آمادا (قبیله): تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
آمادای |
آمادای |
||
خط ۳۲:
}}
'''آمادای''' (Ámadāi) نام نخستن قبیلهٔ ایرانی بود که پس از هزیمت [[ماننا]]<ref>
==وضعیت سیاسی==
* کشور: مادای
* حاکم: [[مامی تیار
* مقر: دژ
===ماد در قرن هشتم پ. م.===
[[پرونده:Sefidrivermap.png|بندانگشتی|260px|چپ|مسیر قزل اوزن و سفید رود]]
وقایع آغاز قرن هشتم - ۷۹۹ - پیش از میلاد از لحاظ تاریخ ماد اهمیت فوقالعاده داشت. در آن دوران که ماد هنوز برای مبارزه با دشمن خطرناکی چون [[آشور]] متحد و آماده نبود و پادشاهی نظامی آشور آن سرزمین را هدف چپاول و غارتگریهای منظّم قرار داده مرتباً قطعاتی از خاک آن را متنزع مینمود، تهاجم [[اورارتو]] منجر به ایجاد حایلی<ref>از [[دریاچه اورمیه]] تا درّهٔ [[رود دیاله]]، و تقریباً سرحد [[عیلام]] ممتد بود.</ref> میان آشور و [[ماد]] گشت و بدین منوال ماد از اینکه تحت انقیاد آشور در آید نجات یافت. و چون خود اورارتوییان از لحاظ اقوام ماد به صورت بزرگترین خطر در آمدند، مبارزهٔ آزادی طلبانهٔ [[ماننا]]<ref>که قبایل مجاور دریاچه اورمیه را در بر گرفته و متحد ساخت.</ref> این خطر جدید را از قبایل جنوب و مشرق ماننا دور کرد.
خط ۴۴:
اما ماننا کشور نیمه مستقل محسوب میشد و تا آخر متحد آشور باقی ماند و قبایل زیادی در جبال [[زاگروس]] تحت انقیاد ماننا بودند منجمله قبایل '''مادای''' که پیشوایشان [[دیاکو]] بود<ref>محتملا قبل از وی شخصی بود بنام [[هاناسیروکا]] - HanasiruKa</ref>. دیاکو میخواست یوغ ماننا را که او هم یوغ آشور را بر گردن داشت، براندازد و بدین سبب با [[روسای یکم]] شاه اورارتو عهد اخوت بست.
===قیام مادیها===
به احتمال قوی قیام مادیها در پیرامون نوروز آشوری سال - ۶۷۳ پ. م. - وقوع یافت، مقدمترین سئوالات مربوط به جریان شورشی مورخ به سوم ماه ایار است ولی در آنجا [[دوساننی]] و مامیتیارشو همچون متحدان [[خشثریته]] وارد میدان نبرد شدهاند. بنابر این پرسشهای مربوط به نخستین مذاکرات خشثریته با دوساننی و مامیتیارشو را باید به تاریخ مقدمتری منسوب دانست؛ بنا به جملات '' آیا مامیتیارشو به سخن او گوش خواهد داد ... آیا امسال با [[اسرحدون]] دشمنی خواهد ورزید ...'' این سئوال در آغاز سال و در ماه نیسان به عمل آمده بود.
خشثریته خداوند ده [[کار کاشی]] رهبر و الهام بخش قیام بود. وی موفق به جلب دوساننی خداوند پیشین ده [[ساپاردا]] و مامیتیارشو خداوند ده پیشین در ناحیهٔ مادای گشت. لقب مامیتیارشو را در سئوالات چنین باید دانست و نباید تصور کرد<ref>بر خلاف آنچه گاهی گمان میکنند</ref> که وی تنها فرد مادی بوده که در [[اتحادیه قبایل ماد]] شرکت داشته. هر سه پیشوای شورش مادی بودهاند و نامهای سه مرکز شورش یعنی کارکاشی، مادای<ref>ایالتی که رسماً آشوری بود و به این نام خوانده میشد</ref>، ساپاردا منقول است. این نواحی آشوری بود و باج و خراجی هر سال پرداخت مینمودند.
==موقعیت جغرافیایی مادای==
[[پرونده:نقشه ماد و ماننا.jpg|بندانگشتی|260px|چپ|نقشه [[ماد]] و [[ماننا]] قرنهای ۹ تا ۷ پ. م.]]
ویژگی رود قزل اوزن مارپیچی بودن آن است. قزل اوزن با لاتر از شمال غرب بسوی جنوب شرق میان کوههای آقداغ، دنبالهٔ [[البرز]] جاری میشود و درّهای که در این محل تشکیل میدهد در دوران کهن [[اندیا]] نامیده میشد. در بخش شمال شرقی این درّه رودکی که از کوهستان [[سهند]] سرازیر میشود و شهر کنونی [[میانه]] بر کرانهٔ آن قرار دارد به قزل اوزن میریزد. درّهٔ این رودک و جویبارهایی که بدان میریزند در دوران باستان ناحیهٔ [[زیکرتو]] را تشکیل میداده. قزل اوزن بالاتر از محل تلاقی با رودک مزبور از جنوب به شمال جاری است بخش علیای آن را [[گیزیل بوندا]] از [[ماننا]] جدا میکرد. [[آشوریان]] بیشتر این بخش قرل اوزن را '''مادای''' میخواندند. در اینجا شعبهٔ راست قزل اوزن، [[زنجان رود]] درّهٔ جداگانهای را تشکیل میدهد که اکنون در اطراف شهر زنجان قرار گرفته و [[خمسه]] نامیده میشود.
==وجه تسمیهٔ ماد==
کلمهٔ ماد، بزبان آشوری مادای، آمادای، ماتای
از مجموع مطالب بالا چنین بر میآید که شاید [[اتحادیه قبایل ماد]] به صورت اتحاد قبایلی غیر ایرانی وجود داشته و بخش ایرانی ساکنان سرزمین [[ماد]] فقط بعدها به شکل [[قبیلهٔ آریایی]] جداگانهای تشکیل شد. احتمال منشأ اخیرالذکر این قبیله از نام آن پیداست « آریا ». نامی است که نه یک قبیلهٔ منفرد به خویشتن داده بوده بلکه نام قومی میباشد. عقیدهٔ دیگری نیز اظهار شده است مبنی بر اینکه قدیمترین نام در اصطلاح نژادی « ماکتا.پ » که بزبان عیلامینو است و با کلمهٔ دیگر آن زبان « ماتا.پ » به معنی ماد یا مادها قابل قیاس میباشد، مکتوم است. ممکن است اصطلاح مادها ریشهٔ [[عیلامی]] - [[کاسپی]] داشته باشد.
منابع آشوری در ردیف شکلهای مادای و آمادای که معرف [[اتحادیه قبایل ماد]] بوده کلمهٔ « ماتای » را که ریشهٔ عیلامی دارد آوردهاند. این نیز شاید حاکی از آن باشد که اصطلاح '''مادها''' از دیر باز در سرزمین منظور متداول بوده است.
==تشابه عجیب==
دربارهٔ تاج پادشاهان ایران، هرودوت گزارشی دارد و میگوید [[تاج]] را نخست مادیها مرسوم کردند. اکثر مورخان شکل و شمایل تاج مادی به همان شکل توصیف میکنند که در تصویر پیشوای ماد بر سر دارد. اثر مزبور بخشی از نقش بر جستهٔ [[آنوبانینی]] مورخ به نیمهٔ دوم هزارهٔ سوم پ. م.است که در آن شش مرد اسیر ایستاده که فقط نفر اول کلاه مادی ( تیار) بر سر دارد که مشابه همین کلاه را [[ناصرالدین شاه]] پس از فاصلهٔ زمانی نزدیک به پنجهزار سال بر سر گذاشته است؛ تصویر میانی.<ref>این کلاه با بقیهٔ کلاههای ناصرالدین شاه تفاوت اندک دارد و به کلاه مادها نزدیکتر است</ref>
مشابهت عجیبتر دیگر آن است که موطن اولیهٔ اقوام ماد را در قرن هفتصد پیش از میلاد حواشی رود [[قزل اوزن]] نزدیک [[میانه]] و [[زنجان]] توصیف کردهاند. همانطور که ثابت شده تیول و شکارگاههای شاهزادگان قاجاری در استان زنجان بویژه [[خرمدره]] بسیار بوده و این دو نشان یعنی [[تاج]] مشابه و سرزمین مشترک خبر از یک فرهنگ ثابت به وسعت هزاران سال را به نمایش میگذارد که از دید تاریخ و تاریخنویسان مستور مانده است.
<center>
<gallery>
Pahlavi Crown.jpg|[[تاج پهلوی]]
Nāser al-Dīn Schah.jpg| یک عکس رسمی از [[ناصرالدین شاه]]
شاهک اسیر.jpg|پیشوای [[ماد]] با تاج مادی
</gallery>
</center>
==پانویس==
{{پانویس}}
|