هوهانس خان ماسحیان

هُوْهانِس خان ماسحیان ملقب به مساعدالسلطنه (ارمنی: Հովհաննես Ծերունի Մասեհյան و معروف به آوانس خان ارمنی (۹ اسفند ۱۲۴۲ تهران - ۱۳۱۰) نویسنده، مترجم و دیپلمات ارمنی‌تبار ایرانی و نخستین سفیر ایران در ژاپن بود.

هُوْهانِس خان ماسحیان
اولین وزیر مختار ایران در ژاپن
دوره مسئولیت تیر ۱۳۰۹ – مرداد ۱۳۱۰
پادشاه	رضاشاه پهلوی
پس از	وجود نداشت
پیش از	حسنعلی کمال هدایت
وزیر مختار ایران در بریتانیا
دوره مسئولیت شهریور ۱۳۰۶ – شهریور ۱۳۰۸
پس از	عبدالعلی صدری (صدیق‌السلطنه)
پیش از	حسن تقی‌زاده
نمایندهٔ ارامنه در دورهٔ ششم مجلس شورای ملی
دوره مسئولیت ۱۳۰۵ – ۱۳۰۶ خورشیدی (استعفا داد)
مختار ایران در آلمان
دوره مسئولیت ۱۴ (خرداد ۱۲۸۷ ۱۲۹۰ – ۲۴ بهمن ۱۲۸۸) ۱۲۹۴ خورشیدی
پادشاه	رضاشاه پهلوی
پس از	محمود علامیر (احتشام‌السلطنه)
پیش از	حسینقلی نواب
اطلاعات شخصی
زاده	۲۳ فوریهٔ ۱۸۶۴ تهران
درگذشته	۱۹ نوامبر ۱۹۳۱ (۶۷ سال) بیمارستان خاربین، منچوری
آرامگاه	محوطهٔ کلیسای میناس مقدس (ونک) کلیسای مریم مقدس (خ. جمهوری)
ملیت	ایران
پیشه	نویسنده، سیاستمدار و مترجم

ابتدای زندگی و تحصیلات

مقالهٔ اصلی: سال‌شمار هوهانس خان ماسحیان

هوانس (آوانس) در کوچه ارامنه، محله شاه‌عبدالعظیم، تهران دیده به جهان گشود. پدرش زرونی ماسحیان، از زرگران و جواهرسازان مشهور دربار قاجار و میان درباریان به ابراهیم خان زرگرباشی معروف بود. مادرش آنا یرواندیان از یکی از خانواده‌های فاضل و سرشناس تبریز بود. هوهانس تحصیلات خود را در پاییز ۱۲۴۸ خورشیدی در کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس در محل دروازه شاه‌عبدالعظیم نزد خلیفه مگردیچ آغاز کرد. و یک سال بعد وارد مدرسه هایگازیان شد. در ۱۲۵۷ دوره مدرسه هایکازیان را با موفقیت به پایان رساند و چون شاگرد ممتاز مدرسه بود، مسئولان مدرسه به او نشان صلیب طلا اهدا کردند.

برای تسلط و آموزش زبان فرانسه، هوانس را به شهر تبریز نزد دایی‌اش، آندون خان یرواندیان فرستادند که به مظفرالدین میرزا ولیعهد زبان فرانسه تعلیم می‌داد. هوهانس مدت سه سال نزد دایی‌اش به فراگیری و تکمیل زبان فرانسه پرداخت. در سال ۱۲۶۰ برای ادامه تحصیل به کلژ دو فرانس پاریس رفت. پس از سه سال فارغ‌التحصیل شد و به تهران بازگشت.

فعالیت‌های سیاسی

پس از بازگشت به ایران ابتدا سمت مترجمی و سپس مشاورت سفیر ایران در لندن، برلین، درسدن و توکیو را عهده‌دار بود. در سال‌های فعالیت در تهران سمت دبیری وزارت امورخارجه و مدیریت بخش‌های متعدد آن را به عهده داشت. وی همچنین در سال ۱۳۰۶ (۱۹۲۷) به عنوان نماینده ارامنه وارد مجلس شورای ملی شد.

هوهانس در تهران در دارالترجمه دولتی استخدام شد و مترجمی ناصرالدین‌شاه را به عهده گرفت. شاه به او لقب خان داد. در سال ۱۲۶۶ همراه با هیئتی سیاسی به نمایندگی ناصرالدین شاه برای تبریک به ملکه ویکتوریا که پنجاهمین سال ولادتش را جشن گرفته بود به عنوان مترجم به انگلستان رفت. در همین سال ملقب به عمادالوزاره شد و یک قطعه نشان شیر و خورشید درجه سوم دریافت کرد.

در سال ۱۲۷۳ هیئتی سیاسی از دربار ایران به قصد عرض تسلیت برای درگذشت الکساندر سوم و تبریک تاجگذاری فرزندش نیکلای دوم به دربار سن پترزبورگ رفت. هوهانس خان که ملقب به مساعدالسلطنه شده بود، به سمت مترجمی آن هیئت برگزیده شد. در این سفر تزار نیکلای دوم به هوهانس خان مساعدالسلطنه نشان درجه سوم سنت آنا اعطا کرد.

سال بعد، مساعد السلطنه به ریاست دفتر وزیر داخله (کشور) منصوب شد و در سال ۱۲۷۶ به عنوان مترجم، همراه هیئتی سیاسی از ایرانیان، برای عرض تبریک دربار ایران به مناسبت شصتمین سالگرد تولد ملکه ویکتوریا به انگلستان سفر کرد. پس از بازگشت به ایران به وزارت خارجه منتقل شد و سرپرستی دارالترجمه وزارت امور خارجه را به عهده گرفت. در سال ۱۲۷۷ تدریس حقوق بین‌الملل و تاریخ جهان را در شعبه علوم سیاسی مدرسه دارالفنون آغاز کرد. در سال ۱۲۸۴ به عنوان معاون کنسول ایران در برلین تعیین شد و در همان سال نمایندگی دولت ایران را در کنفرانس بین‌المللی 'کشتیرانی و سواحل دریاها و ایستگاه‌های رادیوئی به عهده داشت.

او تا سال ۱۲۹۰ در سفارتخانه ایران در برلین خدمت می‌کرد و در همان سال رئیس دفتر میرزا ابوالقاسم خان ناصرالملک نایب السلطنه احمدشاه قاجار شد. سال بعد به وزیر مختار ایران در آلمان به برلین بازگشت.

هوهانس خان که پس از رواج شناسنامه و حذف القاب در ایران با نام آوانس خان مساعد شناخته می‌شد، در سال ۱۳۰۵ به نمایندگی ارمنیان جنوب ایران در مجلس شورای ملی انتخاب شد اما در ۲۵ تیر ۱۳۰۶ استعفا داد و به سمت وزیر مختاری ایران در انگلستان برگزیده شد. سه سال بعد در هفدهم تیر ۱۳۰۹ به عنوان نخستین سفیر ایران در ژاپن معرفی شد و آخرین سفر خود را آغاز کرد.

تصویری دیگر از هوهانس ماسحیان

فعالیت‌ ادبی

مقالهٔ اصلی: کتاب‌شناسی هوهانس خان ماسحیان

هوهانس خان به زبان‌های فرانسه، انگلیسی، آلمانی، فارسی و ارمنی تسلط کامل داشت. او در کنار سیاست، فعالیت چشمگیری نیز در عرصه ادبیات داشت و یکی از بهترین مترجمین آثار شکسپیر و چهرهٔ درخشان ترجمهٔ معاصر زبان ارمنی شناخته می شود. وی همچنین آثاری جند به زبان فارسی ترجمه کرده‌است. از جملهٔ کارهای او می‌توان به ترجمه پانزده اثر شکسپیر به زبان ارمنی و همچنین ترجمه سفرنامه برادران شرلی به فارسی اشاره کرد.

هوهانس خان نزدیک به پنجاه جلد کتاب از نویسندگان مشهور اروپا مانند: الکساندر دوما، پیر لوئی، چارلز دیکنز و نویسندگان دیگر، برای مطالعه ناصرالدین شاه ترجمه کرد. همچنین تعدادی نمایشنامه از آثار نویسندگان اروپایی ترجمه کرد و در اختیار انجمن دوستداران تئاتر گذاشت که در سال ۱۲۶۰ تأسیس شده بود. او با شرکت انتشاراتی ارمنیان در شهر تفلیس برای چاپ نمایشنامه‌هایی که از ویلیام شکسپیر ترجمه می‌کرد قراردادی بست. نخستین نمایشنامه او هملت بود که در سال ۱۸۹۴ میلادی منتشر شد. از دیگر ترجمه‌های او از شکسپیر می‌توان به آثار:(آن طور که می‌خواهید، رومئو و ژولیت و نمایشنامه تاجر ونیزی) را نام برد و همچنین ترجمه نمایشنامه‌های مکبث و اتلو که در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۲ در وین به چاپ رساند.

هوهانس خان در سال ۱۲۸۷ به نمایندگی دولت ایران در کنفرانس بین‌المللی نویسندگان در شهر برلین (۳۸۴) و در بهار ۱۲۹۵ در مجمعی به نام شکسپیرشناسی در شهر لندن شرکت کرد.

هوانس خان ماسحیان همچنین دارای فعالیت مطبوعاتی بود و در سال ۱۲۷۳ (۱۸۹۴) اولین روزنامه ارمنی‌زبان تهران را به نام شاویق با همکاری تعدادی از ارمنیان منتشر کرد. او تا سال ۱۲۷۶ (۱۸۹۷) و پیش از سفر به روسیه سردبیری شاویق را به عهده داشت.

درگذشت

هوهانس خان پس از گشایش سفارت ایران در ژاپن و انجام مأموریتش، بیمار و رهسپار ایران شد و در راه بازگشت در شهر خاربین منچوری در گذشت. او را به تهران بردند و در دوازدهم فروردین ۱۳۱۱ با تشریفات رسمی در ده ونک در محوطه کلیسای میناس مقدس دفن کردند. به این مناسبات در روزنامه ایران روز پنجشنبه یازدهم فروردین ۱۳۱۱ اطلاعیه‌ای به این شرح درج شد:

خاطر عموم را محترماً مستحضر می‌دارد. روز جمعه ۱۲ فروردین ماه ۱۳۱۱ یک ساعت قبل از ظهر مجلس ترحیم آوانس خان مساعدالسلطنه وزیر مختار سابق ایران در لندن، برلین و توکیو در مدرسه ارامنه واقعه در خیابان نادری منعقد خواهد بود و پس از اختتام مجلس مزبور جنازه برای تدفین به سمت ده ونک حرکت داده خواهد شد.

مقبره او هم‌اکنون در کلیسای مریم مقدس تهران قرار دارد.

پس از درگذشت اوانس خان روزنامه‌های خارج از کشور، به او لقب «ارمنی بزرگ» دادند.

آثار

هوهانس خان طی چهل سال فعالیت ادبی خود، تعداد بسیاری کتاب به زبان فارسی ترجمه کرده‌است؛ ولی از تعداد اندکی از ترجمه‌های او آگاهیم.

• اخبار روز
• عقیده در باب ایران و هند
• سیاحتنامه اومبری
• شورش هندوستان در ۱۸۵۷ (به کوشش صفاء الدین تبرائیان)
• هندوستان و استیلای انگلیس
• سفرنامه بنجامین آمریکای
• مدخلیت ایران در مسئله شرق'
• سفرنامه استانلی به آفریقا
• تاریخ بیست و شش ساله حکومت الکساندر دویم
• میشل استروگف
• سیاحت نامه دور دنیا
• سفرنامه برادران شرلی
• تحقیقات دربارهٔ چین از ولتر

یادبودها

در سال ۱۹۶۴ میلادی (۱۳۴۲ خورشیدی) که برابر با چهارصدمین سال تولد شکسپیر و صدمین سال تولد اوانس خان ماسحیان مساعدالسلطنه بود، ارمنیان تهران برای بزرگداشت او مراسم باشکوهی برپا و از اوانس خان تجلیل کردند.

مدال‌ها و نشان‌ها

هوانس خان در طول سال‌های فعالیتش مفتخر به دریافت مدال‌ها و نشان‌های فراوانی گشته که از آن جمله می‌توان به نشان‌های درجه یک و دو شیر و خورشید و نشان استانیسلاوسکی از روسیه اشاره کرد. مدال و نشان‌هایی که هوهانس خان از دولت ایران و دولت‌های دیگر گرفته به ترتیب سال دریافت آنها به شرح زیر است:

• نشان درجه سوم شیر و خورشید از دولت ایران (۱۸۸۷ میلادی)
• نشان درجه دوم استانیسلاس از دولت روسیه تزاری (۱۸۹۵ میلادی)
• نشان سرتیپی اول با حمایل از دولت ایران (۱۸۹۸ میلادی)
• نشان عقاب قرمز پروس از درجه دوم (۱۸۹۹ میلادی)
• نشان سنت موریس و سنت لازار از درجه کماندور از دولت ایتالیا (۱۹۰۱ میلادی)
• نشان طلای علمی (۱۹۰۱ میلادی)
• نشان عقاب مکلل از درجه دوم (۱۹۰۲ میلادی)
• نشان فردریک و رُتِمبِرک از درجه دوم با ستاره از دولت آلمان (۱۹۰۷ میلادی)
• نشان درجه اول شیر و خورشید از دولت ایران (۱۹۰۷ میلادی)

جستارهای وابسته

• ارمنی‌های ایران
• فهرست ارمنی‌های ایران
• فهرست نویسندگان ارمنی

منابع

به فارسی

• آراکلیانس، رافی (۱۳۹۴). «آوانس خان ماسحیان (مساعد السلطنه) سیاستمدار تسبیح گردان ارمنی». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال نوزدهم (۷۴).
• احتشام السلطنه، محمود علامیر (۱۳۶۸). خاطرات احتشام السلطنه. به کوشش سید محمد مهدی موسوی. تهران: انتشارات زورا. ص. ۳۹۸.
• افشار، ایرج. «مقدمه». شورش هندوستان ۱۸۵۷ میلادی. ص. ۱۵–۱۶.
• باستانی پاریزی (۱۳۵۶). تلاش آزادی. تهران: انتشارات نوین. ص. ۸۱.
• بامداد، مهدی (۱۳۵۷). شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲, ۱۳ و ۱۴ هجری. ج. اول. انتشارات زوار. ص. ۱۷۴–۱۷۳.
• پارسانژاد، امید (۱۳۸۴). «مساعدالسلطنه - هُوهانس خان». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال نهم (۳۴).
• رائین، اسماعیل (۱۳۴۹). ایرانیان ارمنی. مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
• رابینو، لوئی (۱۳۶۲). دیپلمات‌ها و کنسول‌های ایران و انگلیس. ترجمهٔ غلامحسین میرزا صالح. تهران: انتشارات نشر نو. ص. ۲۲۹.
• رجب‌زاده، هاشم (۱۳۸۹). «آوانس خان مساعدالسلطنه: نخستین وزیرمختار ایران در ژاپن» (PDF). فصلنامه تاریخ روابط خارجی. سال یازدهم (۴۳): ۱۰۵-۷۱. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۸.
• صالحی، عباسعلی (۱۳۵۰). هم میهنان نقش آفرین مسیحی. تهران: انتشارات صالح. ص. ۴۵.
• عاقلی، باقر. شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران. ج. سوم. ص. ۳۸–۱۳۳۷.
• ژانت د. لازاریان (۱۳۸۲)، «سیاست»، دانشنامه ایرانیان ارمنی (ویراست اول)، تهران: انتشارات هیرمند، شابک ۹۶۴-۶۹۷۴-۵۰-۳
• ماتیان، آزاد. «شُعرای ارمنی ـ ایرانی (1) از هوهانس خان ماسِحیان تا دِو». انسان‌شناسی و فرهنگ. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۸.
• مرسلوند، حسن (۱۳۷۶). زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران. ج. ۱. الهام. ص. ۵۴.
• ملکی، آنوشیک (۱۳۸۸). «ارمنیان و مجلس از دورهٔ ششم تا بیست و چهارم قانون گذاری۱». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال سیزدهم (۴۸). دریافت‌شده در ۷ نوامبر ۲۰۱۸.
• وارتانیان، وارازداد. ترجمهٔ آنوشیک ملکی. «سال‌های پربار زندگی هوهانس خان ماسحیان». فصلنامه فرهنگی پیمان.
• آندرانیک هویان (۱۳۸۰). کتاب ارمنیان ایران. مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها با همکاری انتشارات هرمس. ص. ۳۸۲ تا ۳۹۴. شابک ۹۶۴-۳۶۳-۰۰۷-۲.
• شکسپیرنامه. ج. دوم. ایروان: انستیتو هنر. ص. ۲۹–۲۲۷.
• «کلیسای مریم مقدس تهران». شورای خلیفه‌گری ارامنه تهران.
• «آوانس‌خان ارمنی که بود +عکس». مشرق. ۱۳۹۵.
• «ارمنیان در دارالفنون». خلیفه گری ارامنه اصفهان و جنوب ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۸.
• http://www.paymanonline.com/article.aspx?id=0E0609B9-69B3-4009-861E-F1CE2432EBAE. دریافت‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۱۸.
• http://www.paymanonline.com/article.aspx?id=8D2E3C33-450D-41F1-AA37-E68E5EB96B8F. دریافت‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۱۸.
• (PDF) http://hpj.asj-oa.am/1074/1/1967-2-3(228).pdf. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۸.
• http://ensani.ir/file/download/article/20120413175656-5166-21.pdf

به انگلیسی

• Հովհաննես Մասեհյան at Avproduction.am بایگانی‌شده در ۱ مارس ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine
• Armenian Soviet Encyclopedia. Vol. 7. Yerevan. p. 266-67.
• Այվազյան, Հ. Մ. (2007). Ով ով է. հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով). Vol. երկրորդ. Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատ.
• Հովհաննես Մասեհյան at Avproduction.am* Emāmi, Karīm (1998). "ENGLISH v. Translation Of English Literature into Persian". Iranica.
• "Իրանահայ վաստակավոր գործիչ և թարգմանիչ Հովհաննես Խան Մասեհյան". 2014. Archived from the original on 18 March 2018.
• http://www.massehian.com/
• https://web.archive.org/web/20180318092647/http://armenian.irib.ir/rangarang/item/42461-%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5-%D5%BE%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80-%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%AB%D5%B9-%D6%87-%D5%A9%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B9-%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD-%D5%AD%D5%A1%D5%B6-%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A5%D5%B0%D5%B5%D5%A1%D5%B6

پیوند به بیرون

• http://www.massehian.com/. {{cite web}}: Missing or empty |title= (help)