[[متغیر]] بر اساس نقشی که در پژوهش به عهده دارد به دو دسته مستقل و وابسته تقسیم می‌شود.
'''متغیر مستقل'''(Independent Variable) متغیر پیش فرض است (به این معنی که این متغیر مقدمه و متغیر وابسته نتیجه آن است<ref>دلاور، علی. روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی. تهران: نشر ویرایش: 1390. ص. 38</ref>) و متغیر وابسته بر اساس تغییرات آن اندازه گیری و تعیین می‌شود. بهدر این[[تحقیق متغیر،آزمایشی]]، '''متغیر محرک''' یا '''درون داد''' گفته می شود و متغیری است کهمستقل توسط پژوهشگر اندازه گیری،محقق دستکاری یا انتخاب می گرددمی‌شود تا تاثیر یا رابطهتاثیرات آن بابر متغیر دیگر اندازه گیری شود. به عنوان مثالی ساده در این زمینه می توان تحقیقی با موضوع بررسی میزان ارتباط نوشیدن چای با ابتلا به سرطان معده را در نظر گرفت. در این تحقیق متغیر مستقل '''نوشیدن چای''' وتغییرات متغیر وابسته '''سرطانمشخص معده''' می باشدشود.
'''متغیر وابسته'''، متغیری است که ارزش یا مقدار آن به متغیر مستقل بستگی دارد. متغیر وابسته در اختیار محقق نیست و محقق نمی‌تواند در آن دخل و تصرف یا دستکاری کند.
در [[تحقیق آزمایشی]]، متغیر مستقل توسط محقق دستکاری می‌شود تا تاثیرات آن بر تغییرات متغیر وابسته مشخص شود. در یک تحقیق غیر آزمایشی متغیر مستقل توسط محقق دستکاری نمی شود، ولی متغیری است که از پیش وجود دارد و فرض شده است که بر متغیر وابسته تاثیر دارد.
'''متغیر وابسته'''(Dependent Variable)، متغیری است که ارزش یا مقدار آن به متغیر مستقل بستگی دارد. متغیر وابسته در اختیار محقق نیست و محقق نمی‌تواند در آن دخل و تصرف یا دستکاری کند. متغیر وابسته، '''متغیر پاسخ'''، '''برون داد''' یا '''ملاک''' است و عبارت است از وجه یا جنبه ای از رفتار یک ارگانیسم که تحریک شده است. متغیر وابسته، متغیری است که مشاهده یا اندازه گیری می شود تا تاثیر متغیر مستقل بر آن معلوم و مشخص شود.
در تحقیق آزمایشی متغیر وابسته به متغیری اطلاق می شود که در اثر اجرا، حذف یا تغییر متغیر مستقل، آشکار، پنهان یا تغییر می کند. متغیر وابسته برعکس متغیر مستقل در اختیار محقق نیست و او نمی تواند در آن تصرف یا دستکاری به عمل آورد<ref>دلاور، علی. روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی. تهران: نشر ویرایش: 1390. ص. 38</ref>.
