فلسفه فضا و زمان: تفاوت میان نسخه‌ها

▲فلسفه‌ی فضا و زمان شاخه‌ای از [[فلسفه]] است که با مباحثی چون [[هستی‌شناسی]]، [[شناخت‌شناسی]]، و ویژگی‌های [[فضا]] و [[زمان]] سر و کار دارد. هم چنان که این ایده‌ها از آغاز پیدایش فلسفه‌ی فضا و زمان در زمره‌ی مباحث محوری آن بوده‌اند، در عین حال خود فلسفه‌ی فضا و زمان الهام‌بخش دیدگاه کانونی [[فلسفه تحلیلی]] در دوران آغازینش بوده است. این دیدگاه کانونی بر پرسش‌هایی اساسی انگشت می‌گذارد؛ همانند این که آیا فضا و زمان به طور مستقل از ذهن ما وجود بیرونی دارند؟ آیا فضا و زمان به طور جداگانه از یکدیگر وجود دارند؟ چه چیزی سبب‌ساز جریان به ظاهر یک‌سویه‌ی زمان است؟ آیا زمان‌های دیگری به جز زمان اکنون وجود دارد؟ و همچنین پرسش‌هایی درباره‌ی سرشت وجود (و به ویژه سرشت وجود در گذر زمان).

▲==دیدگاه‌های دوران باستان و قرون وسطا==

▲کهن‌ترین اندیشه ثبت شده در [[فلسفه غربی] درباره‌ی [[زمان]]، گفتاری از [[پتاهوتپ]] (سده‌های ۲۶۵۰-۲۶۰۰ پیش از زایش) اندیشمند [[مصر باستان]] است. [[وداها]]، کهن‌ترین نوشته‌های [[فلسفه هندی]] و [[هندوئیسم|آیین هندو]] که پیشینه‌ی آن به پایان [[هزاره دوم (پیش از میلاد)|هزاره دوم (پیش از زایش)]] می‌رسد، شرحی از [[کیهان‌شناسی هندو]] می‌دهد که در آن [[کیهان]] چرخه‌های پیوسته‌ای از آفرینش، نابودی، و نوزایی را از سر می‌گذراند. چرخه‌هایی که هر کدام ۴،۳۲۰،۰۰۰ سال به درازا می‌کشد. [[فیلسوفان یونان باستان]]، کسانی چون [[پارمنیدس]] و [[هراکلیتوس]]، مطالبی درباره سرشت زمان نوشته‌اند.

▲در کتاب یازدهم [[اعترافات آگوستین قدیس]]، او به اندیشه‌ورزی درباره‌ی سرشت زمان پرداخته و می‌پرسد: «پس آنگاه زمان چیست؟ اگر کسی از من نپرسد، می‌دانم. و اگر بخواهم آن را برای کسی که پرسیده شرح دهم، چیزی (درباره‌اش) نمی‌دانم.» او در تعریف خود از زمان، به جای پرداختن به آن چه که زمان هست، شرح می‌دهد که زمان چه چیزی نیست.

▲==واقع‌گرایی و ضدواقع‌گرایی==

▲==مطلق‌گرایی و نسبی‌گرایی==

▲===[[لایب‌نیتس]] و [[نیوتن]]===

▲===[[ارنست ماخ|ماخ]]===

▲===[[انیشتین]]===

▲==قراردادگرایی==

▲==ساختار فضا-زمان==

▲همانند [[فلسفه فیزیک]]، کاوش درباره‌ی ساختار [[فضا-زمان]] سازنده‌ی بخش بزرگی از جستارهای فلسفه فضا و زمان بوده است. این جستارها آمیزه‌ای است که از کشمکش‌های تاریخی مطلق‌گرایی و قراردادگرایی تا بازاندیشی‌هایی بر پایه‌ی دستگاه فنی نظریه [[نسبیت عام|نسبیت عام (گرانشی)]] را در بر می‌گیرد. آن چه در ادامه می‌آید فهرست کوتاهی از همین جستارهاست.

▲===[[نسبیت همزمانی]]===

▲بر پایه‌ی نظریه [[نسبیت خاص]] هر نقطه‌ای در پهنه کیهان می‌تواند در بر دارنده‌ی رویدادهای ویژه و جداگانه‌ای باشد که برسازنده‌ی لحظه اکنونش هستند. در [[قضیه ریجیک-پوتنام]] از همین نهاده بهره گرفته شد تا نشان داده شود نظریه نسبیت کیهان فروبسته‌ای را پیش‌بینی می‌کند که رویداد‌هایش در میان بعد‌های چهارگانه بر جای مانده و از آن فراتر نمی‌روند.

▲===ناوردایی در برابر هم‌وردایی===

▲===چارچوب‌های تاریخی===

▲===چاله‌ها===

▲==سوی زمان==

▲===راهکار علت و معلولی===

▲===راهکار ترمودینامیکی===