلیس ایالات و ولایات تشکیل می‌دادند.

در دوران معاصر

در دوره حکومت پهلوی اول، ایران به ۵ حوزه نظامی بزرگ تقسیم شد، که باید آن را مبدأ تشکیل نیروی زمینی ارتش، به صورت اصولی و تقریباً به شکل امروزی آن دانست. این ۵ حوزه شامل لشکر مرکز، لشکر شمال‌غرب، لشکر شرق یا خراسان، لشکر جنوب و لشکر غرب می‌شد. سپس طی سال‌های ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ تحولات اساسی دیگری در سازمان نیروی زمینی ارتش به وجود آمد و این سازمان شامل ۵ لشکر، ۴ تیپ مستقل، ۲ واحد توپخانه ۱۰۵ بلند و ضدهوایی شد. در سال ۱۳۱۴ درجات نظامی نیز تعیین و اعلام گردید. در این زمان، مدارس مختلف نظامی مانند مدرسه دیویزیون (برای دیویزیون قزاق)، مدرسه نظام مشیرالدوله (برای بریگاد مرکزی)، مدارس افسیه و سوزافسیه (برای ژاندارمری و کلاس‌های بیطاری) که قبلاً در زمان قاجاریه تشکیل شده بودند، در هم آمیخته شدند و برای اولین بار، مؤسسه‌ای به نام مدارس نظام کل قشون ایجاد گردید، در ادامه، این مدارس به ۳ مدرسه جداگانه: مدرسه ابتدایی نظام، مدرسه متوسطه نظام و مدرسه عالی نظام تبدیل شدند، که نام این سه مدرسه نیز در سال ۱۳۱۴ به ترتیب به دبستان نظام، دبیرستان نظام و دانشکده افسری تغییر یافت.

در سالهای بعد، مقطع بالاتر آموزش عالی نظامی بنام دافوس دانشکده فرماندهی و ستاد بوجود آمد. در زمان پهلوی دوم بخصوص از ابتدای دهه ۱۳۵۰، سازمان نیروی زمینی با مستشاری آمریکایی‌ها متشکل از لشکرها و چند تیپ مستقل بشرح زیر طراحی شد:

• ۴ لشکر زرهی: ۱۶ قزوین - ۸۱ کرمانشاه - ۸۸ سیستان - ۹۲ خوزستان بعلاوه و ۲ تیپ مستقل زرهی: ۳۷ شیراز - ۳۸ تربت جام
• ۶ لشکر پیاده: ۲۱ تبریز - ۲۸ کردستان - ۳۰ گرگان - ۶۴ ارومیه - ۷۷ خراسان بعلاوه - ۸۴ لرستان و ۳ تیپ مستقل پیاده: ۴۰ سراب اردبیل - ۴۱ قوشچی ارومیه - ۱۷۷ تربت حیدریه
• ۲ لشکر تکاور: ۲۳ پرندک تهران - ۵۸ شاهرود و ۵ تیپ مستقل تکاور: ۲۵ پیرانشهر آذربایجان غربی - ۳۵ سنقر کرمانشاه - ۴۵ شوشتر، خوزستان - ۵۵ هوابرد شیراز - ۶۵ نوهد افسریه تهران، کلاه سبزها
• ۳ تیپ پیاده مکانیزه مستقل: ۳۶ میانه آذربایجان شرقی - ۷۱ سرپل ذهاب، کرمانشاه - ۷۲ دوکوهه، خوزستان.
• چند تیپ به‌علاوه مستقل مهندسی رزمی: لرستان و آمادگاه، مسجدسلیمان، اصفهان، قم.
• ۵ پایگاه هوانیروز بالگردهای رزمی و پشتیبانی

تغییرات

بعد از انقلاب در جمهوری اسلامی آن سازمان حفظ شد، ولی در سالهای ابتدایی انقلاب، به دلیل پاکسازی از پرسنل وابسته به حاکمیت سابق پهلوی و سیاست‌های نادرست دولت موقت و در ادامه کودتای ناکام ارتش در پایگاه نوژه؛ کادر انسانی فرماندهان افسران، دستخوش آسیب‌های شدید و نابسامانی فراوان شد. در سرکوب شورش‌های کردستان، گنبد، بلوچستان با همین ساختار ناقص شرکت داشت، در جنگ ایران و عراق این نیرو بصورت مؤثر، با همه توانایی بکار گرفته شد.

اِعمال تغییرات طرح ثامن، سازمان رزم عملیاتی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران را تغییر داده، حتی در آمایش سرزمینی نیز تغییراتی ایجاد خواهد شد، کاهش تراکم نیرو در بعضی نقاط کشور و جانمایی جدید نیرو در مناطق خالی مرز شرقی، همچون بیرجند و ساحلی جنوب مثل سیرجان و مرزی غرب مانند ایلام، توان احاطه محیطی قدرت نظامی نیروی زمینی را افزایش می‌دهد.

نیروی زمینی در حال حاضر بنا به تغییر تهدیدات و لزوم استراتژی جدید نظامی، تغییر ساختاری داده و بر طبق طرح ثامن، لشکرها از سازمان رزم حذف شده و بجایشان تیپ‌های مستقل هجومی چابک تقویت شده، بوجود آمده که بیش از ۴۴ تیپ را در قالب چند قرارگاه منطقه‌ای جغرافیایی کشور: شمالغرب غرب جنوبغرب جنوبشرق شمالشرق ، بشرح زیر شامل می‌شود:

دو تیپ نیروی ویژه تکاور:

• تی ۵۵ هوابرد شیراز
• تی ۶۵ نوهد تهران افسریه

هشت تیپ‌ مستقل تکاور:

• تی ۱۲۱ تکاور تبریز
• تی ۱۲۳ تکاور پرندک تهران(سیرجان)
• تی ۲۲۳ تکاور پرندک تهران(کهنوج)
• تی ۱۵۸ تکاور شاهرود(قاین)
• تی ۲۵۸ تکاور کلاته خیج(نهبندان)
• تی ۲۵ تکاور پسوه پیرانشهر
• تی ۳۵ تکاور کرمانشاه
• تی ۴۵ تکاور شوشتر

هفده تیپ مستقل پیاده:

• تی ۲۲۱ پیاده مراغه
• تی ۳۲۱ پیاده مرند
• تی ۱۲۸ پیاده سنندج
• تی ۲۲۸ پیاده سقز
• تی ۳۲۸ پیاده مریوان
• تی ۱۳۰ پیاده بجنورد
• تی ۲۳۰ پیاده آزادشهر
• تی ۱۶۴ پیاده پیرانشهر
• تی ۲۶۴ پیاده سلماس
• تی ۳۶۴ پیاده مهاباد
• تی ۱۷۷ پیاده تربت حیدریه
• تی ۲۷۷ پیاده قوچان
• تی ۳۷۷ پیاده مشهد
• تی ۱۸۴ پیاده خرم‌آباد
• تی ۲۸۴ پیاده ناوه کش درود
• تی ۴۰ پیاده سراب
• تی ۴۱ پیاده قوشچی ارومیه

هفت تیپ‌ مستقل پیاده مکانیزه:

• تی ۱۱۶ مکانیزه قزوین
• تی ۲۱۶ مکانیزه زنجان
• تی ۳۸۱ مکانیزه سرپل ذهاب
• تی ۳۸۸ مکانیزه ایرانشهر
• تی ۳۶ مکانیزه میانه
• تی ۷۱ مکانیزه سرپل ذهاب
• تی ۷۲ مکانیزه دوکوهه اندیمشک

ده تیپ مستقل زرهی:

• تی ۳۱۶ زرهی همدان
• تی ۱۸۱ زرهی اسلام آبادغرب
• تی ۲۸۱ زرهی کرمانشاه بیستون
• تی ۱۸۸ زرهی زاهدان
• تی ۲۸۸ زرهی خاش
• تی ۱۹۲ زرهی اهواز
• تی ۲۹۲ زرهی دزفول
• تی ۳۹۲ زرهی دشت آزادگان سوسنگرد
• تی ۳۷ زرهی شیراز
• تی ۳۸زرهی تربت جام

پنج گروه‌ توپخانه:

• ۱۱ مراغه
• ۲۲ شهرضا (بجنورد)
• ۳۳ پرندک (سنندج)
• ۴۴ اصفهان (قاین)
• ۵۵ اصفهان (خاش)

گروه های پنج گانه مهندسی رزمی: گروه ۴۱۱ بروجرد. گروه ۴۲۲ اهواز. گروه ۴۳۳ ارومیه. گروه ۴۴۴ مشهد. گروه ۴۵۵ کرمان

فرماندهی آماد و پشتیبانی مناطق: مرکز تهران. شمالشرق مشهد. شمالغرب مراغه. جنوب شیراز. جنوبغرب دزفول. غرب کرمانشاه

شش پایگاه رزمی هوانیروز: تبریز کرمانشاه مسجدسلیمان کرمان مشهد آبیک

همچنین گردانهای واکنش سریع و پهپادی و راکت انداز و غیره نیز اضافه شده‌اند.

نیروهای انسانی

علاوه بر افسران و درجه داران کادر نزاجا، قسمت عمده نیروی زمینی ایران پرسنل وظیفه هستند. رسته‌های متنوع رزمی و پشتیبانی و خدمات وجود دارند.

سربازان یا درجه‌داران و افسران وظیفه بعد از طی دوره آموزشی بسته به رشته تحصیلی یا تخصصشان تقسیم‌بندی و به رسته‌ها و یگان‌های مختلف نیرو معرفی می‌شوند که مراکز بسیاری دارد از جمله مرکز آموزش بهداری (مرابهی)، مرکز آموزش علوم فنون پیاده مکانیزه شیراز (مرا پیاده)، مرکز آموزش زرهی شیراز، مرکز آموزش تکاوری لشگرک، مرکز آموزش توپخانه اصفهان (مرا تو)، مرکز آموزش توپخانه شهرضا (گروه ۲۲ تو)، دانشکده پدافند هوایی شاهین شهر، مرکز آموزش مخابرات (مرامخ)، مرکز آموزش پشتیبانی (مراپش) و مرکز آموزش عقیدتی سیاسی به‌طور کلی تقسیم‌بندی وظیفه‌ها در این مراکز به تفکیک تخصص رشته تحصیلی در دوره کارشناسی و کاردانی (کارشناسی ارشد دوره کد ندارد) می‌باشد.

تجهیزات

نوشتار وابسته: تجهیزات نیروی زمینی ارتش ایران

نشان‌وارهٔ سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی نزاجا

وجود تانک‌های پیشرفته بومی کرار و ذوالفقار و تی۷۲ روسی و چیفتن انگلیسی و پاتون آمریکایی؛ توپ‌های کششی و خودکششی دوربرد کره شمالی چینی آمریکایی ۱۵۵ م م کانادایی؛ راکت انداز‌های کاتیوشا کره شمالی و بومی فجر نازعات زلزال؛ نفربر زرهپوشهای بی ام پی روسی و بومی؛ همچنین سامانه موشکی ضدتانک دهلاویه و توفان؛ ضدبالگرد دوش پرتاب میثاق؛ آر پی جی؛ ضدهوایی؛ خمپاره اندازها، تیربارها؛ تفنگ انفرادی ژ-۳ به همراه مهمات جدید هدایت شونده و انرژی جنبشی و غیره، که بسیاری از آنها ساخته داخل بومی ایران هستند نمونه‌هایی از توانمندی نیروی زمینی ارتش می‌باشد

سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی نیروی زمینی ارتش از سال ۱۳۷۲ برای ایجاد خودکفایی شکل گرفته که ساخت و تولید تجهیزات بومی نیروی زمینی مانند انواع توپ و تانک ذوالفقار را برعهده دارد.

هوانیروز

هواپیمایی نیروی زمینی، که به اختصار «هوانیروز» گفته می‌شود. شش پایگاه رزمی: کرمانشاه ، مسجدسلیمان ، تبریز ، کرمان ، مشهد ، آبیک ؛ پشتیبانی اصفهان.

هوانیروز ایران مدل غربی آمریکایی دهه ۱۹۷۰ میلادی است. بالگردهای تهاجمی کبری، ترابری شینوک، پشتیبانی ۲۱۴بل؛ ستون فقرات هوانیروز ارتش ایران را تشکیل می‌دهند. بالگردهای کبری مجهز به موشک تاو ضدتانک تأثیر قدرتمندی در جنگ با زرهی عراق داشتند. ارتقاء تجهیزاتی مانند تجهیزات پرواز شبانه و الکترونیک، همچنین ساخت بومی در زمینه بالگرد کبری انجام شده‌است، مانند بالگردهای شاهد و توفان

فرماندهی

نیروی زمینی ارتش ایران که فرمانده آن توسط فرمانده کل قوا منصوب می‌شود، در سلسله مراتب نظامی بترتیب زیرمجموعه فرمانده کل قوا، فرمانده کل نیروهای مسلح و فرمانده کل ارتش ایران می‌باشد.

فرماندهی فعلی نیرو بعهده امیر سرتیپ کیومرث حیدری می‌باشد. ستاد فرماندهی آن نیز در منطقه لویزان شمالشرق شهر تهران (چهار راه مینی سیتی) واقع بوده که محدوده وسیعی را شامل می‌شود.

فرماندهان

• سرلشکر بهرام آریانا (۱۳۳۷–۱۳۳۴)
• سپهبد عبدالحسین حجازی (۱۳۳۹–۱۳۳۷)
• سپهبد رضا عظیمی (۱۳۴۴–۱۳۳۹)
• ارتشبد عزیزالله ضرغامی (۱۳۴۸–۱۳۴۴)
• سپهبد فتح‌الله مین‌باشیان (۱۳۵۱–۱۳۴۸)
• ارتشبد غلامعلی اویسی (۱۳۵۷–۱۳۵۱)
• سپهبد عبدالعلی بدره‌ای (۱۳۵۷)
• سرتیپ ولی‌الله فلاحی (۱۳۵۹-)
• سرتیپ قاسمعلی ظهیرنژاد (۱۳۶۰–۱۳۵۹)
• سرهنگ علی صیاد شیرازی (۱۳۶۵–۱۳۶۰)
• سرهنگ حسین حسنی سعدی (۱۳۷۰–۱۳۶۵)
• سرتیپ عبدالله نجفی (۱۳۷۳–۱۳۷۰)
• سرتیپ احمد دادبین (۱۳۷۶–۱۳۷۳)
• سرتیپ عبدالعلی پورشاسب (۱۳۷۹–۱۳۷۶)
• سرتیپ ناصر محمدی‌فر (۱۳۸۴–۱۳۷۹)
• سرتیپ محمدحسین دادرس (۱۳۸۷–۱۳۸۴)
• سرتیپ احمدرضا پوردستان (۱۳۹۵–۱۳۸۴)
• سرتیپ کیومرث حیدری (-۱۳۹۵)

جستارهای وابسته

• تجهیزات نیروی زمینی ارتش ایران
• تیپ ۶۵ نوهد
• هوانیروز

پیوند به بیرون

• وبگاه رسمی
• معرفی پادگان‌های آموزشی نیروی زمینی ارتش ایران خبرگزاری فارس