مایع مغزی-نخاعی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ویکی‌سازی |
ویکی‌سازی |
||
خط ۲:
[[پرونده:4 vials of human cerebrospinal fluid.jpg|thumb|left|200px|ویال‌های حاوی CSF طبیعی (به رنگ شفاف)]]
'''مایع مغزی نخاعی'''{{انگلیسی|Cerebro Spinal Fluid}}، مایعی شفاف و بدون رنگ موجود در [[مغز]] و [[نخاع]] است. این مایع دارای [[وزن مخصوص]] برابر ۱٫۰۰۷ می‌باشد و در [[شبکه کوروئید|شبکهٔ کوروئید]] بطن‌ها یا ونتریکول‌های مغزی تولید می‌شود. این مایع٬ به عنوان یک بالشتک و یا بافر برای مغز عمل می‌کند و ارائه حفاظتی اولیه و مکانیکی و نیز ایمونولوژیک برای مغز در داخل جمجمه را فراهم نموده و نیز نقشی حیاتی در سیستم خودتنظیم مغز در جریان خون مغزی را ایفا می‌کند. جرم مخصوص مغز و مایع مغزی-نخاعی تقریبا باهم برابر است (تنها حدود ۴ درصد تفاوت)، به طوری که مغز به آسانی در مایع شناور است. اعمال هرگونه ضربه خفیف تا متوسط به سر باعث حرکت همزمان کل مغز به همراه جمجمه می‌شود و هیچ قسمت از مغز بر اثر ضربه دچار تغییر شکل لحظه‌ای نمی‌گردد. گزارش‌های آزمایشگاهی مربوط به تجزیه مایع مغزی-نخاعی، معمولا ارائه دهندهٔ اطلاعاتی در زمینهٔ رنگ، وزن مخصوص، شمارش [[پروتئین|پروتئین‌ها]]، شمارش گلبول‌های سفید، گلوکز و الکترولیت‌های دیگر هستند. به علاوه مایع مغزی نخاعی ممکن است از نظر وجود [[ایمونوگلوبولین|ایمونوگلوبین‌ها]] و یا لاکتات نیز آزمایش شود. مایع مغزی-نخاعی نرمال حاوی تعداد کمی گلبول سفید است و فاقد گلبول قرمز است. حجم این مایع که از رگهای خونی بافت مغز منشا می‌گیرد بین ۱۵۰ - ۸۰ میلی لیتر متغیر است. عدم باز جذب این مایع و تجمع آن در بطن‌های مغزی منجر به شرایطی به نام [[هیدروسفالی]] می‌گردد که می‌تواند باعث آسیب [[پارانشیم]] مغز گردد.
دو بطن جانبی از راه سوراخ بین بطنی یا سوراخ مونرو(Monro foramen) به داخل بطن سوم باز می‌شوند. بطن‌های سوم و چهارم نیز از طریق مجرای سیلویوس(Aqueduct of Sylvius) به هم راه پیدا می‌کنند. سپس CSF از طریق سوراخ لوشکا(Luschka) و سوراخ ماژندی(Magendie)به داخل فضای عنکبوتیه به گردش در می‌آید. جذب مایع مغزی-نخاعی به داخل جریان خون در سینوس ساژیتال فوقانی از طریق پرزهای عنکبوتیه (arachnoid villi) روی می‌دهد. زمانی که فشار CSF بزرگتر از فشار وریدی باشد، CSF به درون جریان خون وارد خواهد شد. با اینحال پرزهای عنکبوتیه به صورت دریچه‌های یک طرفه عمل می‌کنند. در صورتی که فشار CSF کمتر از فشار وریدی باشد، پرزهای عنکبوتیه اجازه نخواهند داد خون درون سیستم بطنی عبور کند، بنابراین CSF از طریق بطن‌ها به گردش در می‌آید.▼
ترکیب مایع مغزی-نخاعی مشابه دیگر مایعات خارج سلولی (همچون پلاسمای خون) می‌باشد، اما غلظت اجزای تشکیل دهنده در این مایعات با یکدیگر متفاوت است. حجم کل حفرهٔ اشغال شده توسط مغز و نخاع حدود ۱۷۰۰ میلی لیتر است؛ حدود ۱۵۰ میلی لیتر از این حجم در اشغال مایع مغزی نخاعی و بقیه در اشغال مغز و نخاع است. این مایع در بطن‌های مغز و سیسترن‌های پیرامون مغز، و فضای زیر آراکنوئید اطراف مغز و نخاع یافت می‌شود. تمام این حفرات باهم مرتبط هستند و فشار مایع به طور حیرت انگیزی ثابت نگه داشته می‌شود.▼
== ساخت، جریان و جذب مایع مغزی-نخاعی ==
مایع مغزی-نخاعی به میزان روزانه حدود ۵۰۰ میلی لیتر ساخته می‌شود که ۳ تا ۴ برابر حجم کل مایع در تمام دستگاه مایع مغزی-نخاعی است. حدود ۳/۲ یا بیشتر از این مایع از ترشحات شبکه کوروئید ۴ بطن منشا می‌گیرد که عمدتا مربوط به دو بطن جانبی است. مقادیر کمی مایع هم توسط سطوح اپاندیمی همهٔ بطن‌ها و نیز پرده‌های عنکبوتیه ترشح می‌شود، و مقدار کمی هم از خود مغز و از طریق فضاهای دور عروقی پیرامون عروق گذرنده از مغز می‌آید. مایع مغزی-نخاعی در شبکه کوروئید بطن‌های جانبی، سوم و چهارم تولید می‌گردد. سیستم بطنی و فضای ساب آراکنوئید تقریبا حاوی ۱۲۵ تا ۱۵۰ میلی لیتر از این مایع می‌باشند در حالیکه ۱۵ تا ۲۵ میلی لیتر از مایع مغزی-نخاعی در هر بطن جانبی قرار گرفته‌است. گردش CSF از بطن‌های جانبی شروع شده از طریق سوراخ مونرو وارد بطن سوم و از راه سلویوس به بطن چهارم و سپس از راه دو سوراخ لوشکا و ماژندی وارد فضای ساب آراکنوئید می‌شود، پس از آن CSF از طریق سینوس‌های وریدی توسط پرزهای آراکنوئید به درون سیاهرگ‌ها باز می‌گردد. بدین ترتیب مقدار ترشح CSF روزانه حدود سه برابر گنجایش فضای ساب آراکنوئید و بطن‌های مغزی است.
▲دو بطن جانبی از راه سوراخ بین بطنی یا سوراخ مونرو(Monro foramen) به داخل بطن سوم باز می‌شوند. بطن‌های سوم و چهارم نیز از طریق مجرای سیلویوس(Aqueduct of Sylvius) به هم راه پیدا می‌کنند. سپس CSF از طریق سوراخ لوشکا(Luschka) و سوراخ ماژندی(Magendie)به داخل فضای عنکبوتیه به گردش در می‌آید. جذب مایع مغزی-نخاعی به داخل جریان خون در سینوس ساژیتال فوقانی از طریق پرزهای عنکبوتیه (arachnoid villi) روی می‌دهد. زمانی که فشار CSF بزرگتر از فشار وریدی باشد، CSF به درون جریان خون وارد خواهد شد. با اینحال پرزهای عنکبوتیه به صورت دریچه‌های یک طرفه عمل می‌کنند. در صورتی که فشار CSF کمتر از فشار وریدی باشد، پرزهای عنکبوتیه اجازه نخواهند داد خون درون سیستم بطنی عبور کند، بنابراین CSF از طریق بطن‌ها به گردش در می‌آید.
مایع ترشح شده در بطن‌های جانبی ابتدا وارد بطن سوم می‌شود و پس از اضافه شدن مقدار کمی مایع از بطن سوم به آن، در طول مجرای سیلویوس تا بطن چهارم پایین می‌رود و در آنجا هم مقدار کمی مایع بدان افزوده می‌شود. در نهایت، مایع از طریق سه سوراخ کوچک یعنی ۲ سوراخ طرفی لوشکا و یک سوراخ وسطی ماژندی، از بطن چهارم خارج و وارد سیسترن ماگنا(magna cisterna) می‌شود که یک فضای بزرگ مایع در پشت بصل النخاع و زیر مخچه‌است.
سیسترن ماگنا در ادامهٔ فضای زیر عنکبوتیه‌است که پیرامون کل مغز و نخاع را فراگرفته‌است.
ترشح از شبکه کوروئید: شبکه کروئید به صورت نوعی رشد گل کلمی عروق خونی است که با لایه نازکی از سلول‌های اپی تلیال پوشیده شده‌است. این شبکه به درون شاخ گیجگاهی دو بطن جانبی، قسمت خلفی بطن سوم و سقف بطن چهارم برجسته‌است. ترشح مایع از شبکه کروئید به درون بطن‌ها عمدتا به انتقال فعال یون‌های سدیم از سلول‌های اپی تلیال پوشاننده بیرون شبکه وابسته‌است. یون‌های سدیم مقدار زیادی یون کلر هم به همراه خود می‌کشند، زیرا بار مثبت یون سدیم بار منفی یون کلر را جذب می‌کند. این دو با هم مقدار مواد درون مایع مغزی نخاعی را که از نظر اسمزی فعال اند افزایش می‌دهند و بدین وسیله باعث اسمز تقریبا فوری آب از غشا و در نتیجه تامین مایع ترشح می‌شوند.
سایر روندهای کم اهمیت تر انتقالی، مقدار کمی گلوکز را به درون مایع مغزی نخاعی و یون‌های پتاسیم و بیکربنات را به بیرون از مایع مغزی نخاعی و درون مویرگ‌ها می رانند. لذا مایع مغزی نخاعی دارای چنین مشخصاتی می‌گردد: فشار اسمزی تقریبا معادل با فشار اسمزی پلاسما؛ غلظت یون سدیم هم تقریبا معادل با پلاسما؛ کلر حدود ۱۵ درصد بیش از پلاسما؛ پتاسیم تقریبا ۴۰ درصد کمتر؛ و گلوکز حدود ۳۰ درصد کمتر.
▲ترکیب مایع مغزی-نخاعی مشابه دیگر مایعات خارج سلولی (همچون پلاسمای خون) می‌باشد، اما غلظت اجزای تشکیل دهنده در این مایعات با یکدیگر متفاوت است. حجم کل حفرهٔ اشغال شده توسط مغز و نخاع حدود ۱۷۰۰ میلی لیتر است؛ حدود ۱۵۰ میلی لیتر از این حجم در اشغال مایع مغزی نخاعی و بقیه در اشغال مغز و نخاع است. این مایع در بطن‌های مغز و سیسترن‌های پیرامون مغز، و فضای زیر آراکنوئید اطراف مغز و نخاع یافت می‌شود. تمام این حفرات باهم مرتبط هستند و فشار مایع به طور حیرت انگیزی ثابت نگه داشته می‌شود. مایع مغزی-نخاعی تقریبا حاوی ۰٫۳ درصد پروتئین‌های پلاسما، یا حدود ۱۵ تا ۴۰ mg/dl، می‌باشد که بستگی به محل نمونه گیری دارد. فشار CSF در نوزادان در محدودهٔ ۸۰ تا ۱۰۰ میلی‌متر آب (۷۸۰-۹۸۰ پاسکال یا ۴٫۴-۷٫۳ میلی‌متر جیوه) و در کودکان و افراد بزرگسال زیر ۲۰۰ میلی‌متر آب (۱٫۹۴ پاسکال) می‌باشد و بیشترین تغییرات را در هنگام عطسه زدن یا فشردگی داخلی وریدهای ژوگولار(jugular veins) در گردن دارا است. تولید کلی مایع مغزی-نخاعی حدود ۴۰۰-۵۰۰ میلی لیتر (حدود ۰٫۳۶ میلی لیتر در دقیقه) در روز می‌باشد. تفاوت‌های کمی در توزیع شمار پروتئین‌ها در CSF وجود دارد. به طور کلی، پروتئین‌های گلبولی و آلبومین کمتری در CSF بطنی در مقایسه با مایع لومبار یا سیسترنی وجود دارند.
== محل‌های تولید مایع مغزی نخاعی ==
سطر ۴۷ ⟵ ۳۱:
== مسیر گردش مایع مغزی -نخاعی ==
بطن‌های جانبی-بطن سوم-مجرای اپندیمال نخاع-بطن انتهائی نخاع-سوراخ‌های ماژندی و لوشکا در سقف بطن چهارم-فضای زیرعنکبوتیه مغز و نخاع-در قسمت فوقانی فضای زیر عنکبوتیه پرزهای عنکبوتیه که وارد سینوس‌های وریدی (سینوس ساژیتال) می‌شوند مایع را به داخل خون وریدی تخلیه می‌کنند. مایع مغزی-نخاعی حدود ۱۵۰ میلی لیتر درون بطن‌ها، سیسترن‌ها، و فضای زیر عنکبوتیه اطراف مغز و نخاع را پر می‌کند. این مایع پیوسته در حال گردش و جریان بوده و تقریبا ۵۰۰ میلی لیتر از این مایع روزانه تولید می‌گردد. بیشتر آن مستقیما از رگهای خونی شبکهٔ کوروئید ترشح شده با اینحال حدود یک سوم آن از عروق نرم شامه و سطوح اپندیمال بطن‌ها و غشاهای عنکبوتیه ترشح می‌گردد. سطوح اپندیمال اشاره به غشای اپی تلیال نازک پوشانندهٔ مغز و کانال نخاعی دارد.
== جذب مایع مغزی-نخاعی ==
| |||