گنوسیس

گنوسیس به معناى معرفت، واژه اى یونانى است. مکتب گنوسیس جریان فکرى کهنى است که بر آگاهى از رازهاى الهى تأکید مى ورزد. گنوسیس یا معرفت از راه تجربه مستقیم مکاشفه یا تشرف به سنت رازآمیز و باطنى به دست مى آید. مکتب گنوسى، که به قول یوناس پیام خداى ناشناخته است، مجموعه اى از ادیان، مذاهب و نحله هاى دینى اى است که در قرون اول و دوم قبل از میلاد و نیز در قرون اول و تا سوم پس از میلاد در فلسطین، سوریه، بین النهرین و مصر وجود داشته است. در همه این فرق نوعى معرفت باطنى و روحانى و فوق طبیعى، که مى توان از آن به کشف و شهود و اشراق تعبیر کرد، مایه نجات و رستگارى انسان شناخته شده است و به همین مناسبت همه آنها را تحت عنوان گنوسى ذکر کرده اند. بیشتر فرقه هاى گنوسى مسیحى بوده اند. برخى از فرقه هاى گنوسى پیش از مسیحیت هم وجود داشته اند. برخى از آنها از قبیل مانویت و فرقه هاى صبیها با همه تأثیرپذیرى از، مسیحیت مسیحى نبوده اند. کلیسا شمعون مجوسى را مسبب، و ساماریا را مرکز این بدعت مى داند. اما به نظر مى رسد که کل جریان را نمى توان به فردى خاص نسبت داد. این تفکر حاصل افکارى است که در آن زمان رایج بوده است. براى تبیین حرکت گنوسیه باید به جریان ترکیب گرایى ادیان توجه داشت. این امتزاج و اختلاط انواع گوناگون عقاید بیشتر در شروع هر قرن نخست مسیحى بوده است؛ اما رد پاى آن را پیش از این زمان هم مى توان یافت. همجوشى عقاید در مناطق شامات، فلسطین، مصر و بین النهرین تا حد زیادى از اندیشه ثنوى ایران قدیم متأثر بوده است.