|
}}
'''اُرومیّهاُورمیّه''' ({{تلفظ|Urmia-2اورمیه2.ogg}}) یکی از [[فهرستپهرست کلان‌شهرهای ایران|کلان‌شهرهای ایران]]، مرکز [[استان آذربایجان غربی]] و [[شهرستان ارومیهاورمیه]] در شمال غربی [[ایران]] که در منطقه [[آذربایجان]] واقع شده است. نام این شهر طبقبرگرفته سرشماریاز سالپیشاوند ۱۳۹۰'اور...' بابه ۶۶۷٬۴۹۹معنی نفر'شهر' جمعیت،است. دهمینهر. شهراین پرجمعیتپیشاوند ایراناز ودوران دومینامپراتوری شهرسومری پرجمعیتبه منطقهٔاین شمال‌غربسو ایرانادامه به‌شمارداشته می‌آیداست.این ارومیهپیشاوند بادر ۱۳۳۲نامهای متردیگری ارتفاعنیز دردیده غربمی دریاچهشود: ارومیه،اورگنج؛ دراورامان؛ دامنهاورشلیم.شوربختانه کوهبه سیرناروا وبرخی ودرنام میاناین دشتشهر را 'ارومیه' قرارمی گرفتهخوانند است.که هوایدرست ارومیهنیست درو تابستانبهتر نسبتاًاست گرمکه ودربه زمستاننام سرددرستش می‌باشد.خوانده شود:اورمیه
شهر اورمیه طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ با ۶۶۷٬۴۹۹ نفر جمعیت، دهمین شهر پرجمعیت ایران و دومین شهر پرجمعیت منطقهٔ شمال‌غرب ایران به‌شمار می‌آید. ارومیه با ۱۳۳۲ متر ارتفاع در غرب دریاچه اورمیه، در دامنه کوه سیر و ودر میان دشت ارومیه قرار گرفته است. هوای اورمیه در تابستان نسبتاً گرم ودر زمستان سرد می‌باشد.
ارومیه با بیش از ۳ هزار سال قدمت قدیمی‌ترین شهر در منطقهٔ شمال‌غرب ایران به‌شمار می‌آید که هنوز پابرجا است. از این رو ارومیه به عنوان ۱۹ شهر تاریخی ایران در [[یونسکو]] ثبت شده است. ▼برخی مورخان ارومیه را زادگاه [[زردشت]] می‌دانند.ارومیه بعد از مرگ [[نادرشاه افشار]] و در زمان [[آزادخان افغان]] و [[فتحعلی خان افشار ارشلو]] مرکز حکومت آنها بر [[آذربایجان]] گردید<ref>گلشن مراد - ابوالحسن غفاری کاشانی - به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد -1369 - انتشارات زرین تهران - صفحه 178</ref> [[کریمخان زند]] درسال ۱۳۷۷ ه. ق در ارک ارومیه به تخت سلطنت جلوس کرد و خود را وکیل الرعایا نامید<ref>موسوی بجنوردی، محمد کاظم، «دانشنامۀ ایران»، ج2 ص 594</ref><ref>اورمیه در گذر زمان - حسن انزلی - دستان - 1386 - تهران - صفحه 245</ref> .[[امامقلی خان بیگلربیگی افشار]] معروف به سردار آذربایجان بعد از فوت [[کریمخان زند]] [[آذربایجان]] را به مرکزیت ارومیه در دست گرفت<ref>بزرگان و سخن سرایان آذربایجان غربی - محمود رامیان - محمد تمدن - علاءالدین تکش - مهر آیین نو - 1344 - صفحه 35</ref> [[آغامحمدخان قاجار]] در ۱۲۱۰ ه. ق در این شهر تاج سلطنت را بر سر نهاد<ref> مرآت البلدان-اعتمادالسلطنه - موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران- به کوشش دکتر عبدالحسین نوائی- میر هاشم محدث - 1367- صص 49-51</ref> همچنین این شهر از سال ۱۱۹۷ ه. ق به مدت ۱۶ سال مرکز [[دولت افشاریان ارومی]] به خطه [[آذربایجان]] و [[قفقاز]] بوده است که در آن ایام دارالاماره نامیده می‌شد<ref>محمدقولوخان افشار ارومی در تشکیل دولت فدرال ملی -نویسنده: میرزا مصطفی سعدآبادی - مولف: علی خوشنویس - آذرکهن - تهران 1380- صفحه 1 و 16</ref> در سده‌های گذشته حوادث متعددی از قبیل اشغال توسط [[عثمانی‌ها]] و [[روسیه تزاری|روس‌ها]] را تجربه کرده است. این شهر به سبب موقعیت مناسب که در میان شاه‌راه ارتباطی [[قفقاز]] ،[[میان‌رودان]] و [[آسیای صغیر]] داشته در گذشته از مراکز تجاری منطقه به شمار می‌رفته است. نقل مهمترین سوغات ارومیه است. ▼
▲ارومیهاورمیه با بیش از ۳ هزار سال قدمت قدیمی‌ترین شهر در منطقهٔ شمال‌غرب ایران به‌شمار می‌آید که هنوز پابرجا است. از این رو ارومیهاورمیه به عنوان ۱۹ شهر تاریخی ایران در [[یونسکو]] ثبت شده است.
ارومیه به عنوان شهر دارای اولین بیمارستان به شیوه نوین، اولین مرکز آموزش پزشکی، اولین مدرسه به شیوه نوین، اولین شبکه تلویزیون محلی، اولین نشریه محلی در ایران، پایتخت والیبال ایران، دومین شهر پرترافیک ایران شناخته می‌شود. دارالنشاط<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=کاری که “هیتلر” به آلمانی‌ها یاد داده بود |ناشر=شبکه اطلاع‌رسانی دنا |تاریخ=۱۳۹۲/۰۹/۲۴ |نشانی=http://dana.ir/News/38084.html| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKSOKWH3 | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=مطالعات مجموعه تفریحی فرهنگی ارومیه |ناشر=فروشگاه مقاله لاتین با ترجمه فارسی |تاریخ=June 27, 2013 |نشانی=http://ir-a.ir/مطالعات-مجموعه-تفريحي-فرهنگي-اروميه/| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKSSeHfq | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref> ▼▲برخی مورخان ارومیهاورمیه را زادگاه [[زردشت]] می‌دانند. ارومیهاورمیه بعدپس از مرگ [[نادرشاه افشار]] و در زمان [[آزادخان افغان]] و [[فتحعلی خان افشار ارشلو]] مرکز حکومت آنها بر [[آذربایجان]] گردید<ref>گلشن مراد - ابوالحسن غفاری کاشانی - به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد -1369 - انتشارات زرین تهران - صفحه 178</ref> [[کریمخان زند]] درسال ۱۳۷۷ ه. ق در ارک ارومیه به تخت سلطنت جلوس کرد و خود را وکیل الرعایا نامید<ref>موسوی بجنوردی، محمد کاظم، «دانشنامۀ ایران»، ج2 ص 594</ref><ref>اورمیه در گذر زمان - حسن انزلی - دستان - 1386 - تهران - صفحه 245</ref> .[[امامقلی خان بیگلربیگی افشار]] معروفنامی به سردار آذربایجان بعد از فوتمرگ [[کریمخان زند]] [[آذربایجان]] را به مرکزیت ارومیهاورمیه در دست گرفت<ref>بزرگان و سخن سرایان آذربایجان غربی - محمود رامیان - محمد تمدن - علاءالدین تکش - مهر آیین نو - 1344 - صفحه 35</ref> [[آغامحمدخان قاجار]] در ۱۲۱۰ ه. ق در این شهر تاج سلطنت را بر سر نهاد<ref> مرآت البلدان-اعتمادالسلطنه - موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران- به کوشش دکتر عبدالحسین نوائی- میر هاشم محدث - 1367- صص 49-51</ref> همچنین این شهر از سال ۱۱۹۷ ه. ق به مدت ۱۶ سال مرکز [[دولت افشاریان ارومیاورمی]] به خطه [[آذربایجان]] و [[قفقاز]] بوده است که در آن ایام دارالاماره نامیده می‌شد<ref>محمدقولوخان افشار ارومی در تشکیل دولت فدرال ملی -نویسنده: میرزا مصطفی سعدآبادی - مولف: علی خوشنویس - آذرکهن - تهران 1380- صفحه 1 و 16</ref> در سده‌های گذشته حوادثرخدادهای متعددیگوناگون از قبیلمانند اشغال توسط [[عثمانی‌ها]] و [[روسیه تزاری|روس‌ها]] را تجربه کرده است. این شهر به سبب موقعیت مناسب که در میان شاه‌راه ارتباطی [[قفقاز]] ،[[میان‌رودان]] و [[آسیای صغیر]] داشته در گذشته از مراکز تجاری منطقه به شمار می‌رفته است. نقل مهمترین سوغات ارومیهاورمیه است.
▲ارومیهاورمیه به عنوان شهر دارای اولین بیمارستان به شیوه نوین، اولین مرکز آموزش پزشکی، اولین مدرسه به شیوه نوین، اولین شبکه تلویزیون محلی، اولین نشریه محلی در ایران، پایتخت والیبال ایران، دومین شهر پرترافیک ایران شناخته می‌شود. دارالنشاط<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=کاری که “هیتلر” به آلمانی‌ها یاد داده بود |ناشر=شبکه اطلاع‌رسانی دنا |تاریخ=۱۳۹۲/۰۹/۲۴ |نشانی=http://dana.ir/News/38084.html| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKSOKWH3 | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=مطالعات مجموعه تفریحی فرهنگی ارومیه |ناشر=فروشگاه مقاله لاتین با ترجمه فارسی |تاریخ=June 27, 2013 |نشانی=http://ir-a.ir/مطالعات-مجموعه-تفريحي-فرهنگي-اروميه/| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKSSeHfq | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
، پاریس ایران<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=اینجا ارومیه است، پاریس ایران؟ |ناشر=روزنامه اعتماد |تاریخ=۲۳ شهریور ۱۳۸۶ |نشانی=http://www.aftabir.com/news/view/2007/sep/14/c4c1189762465_social_urban_oroomiyeh.php/اینجا-ارومیه-است-پاریس-ایران| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKSVL2BY | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
، شهر آب<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=سفر به ارومیه،اورمیه، سرزمین آب |ناشر=خبرخوانی |تاریخ=۱۸ اسفند ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.khabarkhani.com/اخبار+علمی+و+پزشکی/165322/ایران-شهر-دریاچه-دریاچه+ارومیه| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKSXlmBQ | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
، شهر ادیان، مذاهب و اقوام از القاب ارومیهاورمیه است. ارومیهاورمیه مدتی در [[دوره پهلوی]] به رضائیه تغییر نام داد.
== نام‌گذاری ==
{{اصلی|ریشه نام ارومیه}}
اور در [[زبان آشوری]] به معنای شهر است (همان واژه‌ای که در نام اورشلیم (شهر آشتی) هم وجود دارد) و میه به معنای آب است (هم‌ریشه با مآء عربی)، و اورمیه یا ارومیه در زبان آشوری به معنای "شهر آب" است.<ref>[http://iranshahr.org/?p=13481 انجمن پژوهشی ایرانشهر؛ ارومیهاورمیه: شهر زیبای ادیان و اقوام ایرانی]</ref><ref>[http://www.treehugger.com/natural-sciences/irans-lake-urmia-is-drying-up-fast.html Iran's Lake Urmia Is Drying Up Fast]: Treehugger. بازدید: ژوئن ۲۰۱۲.</ref><ref>[http://www.christiansofiraq.com/behind.html The last Assyrians in Urmia, During the World War one Massacres<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>
نام این شهر در شروع [[دوره پهلوی]] به دلیل علاقه رضا شاه به این شهر<ref>{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۲۵ ژانویه ۲۰۱۴ | عنوان=آغاز تردید در احیاء دریاچه ارومیهاورمیه | ناشر=ندای ارومیه | تاریخ=٢٦ شهريور ١٣٩٢ | نشانی=http://www.nedayeurmia.ir/index.aspx?siteid=8&pageid=265&newsview=106689}}</ref> به رضائیه تغییر نام داد<ref>{{پک|دول‍ت‌آب‍ادی|۱۳۹۰|ک= س‍خ‍ن‍وران آذربایجان|ص=۱۱۸}}</ref> و بعد از [[انقلاب ایران (۱۳۵۷)|انقلاب اسلامی]] دوباره به نام ارومیهاورمیه برگشت.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۱ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=اطلاعات کلی در باره شهر ارومیهاورمیه |ناشر=سایت شهر ارومیه |نشانی=http://www.orumieh.net/| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKSfN58V | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
ارومی،اورمی، ارومیه، ارْمیه،اُرْمیه، اورمیه ،<ref>{{پک|||ک=ارومی|کد زبان=fa}}</ref>ارم از دیگر نامهای آن بوده است.<ref>{{پک|مشکور| ١٣٧۵ |ک=نظری به تاریخ آذربایجان|ص=۴۵}}</ref> در بین [[مردم آذری|آذربایجانی‌ها]] نام اورمی رواج دارد.<ref>{{پک|مشکور| ١٣٧۵ |ک=نظری به تاریخ آذربایجان|ص=۴۶}}</ref>
== پیشینه ==
عقیدهباور بر این است که شهر ارومیهاورمیه در هزاره دوم قبلپیش از میلادزایش مسیح تاسیسبنیادگذاری شده است.<ref>{{پک|Kjeilen|۱۹۹۶|ک=Orumiyeh|کد زبان=en}}</ref>
=== پیش از اسلام ===
از تل‌های متعددگوناگون در نزدیکی شهر ([[گوک تپه]]، [[تپه دیگاله|دیگاله]]، [[تپه ترمنی|ترمنی]]، [[تپه احمد|احمد]]، [[تپه سارالان|سارالان]]، [[دیزه تپه]]) تا به حال اشیای بسیار قدیمی به دست آمده است. ارومیهاورمیه در [[اورارتو|اورارتوی]] باستانی قرار داشت (اواخر هزاره دوم قبل از میلاد-اوایل هزاره اول قبل از میلاد) که دارای ارتباطات زبانی با [[هوری‌ها|هوریان]] [[آناتولی]] بود ولی شدیداً تحت تأثیر [[آشور (سرزمین)|آشوریان]] بود. درست زیر [[دریاچه ارومیهاورمیه]] شهر و امارت [[منائیان|منا]] قرار داشت،بو، که در قرنسده هشتم با قدرت فزاینده [[آشوریه|آشور]] که [[سارگون دوم|سارگون]] شاه آن اورارتویی‌ها را در ۷۱۴ قبلپیش از میلادزایش مسیح شکست داده بود، علیه اورارتو در آمد گرچه شاهان اورارتو تا قرنسده ۷ قبلپیش از میلادزایش مسیح هم همچنانچنان حضور داشتند.<ref name="EI"> URMIYA, Encyclopaedia of Islam</ref>
در دوره [[انوشیروان]] ساسانی عده‌ای از [[خزرها|ترکان خزر]] با اجازه وی از [[دربند (روسیه)|باب‌البواب]] گذشته به این جهت که از فقر و تنگ دستی نامه به انوشیروان نوشته بودند به جهت نیروی دلیریدِلیری آنها و ترس از استفاده امپراتوری روم از نیروی نظامی همین طایفه انوشیروان به آنها اجازه ورود به مملکت داد تعداد این گروه که ضبط کرده‌اند ۵۳ هزار نفر نوشته‌اند انوشیروان در صفحات [[آذربایجان]] که با این طایفه رو به رو گردید برای هر دسته از اینها از خودشان حاکم قرار داده و برای استفاده از نیرو و قدرت اینها یک گروه را به [[سیرجان]] فرستاده و گروه دیگر را به [[آلان (سراب)|آلان]] فرستاد و گروه دیگر را در آذربایجان سکونت داد به جهت اینکه آذربایجان در مرز با [[روم]] بود انوشیروان از نیروی نظامی آنها علیه [[امپراتوری روم|روم]] استفاده نمود.<ref> (خسرو انوشروان در ادب پارسی) - ترجمه فارسی از تجارب الامم ابن مسکویه رازی:علی مرزبان راد، انتشارات دانشگاه ملی (شهید بهشتی). تهران –1356- صفحه 16</ref><ref>۱۹۱۵ – رضا طالبی – ۱۳۸۸ – انتشارات تهران تکدرخت - صفحه 67</ref> همچنینهم چنین در [[تاریخ صدر اسلام|اوایل اسلام]] [[قفقاز]] تا شهر [[موصل]] در [[عراق عرب|عراق]] جزو متصرفات خزرها قرار گرفت.<ref>خزران - آرتور کستلر - ترجمه محمدعلی موحد- انتشارات خوارزمی - چاپ اول متن اصلی 1976 میلادی - 1361 شمسی - صفحه 22</ref>شهر ارومیه به دلیل نزدیکی به سرحدات روم در این دوره عده‌ای از ترک‌های خزر در شهر ارومیه و اطراف ساکن شده‌اند که قدیمی ترین محله شهر ارومیه به نام خزران معروف گردیده است.<ref>محلات قدیم ارومیه - طاهر شفیع‌پور یوردشاهی - با همکاری بنیاد ایرانشاسی آذربایجان غربی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه ارومیه - 1392 - صفحه 170 الی 178</ref><ref>{{پک|ملک‌زاده‌دیلمقانی|۱۳۸۷|ک=تاریخچه دارالنشاط اورمیه|ص=۴۵}}</ref>
=== پس از اسلام ===
| 