گاهشماری هجری خورشیدی
| << | مرداد | >> | ||||
| ش | ی | د | س | چ | پ | ج |
| ۱ | ۲ | ۳ | ۴ | |||
| ۵ | ۶ | ۷ | ۸ | ۹ | ۱۰ | ۱۱ |
| ۱۲ | ۱۳ | ۱۴ | ۱۵ | ۱۶ | ۱۷ | ۱۸ |
| ۱۹ | ۲۰ | ۲۱ | ۲۲ | ۲۳ | ۲۴ | ۲۵ |
| ۲۶ | ۲۷ | ۲۸ | ۲۹ | ۳۰ | ۳۱ | |
| ۱۳۹۸ خورشیدی | ||||||
گاهشماری هجری خورشیدی یا هجری شمسی[۱] بر پایهٔ گاهشماری جلالی با مبدأ هجری است. آغاز سال خورشیدی برابراست با نخستین روز بهار. گاهشماری هجری خورشیدی، اکنون در کشورهای ایران و افغانستان گاه‌شمار رسمی است. این گاهشماری در ایران با تصویب مجلس شورای ملی در ۱۱ فروردین ۱۳۰۴، گاه‌شمار رسمی ایران اعلام شد. نام دوازده ماه تقویم خورشیدی در ایران، نام‌های امشاسپندان و دیگر الهه‌های کیش زردشتی است.[۲]
محتویات
مبدأ گاه‌شماریویرایش
مبدأ گاهشماری هجری خورشیدی مانند گاهشماری هجری قمری، سال هجرت پیامبر اسلام، محمد، سال ۶۲۲ میلادی از مکه به مدینه می‌باشد. آغاز هجرت پیامبر اسلام از مکه روز دوشنبه (۱ ربیع‌الاول/ ۲۴ شهریور سال ۱ هجری) برابر با ۱۳ سپتامبر ۶۲۲ میلادی قدیم (ژولینی) و ۱۶ سپتامبر ۶۲۲ میلادی جدید (گرگوری) و ورود پیامبر به مدینه روز ۸ ربیع‌الاول همان سال می‌باشد.
سرآغاز گاه‌شماریویرایش
سرآغاز گاهشماری هجری شمسی روز جمعه «۱ فروردین سال ۱ هجری خورشیدی» (۲۹ شعبان ۱ سال پیش از هجرت) برابر با ۱۹ مارس ۶۲۲ میلادی قدیم (ژولینی) و ۲۲ مارس ۶۲۲ میلادی جدید (گرگوری) است.[۳] البته روز اول سال یک هجری شمسی (از ۱ فروردین تا ۲۴ شهریور) ۵ ماه و ۲۴ روز پیش از هجرت پیامبر (کمتر از یک سال) است.
سال، فصل‌ها، ماهها و روزهاویرایش
این گاهشماری از ۳۶۵ روز در قالب ۱۲ ماه تشکیل شده‌است و براساس گاهشماری جلالی سرآغاز آن اعتدال بهاری در نیمکرهٔ شمالی است. با این تفاوت که مبدأ آن هجری است. طراحان گاهشماری جلالی، گروهی ریاضیدان و اخترشناس بودند که نامدارترین آنها حکیم خیام ریاضیدان و شاعر ایرانی بود. اینان به سفارش ملکشاه سلجوقی و با اصلاح گاهشماری یزدگردی به این گاه‌شمار نوین دست یافتند. گاهشماری جلالی با حفظ سرآغاز و طول سال با تغییر مبدأ، اسامی و طول ماهها در قالب گاهشماری هجری شمسی برجی درآمده و باز با تغییراتی در طول ماهها ضمن تنوع اسامی آنها، عنوان تقویم هجری شمسی پیدا کرد.
این تقویم بر پایه سال اعتدالی خورشیدی برابر با ۳۶۵٫۲۴۲۱۹۸۷۸ روز است؛ که سال تقویمی آن ۳۶۵ و ۳۶۶روزه (کبیسه) می‌باشد.
هر سال دارای ۴ فصل با نام‌های بهار، تابستان، پاییز و زمستان است و هر فصل ۳ ماه دارد و هر ماه تقریباً ۴ هفته و هر هفته ۷ روز با نام‌های شنبه، یکشنبه، دوشنبه، سه‌شنبه، چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه (آدینه) دارد. هر سال با ۱ فروردین و فصل بهار آغاز می‌شود.
بلندترین روز سال در ۱ تیر و بلندترین شب سال در شب یلدا (از غروب ۳۰ آذر تا طلوع آفتاب در ۱ دی) رخ می‌دهد. طول ماه‌های این گاهشماری در طول تاریخ و در کشورهای مختلف متفاوت بوده‌است، ولی از حدود سال ۱۳۴۸ در ایران و افغانستان طول ماهها یکسان است.[۴] طول ماهها در نیمه اول سال ۳۱ روزه و در نیمه دوم سال ۳۰ روزه است با این تفاوت که ماه پایانی (اسفند) ۲۹ روزه است و تنها در سال‌های کبیسه ۳۰ روز خواهد داشت. طول و نام کنونی این ماهها در جدول زیر آمده‌است:
| ترتیب | روزها | نام | تاریخ‌های میلادی[۵] | فصل | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| فارسی (ایران) |
فارسی (افغانستان)[۶] |
پشتو[۷] (افغانستان) |
کردی | ترکی آذربایجانی | ||||
| ۱ | ۳۱ | فروردین | حَمَل | وری | خاکه‌لێوه | آغلارگولر | ۲۱ مارس – ۲۰ آوریل | |
| ۲ | ۳۱ | اردیبهشت | ثَور | غویی | گوڵان | گولن | ۲۱ آوریل – ۲۱ مه | |
| ۳ | ۳۱ | خرداد | جَوزا | غبرګولی | جۆزەردان | قیزاران | ۲۲ مه – ۲۱ ژوئن | |
| ۴ | ۳۱ | تیر | سَرَطان | چنګاښ | پووشپەڕ | قورا پیشیرن | ۲۲ ژوئن – ۲۲ ژوئیه | تابستان |
| ۵ | ۳۱ | مرداد | اَسَد | زمری | گەلاوێژ | قویروق دوغان | ۲۳ ژوئیه – ۲۲ اوت | |
| ۶ | ۳۱ | شهریور | سُنبُله | وږی | خەرمانان | زومار | ۲۳ اوت – ۲۲ سپتامبر | |
| ۷ | ۳۰ | مهر | مِیزان | تله | ڕەزبەر | خزل | ۲۳ سپتامبر – ۲۲ اکتبر | |
| ۸ | ۳۰ | آبان | عَقرَب | لړم | خەزەڵوەر | قیروو | ۲۳ اکتبر – ۲۱ نوامبر | |
| ۹ | ۳۰ | آذر | قَوس | لیندۍ | سەرماوەز | آذر | ۲۲ نوامبر – ۲۱ دسامبر | |
| ۱۰ | ۳۰ | دی | جَدْی | مرغومی | بەفرانبار | چیلله | ۲۲ دسامبر – ۲۰ ژانویه | زمستان |
| ۱۱ | ۳۰ | بهمن | دَلو | سلواغه | ڕێبەندان | دوندوران | ۲۱ ژانویه – ۱۹ فوریه | |
| ۱۲ | ۲۹-۳۰[۸] | اسفند | حوت | کب | رەشەمە | بایرام | ۲۰ فوریه – ۲۰ مارس | |
تاریخچهویرایش
گاهشماری هجری خورشیدی، تکامل‌یافته گاهشماری ایرانی در دوره اسلامی با مبدأ هجری است. گاهشماری ایرانی برگرفته از گاهشماری بابلی با سال ۱۲ماه سی روزه بوده که هر ۶سال یکبار ۱۳ماهه می‌شده‌است. همه اینگونه تقویم‌های ۳۶۵روزه برگرفته از تقویم مصری‌اند. این تقویم در دوره هخامنشیان تغییراتی کرده و به صورت تقویم زرتشتی درآمد. در زمان اردشیر اول پادشاه ساسانی تقویم ایرانی متأثر از تقویم جولیانی به سال ۳۶۵روزه درآمد و به آخر سال ۵ روز اضافه شد و در دوره یزدگرد سوم هم تغییراتی کرد. پس از شکست ایرانیان و تسلط اعراب گاهشماری هجری قمری جایگزین تقویم خورشیدی ایرانی شد. اما بجهت ضرورت تعیین سال فصلی و مالی جهت زمان پرداخت مالیات کشاورزان، تقویم خورشیدی (ازجمله: گاهشماری خراجی) کاربرد داشت اما از مبدأ حقیقی آن گاه تا دوماه عقب می‌افتاد.[۹]
در ۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری، گاهشماری جلالی که شکل کاملتر گاهشماری ایرانی بود ایجاد شد. این تقویم ضمن تغییراتی درقالب گاه‌شمار هجری خورشیدی (برجی) درآمده، در ۲ اسفند ۱۲۸۹ به عنوان گاهشماری مالی کشور رسمیت یافت. پس از آن با تغییراتی در عناوین ماهها و تعدیل آنها درقالب تقویم هجری خورشیدی، در تاریخ ۱۱ فروردین ۱۳۰۴ تقویم رسمی ایران اعلام شد. تا قبل از آن تقویم هجری قمری کاربرد عمومی داشت.[۱۰]
گاهشماری هجری خورشیدی برجیویرایش
گاهشماری هجری خورشیدی را نخستین بار میرزا عبدالغفارخان نجم‌الدوله اصفهانی (معلم ریاضیات مدرسه دارالفنون) با توجه به گاهشماری جلالی استخراج کرد. گاهشماری جلالی بدستور ملکشاه سلجوقی، براساس گاهشماری یزدگردی با تطبیق دقیق آغاز سال با اعتدال ربیعی شکل گرفت. مبدأ آن روز ۱۰ رمضان ۴۷۱ هجری قمری، برابر با اول نوروز سال نخستین جلالی بود و طول ماه‌های آن مانند گاهشماری یزدگردی و اسامی آنها فارسی بوده‌است.[۱۱]
نجم‌الدوله برای اولین بار عبارت ۱۲۶۴ هجری شمسی را در حاشیه تقویم سال ۸۰۷ جلالی مطابق ۳–۱۳۰۲ هجری قمری ذکر کرد و از آن تاریخ به بعد، گاهشماری را در ایران رایج کرد که برای اولین بار اساس آن شمسی و مبدأ آن هجرت پیامبر اسلام از مکّه به مدینه باشد. ماه‌های آن براساس اسامی عربی برج‌های دوازده‌گانه فلکی (حمل، ثور، جوزا … حوت) و طول آنها برمبنای توقف نسبی خورشید در بروج مذکور ۲۹ تا ۳۲روزه بود. گاهشماری که او نوشت، به گاهشماری هجری شمسی بُرجی معروف است. این گاه‌شمار در دوره دوم مجلس شورای ملی ایران در ۲۱ صفر ۱۳۲۹ مطابق ۲ اسفند (حوت) ۱۲۸۹، به عنوان مقیاس رسمی زمان محاسبات مالی کشور پذیرفته شد.[۱۲][۱۳] دست‌کم تا ربع قرن پیش از آن، تقویمهایی بر اساس گاهشماری هجری شمسی در ایران استخراج و چاپ می‌شد. ۱۵ سال بعد در پنجمین دوره مجلس شورای ملی قانون گاهشماری هجری شمسی به تصویب رسید.[۱۴]
ماه‌های گاه‌شمار هجری خورشیدی برجی، بین ۲۹ تا ۳۲روزه و طول ماهها در هرسال بستگی به توقف سالانه خورشید در هر برج متفاوت بوده‌است. طول ماهها: حمل (۳۰ یا ۳۱روزه)، ثور (۳۱ یا ۳۲روزه)، جوزا (۳۱ یا ۳۲روزه)، سرطان (۳۱ یا ۳۲روزه)، اسد (۳۱ یا ۳۲روزه)، سنبله (۳۰ یا ۳۱روزه)، میزان (۳۰ یا ۳۱روزه)، عقرب (۲۹ یا ۳۰روزه)، قوس (۲۹ یا ۳۰روزه)، جدی (۲۹ یا ۳۰روزه)، دلو (۲۹ یا ۳۰روزه)، حوت (۲۹ یا ۳۰روزه).[۱۵]
گاهشماری رسمی ایرانویرایش
گاهشماری هجری خورشیدی، بر اساس مبانی گاهشماری جلالی (ایجاد شده در ۴۷۱ قمری) و پس از تغییراتی در گاهشماری جلالی در قالب گاهشماری هجری خورشیدی برجی در سال ۱۲۸۹ خورشیدی برای امور مالی کشور رسمیت یافت. با تغییراتی در عناوین ماهها و تعدیل آنها در تاریخ ۱۱ فروردین ۱۳۰۴ هجری خورشیدی تقویم رسمی ایران اعلام شد.[۱۶]
در آخرین روزهای سال ۱۳۰۳ و اولین روزهای سال ۱۳۰۴ ش، نمایندگان پنجمین دوره مجلس شورای ملی گاهشماری هجری شمسی کنونی ایران را تصویب کردند. بر اساس این قانون استفاده از گاهشماری خَتا و اویغور (گاهشماری دوازده حیوانی) منسوخ شد (در حالی که استفاده از گاهشماری دوازده حیوانی همچنان در فرهنگ عمومی مردم ایران رواج دارد) و گاهشماری هجری شمسی با مبدأ هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه و با طول سال شمسی و با نام ماه‌های فارسی میانه مورد استفاده قرار گرفت. مبدأ این گاهشماری، اول فروردین سال اول هجرت پیامبر است؛ یعنی، ۱۱۹ روز پیش از مبدأ گاهشماری هجری قمری و ۱۷۹ روز پیش از هجرت. در عمل بین کبیسه‌های اعمال شده در این گاهشماری با گاهشماری جلالی اختلاف‌هایی وجود دارد. آنزمان برای رفع چنین اختلافاتی در گاهشماری هجری شمسی، هیئت اصلاح تقویم تشکیل شده. این هیئت همان روش کلی کبیسه‌گیری گاهشماری میلادی گرگوری را پیشنهاد کرد و علاوه بر آن آرایه جدیدی برای تعدیل کبیسه‌گیری عرضه نمود. امروزه روش سهل ممتنعی برای استخراج دوره‌های‌کبیسه در گاهشماری هجری شمسی ابداع شده‌است. طول ماه‌های آن در نیمه نخست سال ۳۱روزه و درنیمه دوم سال ۳۰روزه است که در سال‌های غیرکبیسه ماه آخر ۲۹روزه است. سال‌های عادی آن ۳۶۵روزه و هر چهار یا پنج سال یکبار کبیسه‌گیری ۳۶۶روزه می‌شود. تنها دریک وقفه زمانی بین ۲۴ اسفند ۱۳۵۴ تا ۵ شهریور ۱۳۵۷، تقویم شاهنشاهی تقویمی جدید با مبدأ تقریبی آغاز حکومت کوروش، فقط با مبدأ متفاوت (۱۱۸۰ سال افزوده) نسبت به تقویم هجری شمسی، بجای آن تقویم رسمی ایران اعلام شده بود.[۱۷]
کبیسه‌های تقویم هجری شمسی از طریق قاعده نوروز تحویلی محاسبه لحظه تحویل سال و مقایسه آن با لحظه ظهر حقیقی را برای نصف النهار رسمی ایران تعیین می‌شود. طول جغرافیایی نصف النهار رسمی ایران ۵۲/۵ درجه شرقی است. در اینجا یکی از دو حالت زیر ممکن است اتفاق بیفتد:
- اگر لحظه تحویل سال، بین بعد از ظهر سیصد و شصت و پنجمین و قبل از ظهر سیصد و شصت و ششمین روز سال واقع شود، سیصد و شصت و ششمین روز سال را نوروز، و سال تمام شده را عادی به حساب می‌آورند
- اگر لحظه تحویل سال، در بعد از ظهر سیصد و شصت و ششمین روز سال واقع شود، سیصد و شصت و هفتمین روز سال را نوروز، و سال تمام شده را کبیسه به حساب می‌آورند.[۱۶]
گاهشماری رسمی افغانستانویرایش
در ۱۳۴۰ هجری قمری/ ۱۳۰۱ ش، در پی اصلاحاتی که امان‌الله‌خان در جامعه افغانستان صورت داد و بر اساس یکی از نظامنامه‌هایی که دولت او صادر کرد، گاهشماری رسمی افغانستان هجری شمسی شد و برای نام ماه‌های سال نام‌های عربی برج‌های فلکی منطقه‌البروج در نظر گرفته شد. در سال ۱۳۳۷ خورشیدی مجلس ملی وقت افغانستان طول ماه‌های تعریف شده برای گاهشماری هجری خورشیدی ایران را ملاک قرار داد و آرایه طول ماه‌های سال در گاهشماری هجری شمسی افغانستان همانند گاهشماری هجری خورشیدی ایران تعیین شد. اما نام ماه‌های سال همچنان نام برج‌های فلکی منطقه البروج باقی ماند. پیش از آن دوره‌های کبیسه‌های گاهشماری هجری خورشیدی افغانستان بر اساس ۸ کبیسه در هر ۳۳ سال، به ترتیب یک کبیسه ۵ ساله و ۷ کبیسه ۴ساله تثبیت گردیده بود و طول ماهها طبق توقف ظاهری خورشید در برج‌ها بین ۲۹ تا ۳۲ روز محاسبه می‌شد.[۱۸] پیش از رسمی شدن این گاهشماری، از آن در جوامع شهری افغانستان در کنار گاهشماری هجری قمری و گاهشماری میلادی استفاده می‌شده‌است. اکنون تقویم رسمی ایران و افغانستان فقط با تفاوت اسامی ماهها از هر جهت گاهشماری یکسان به حساب می‌آیند.[۱۹]
گاهشماری هجری شمسی ام‌القریویرایش
گاهشماری اُم‌القُری، در اصل هجری قمری و گاهشماری رسمی کشور عربستان سعودی است که گاهشماری هجری شمسی ضمیمه آن است. این گاهشماری سال ۱۳۴۶ قمری آغاز شد و از سال ۱۴۰۰ قمری زیر نظر گروه نجومی استخراج می‌شد و از سال ۱۴۲۰ قمری، آغاز ماه‌های قمری آن براساس محاسبه نجومی تولد ماه (مقارنه ماه)، باتوجه به غروب خورشید قبل از افول ماه، طبق موقعیت و افق کعبه در شهر مکه محاسبه می‌شود. در گاهشماری هجری شمسی ضمیمه آن، ماهها با عنوان عربی برج‌های دوازده‌گانه فلکی است.[۲۰]
گاهشماری هجری شمسی در دیگر جاهاویرایش
در زمان حکومت اکبرشاه (حکومت: ۹۶۳ تا ۱۰۱۴ قمری)، سومین پادشاه امپراتوری بابری هند، در کنار دیگر گاه‌شماری‌های مرسوم، گاهشماری فصلی که گونه‌ای گاهشماری شمسی با مبدأ گاهشماری هجری بود. برخی مورخین در زمان او در کتب خود در کنار استفاده از گاهشماری هجری قمری، کلیه تاریخ‌های مورد نظر خود را، در محدوده زمانی ۸۵۰ تا ۹۸۴ هجری، با گاهشماری با مبدأ رحلت پیامبر نیز تاریخگذاری کرده‌اند.[۲۱]
در ۱۳۰۷ هجری قمری/ ۱۸۸۹ میلادی، (۱۲۶۸ خورشیدی) غازی احمدمختار پاشا، صدراعظم و محقق ترک، گونه‌ای از گاهشماری هجری شمسی را پیشنهاد نمود. ارکان این گاهشماری از نظر مبدأ و تطبیق نسبی آن با فصول، مانند گاهشماری هجری شمسی ایران است، با این تفاوت که در این گاهشماری پیشنهادی آرایه کبیسه‌ها همانند گاهشماری میلادی گرگوری می‌باشد. این گاهشماری پیشنهادی در دوره معاصر نیز در کنار گاه‌شماری‌های میلادی و مالی و هجری قمری، بر روی گاه‌شماری‌های سالانه چاپ ترکیه ذکر می‌شود.[۲۲]
گاهشماری حیوانی نیز گاهشماری شمسی - قمری، به نوعی با مبدأ هجری بوده‌است که پس از حمله مغول در ایران، افغانستان و بعضی سرزمین‌های تحت تصرف آنها کاربرد داشت.[۲۳]
تطبیقویرایش
تطبیق روزهای گاهشماری هجری خورشیدی با گاهشماری میلادیویرایش
از آنجا که تقویم هجری خورشیدی (از جمله تقویم رسمی ایران و افغانستان) و تقویم میلادی هر دو گاهشماری خورشیدی هستند. صرف نظر از تفاضل سال‌ها و تفاوت سرآغاز ماهها با هم، در روزها هماهنگی نسبی دارند و نوسان‌های محدود در این هماهنگی در نتیجه تمایز شیوه کبیسه‌گیری در دو گاهشماری است. میزان تطبیق روزهای دو گاهشماری در سده اخیر هجری خورشیدی از قرار زیر است (بر اساس الگوریتم هجری خورشیدی):
- ۱ فروردین= ۲۱ مارس (۸۱ بار) - ۲۲ مارس (۱۲ بار) - ۲۰ مارس (۷ بار) (این نسبت تا ۸ اسفند «۲۷ فوریه» یکنواخت است)
- ۹ اسفند= ۲۸ فوریه (۸۱ بار) - ۲۹ فوریه (۱۰ بار) - ۲۷ فوریه (۷ بار) - ۱ مارس (۲ بار)
- ۱۰ اسفند= ۱ مارس (۷۶ بار) - ۲۹ فوریه (۱۵ بار) - ۲۸ فوریه (۷ بار) - ۲ مارس (۲ بار)
- ۱۱ اسفند= ۲ مارس (۷۶ بار) - ۱ مارس (۲۲ بار) - ۳ مارس (۲ بار) (این نسبت تا ۲۹ اسفند «۲۰ مارس» یکنواخت است)
- ۳۰ اسفند= ۲۰ مارس (۱۵ بار) - ۲۱ مارس (۱۰ بار) (از حدود ۲۵ کبیسه قرن)
نوروز هجری خورشیدی در ۸۱درصد با ۲۱ مارس میلادی و ۱۲درصد با روز میلادی بعد و ۷درصد با روز میلادی قبل آن مطابق است. نسبت طولی این تطبیق تا ۹ اسفند یکسان است. پس از آن بعلت گسست کبیسه میلادی بیشترین تطبیق یکروز هجری خورشیدی با یکروز میلادی ۷۶درصد، ۲۲درصد با روز قبل و ۲درصد با روز میلادی بعد آن است. روز کبیسه اسفند ۶۰درصد با بیست مارس و ۴۰درصد با روز میلادی پس از آن مطابق است. در سال‌های متفاوت یک قرن هر روز هجری خورشیدی با سه روز متفاوت میلادی و استثنائاً روزهای نه و ده اسفند با چهار روز متفاوت میلادی و کبیسه اسفندماه با دو روز متفاوت میلادی هماهنگ می‌شوند.
جستارهای وابستهویرایش
پانویس‌ها و منابعویرایش
- ↑ «سال شمسی» [نجوم] هم‌ارزِ «solar year» مترادفِ: «سال اعتدالی» هم‌ارزِ واژهٔ بیگانه‌ای دیگر (tropical year)؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. «فارسی». در همان. دفتر دوم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۳۷-۰ (ذیل سرواژهٔ سال شمسی)
- ↑ نوروز، هویت ملی و دینی ایرانیان، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ گاهشماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول (۱۳۸۰)، صفحهٔ ۷۵.
- ↑ بیرشک، احمد. گاهنامهٔ تطبیقی سه‌هزار ساله. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۷. ص ۱۹۰.
- ↑ تطبیق روزها بصورت میانگین است.
- ↑ نام ماهها در تقویم هجری خورشیدی عریستان سعودی (تقویم ام‌القری) نیز چنین است.
- ↑ بر اساس داده‌های صفحهٔ ۲۳ این نوشتار: http://www.evertype.com/standards/af/af-locales.pdf
- ↑ در سال‌های عادی ۲۹ روز و در سال‌های کبیسه ۳۰ روزه است.
- ↑ گاهشماری ایرانی، موسی اکرمی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول (۱۳۸۰)، صفحهٔ ۴۷.
- ↑ تاریخچه تقویم ایرانی، معنی اسم ماهها نقد نیوز
- ↑ تقویم جلالی مرکز تقویم
- ↑ تقویم هجری شمسی - مرکز تقویم
- ↑ همه‌چیز در مورد تقویم هجری شمسی خبر آنلاین
- ↑ گاهشماری در ایران از قرن نهم هجری قمری تاکنون مرکز تقویم
- ↑ تقویم، تقویم هجری شمسی برجی هفت آسمان «دانشنامه ستاره‌شناسی»
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ گاهشماری هجری شمسی مرکز تقویم
- ↑ گاهشماری در ایران - گاهشماری هجری شمسی مرکز تقویم
- ↑ قاسملو، ف. 1385، مقایسه روشها و معادلات مختلف برای اعمال کبیسه‌های گاهشماری هجری خورشیدی در منابع مختلف، مجله تاریخ علم، شماره پنجم، ص 98
- ↑ گاهشماری در افغانستان مرکز تقویم
- ↑ سایت تقویم ام‌القری
- ↑ گاه‌شماری‌های اسلامی در شبه‌قاره هند مرکز تقویم
- ↑ گاهشماری در آسیای صغیر، ترکیه مرکز تقویم
- ↑ گاهشماری دوازده‌حیوانی مرکز تقویم
- تاریخ‌شناسی، پایهٔ پیش‌دانشگاهی، رشتهٔ علوم انسانی، دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی ایران، ۱۳۸۵. (بازنگری شده)
- تقویم سنتی استاد مصباح زاده