[[پرونده:Aragkarimkhan6.JPG|thumb|نمای بیرونی ارسیهای [[ارگ کریمخان]] در شیراز]]
<ref>3.اسدی نیا،راحله،1391، پنجره های ارسی در معماری ایرانی رقص نور با ساز شیشه و چوب، نشریه جاده های سبز،شماره 79،تهران</ref><ref> 2.گودرزي،محمدمهدي، 1390،پنجره ارسي چشم معماري ايراني،همایش ملی سازه راه معماری،چالوس،دانشگاه آزاد چالوس</ref><ref>1.قیابکلو،زهرا،1387،بررسی تاثیر شیشه های رنگی بر میزان نور و انرژی عبوری در محدوده رنگی،نشریه ی علمی پژوهشی علوم و فن آوری رنگ،شماره 2،تهران:دانشگاه تهران</ref>[[پرونده:Aragkarimkhan6.JPG|thumb|نمای بیرونی ارسیهای [[ارگ کریمخان]] در شیراز]]
[[پرونده:Moavenol-molk-2.JPG|220px|بندانگشتی|چپ|ارسیهای [[تکیه معاون الملک]] کرمانشاه با شیشه رنگی]]
{{دیگر کاربردها|ارسی}}
'''اُرُسی''' از عناصر [[معماری ایرانی]] و [[پنجره]]ٔ [[مشبک|مُشـَبَّکی]] است که به جای گشتن بر روی [[پاشنه گرد]]، بالا میرود و در محفظهای که روی آن قرار گرفته جای میگیرد و در [[اشکوب]] [[کوشک]]ها و [[پیشان]] و [[رواق]] ساختمانهای سرد سیر بسیار دیده میشود.دربارة ریشة این واژه اختلاف نظر وجود دارد. به نوشتة پیرنیا (ص 355ـ356) اور به معنای بالاست و اُرسی یعنی پنجره هایی با لنگه های بازشو بالارونده . بنا به گفتة فره وشی (پیرنیا، ص 355ـ356) این کلمه از ارو یا (arus ) پهلوی گرفته شده و به معنای سفید و روشنایی است (قس دهخدا، ذیل همین واژه ، که ارسی را برگرفته از کلمة روس دانسته است ). نقش شبکهٔ ارسی مانند پنجرهها و روزنهای چوبی است و نمونههای زیبای آن در خانههای کهن اصفهان و کاشان و یزد (و انواع جدیدترش در تهران) بسیار است.<ref name=pirnia>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= پیرنیا|نام= محمد کریم |کتاب= آشنایی با معماری اسلامی ایران}}</ref>
ارسی در [[صنایع دستی]] به قطعهای مشبَّک ساخته شده از [[چوب]] گفته میشود که نقشهای زیبایی در آن ایجاد کردهاند. ارسی میتواند دارای [[شیشه رنگی|شیشههای رنگی]] کوچک باشد و یا بدون [[شیشه]] باشد. لنگه های این پنجره به جای حرکت بر حول محور پاشنه ، در درون یک چارچوب به سمت بالا و پایین حرکت می کند. <ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1593116 | عنوان = ارسی، رقص نور با ساز چوب و شیشه | نویسنده = معصومه کریمیان | تاریخ بازدید = ۱۵ ژانویه ۲۰۰۹ | تاریخ = ۱۴/۱/۸۷ | ناشر = روزنامه ایران | صفحه = فرهنگ و هنر| زبان = }}</ref>
ارسی غیر از چارچوب به سه قسمتِ آستانه ، طبقة پایین یعنی لنگه های بازشونده ، و قسمت بالا که مخفی کنندة لنگه هاست تقسیم می شود. قسمت بالا به صورت دو جداره ساخته می شود تا هنگامی که لنگه ها بالا کشیده می شوند در میان جداره ها پنهان شده منظرة نامناسبی به اتاق ندهد. ارسیها معمولاً یکی از اضلاع چهارگانة اتاق را تشکیل می داد و از کف اتاق تا سقف ادامه پیدا می کرد. سطح پنجره های ارسی غالباً از شبکه های چوبی با نقشهای هندسی بسیار ظریف و زیبا به صورت گره سازی یا قواره بندی و با استفاده از قطعه های شیشة رنگی یا ساده ساخته می شد (همان ، ص 21 ـ 26؛ عطارزاده ، ص 33).
بنجامین در وصف این نوع پنجره در سفرنامة خود می نویسد: ایرانیان به جای آنکه برای اتاقهای خود به شیوة غربی چندین پنجره بسازند، همه را یکجا جمع کرده یک پنجرة بزرگ یا در که از سقف تا کف اتاق می رسد برای اتاق در نظر می گیرند و این پنجرة بزرگ را با قابهای مختلف به سه یا چهار قسمت تقسیم می کنند و در هر قسمت با به کاربردن شیشه های رنگی کوچک ، نمای خارجی و داخلی زیبایی برای اتاق فراهم می آورند. ارسی در شهرهای مختلف نامهای گوناگونی دارد؛ برای نمونه در یزد به «درهای شکم پاره » و در قزوین به «درهای چند چشم » موسوم است از جمله بناهای دارای ارسی می توان به ارگ کریمخانی ، خانة محتشم ، بنای دیوانخانه و باغ دولت آباد اشاره کرد (عطارزاده ، ص 34).
از اُرسى در فضاهاى درونى نیز استفاده مىشد، در جاهایى مثل بالاخانه ها و اتاقهاى گوشوارِ واقع در یک یا دو سوی تالارهاى بزرگ و مرتفع؛ زیرا در اوقاتى که مجالسى مردانه در تالارها یا اتاقهاى بزرگ هفت درى یا پنج درى برگزار مىشد، زنان در اتاقهاى گوشوار یا بالاخانه که در بالا و دو سوى تالار قرار داشت و از یک سمت به آن دید داشتند، مىنشستند و به این ترتیب بر فضاى تالار اشراف داشتند.
سطح پنجره هاى اُرسى را گاه با نقوش گوناگون گرهسازى و شیشههاى رنگین و ساده مىآراستند و ترکیبهاى بدیع پدید مىآوردند. ارسى برخلاف تصور بعضىها به تقلید از معمارى روسى در ایران پدید نیامده و نمونه هاى جالبى از ارسى در بناها و نقاشىها، پیش از آنکه معمارى چشمگیرى در روسیه پاگرفته باشد، مشاهده شده است.
=== بخشهای پنجره ارسی ===
این در _پنجره گاه به میانسرا باز می شود و گاه میان دو تالار جای می گیرد تا به هنگام نیاز باز شود و یک تالار بزرگ بدست آید. بلندای آنها از کف تا آسمانه است. کاربرد ارسی در مهرازی ایران به گونه یک بازشوی بنیادی پیشینه ای بسیار کهن دارد.نمونه های زیبای ان در همه جای ایران دیده می شود.لت ارسی ها معمولا فرد است .ارسی یک لتی در بالا خانه های گوشوار یا راهروهای طبقه اول ساختمان که معمولا در نقاط سردسیر به ورت در است دیده می شوند.هر ارسی از بخش های زیر ساخته شده است:
باهو یا وادار : به اصطلاح نجاری امروز بائو نیز گفته میشود بخش ایستاده چهار چوب آن . کلاه : تیر ترازی (افقی) میان بخش پایاوجنبان آن. تنک : شبکه درون درک های آن. چفته ریزه : چفتی که درک ها را پایا نگه می دارد. درک یا لنگه : که مانند کشو بالا و پایین می رود بخش زیرین به بلندای 30 تا 50 سانتی متر از کف که مانند جان پناه است و پایاست. بخش بالای آن که نیم پرهون (نیم دایره) یا سه پهلو است و پایاست.
=== کارکرد سطح مشبک پنجره های ارسی===
1-تامین نور فضای درونی . 2-در معرض دید قرار دادن فضای بیرونی 3-کاهش شدت تابش نور آفتاب و گرما 4-ایجاد زیبایی در نمای ساختمان5-حفظ حریم و محرمیت فضای بیرون 6-دور کردن حشرات مزاحم(شیشه های رنگی پنجره های ارسی با ایجاد نورهای رنگارنگ باعث دور شدن و خارج شدن حشرات مزاحم از فضای بیرونی اتاغ های دارای پنجره های ارسی می شوند.
=== اثرات و دلایل استفاده از پنجره های ارسی ===
الف-نور : این نوع پنجره ها باعث می شوند نور خورشید به اندازه کافی وارد فضای اتاغ شود نه کمتر نه بیشتر
ب-روانشناسی رنگ ها:از نظر روان شناسی رنگ های مختلف این شیشه ها و ایجاد نور های هم رنگشان بر روی انسان تاثیرات مختلفی می گذارد که هر رنگ کنار رنگ دیگر شدت این تاثیر را خنثی می کند و مقدار مناسب آن را تنظیم و تعدیل می کند.بیشتر رنگ های استفاده شده در شیشه های ارسی رنگهای لاجوردی قرمز سبز و زرد هستند و هر کدام به تنهایی یک تاثیر روانشناختی مجزای دارند.
ج - زیبایی : سطح پنجره های ارسی را با استفاده از انواع نقش های گوناگون گره سازی و با شیشه های رنگین و ساده می آراستند و ترکیب های بدیعی پدید می آورند و بدین صورت هماهنگی بین این شبکه های هندسی و نورهای رنگی باعث ایجاد زیبایی دلپذیری می شود.
د - نقش هندسی در ارسی : ناپسند دانستن تقلید از نقش ها و صورت های انسانی و حیوانی در نقاشی و سایر هنر های تصویری و تجسمی به تدریج موجب شد که تقلید از طبیعت در فرهنگ بسیاری از هنر های اسلامی چندان مورد توجه قرار نگیرد و جایگاه والایی نیابد.به همین جهت هنرمندان به ترکیب های هندسی و انتزاعی توجه بسیار کردند.
و-محرمیت : پنجره های ارسی همچنین باعث محدود کردن دید از بیرون به درون خانه و ایجاد محرمیت می شود.
ه - خواص صوتی : اگر قطعات یک گره نسبت به هم زوایای مختلف یا متعدد پیدا کند جابجایی صوتی ایجاد می کند در این جابجایی تابع قوانین علم آکوستیک است. فرم های شش وجهی نیز دارای خواص صوتی هستند از کاربرد صوتی شش وجهی در طبیعت می توان کندوی زنبور عسل را مثال آورد که دقیقا عمل انتقال صوت یا رزونانس را انجام می دهد. (اسدی نیا،2،1391)
بعضی گمان کردند ارسی به پنجرههایی اطلاق میشود که به تقلید از [[معماری روسی]] در ایران رواج یافته، در صورتی که نمونههای جالبی از ارسی حتی پیش از آنکه معماری چشمگیری در [[روسیه]] پای گرفته باشد، در بناها و نقاشیها مشاهده میکنیم. گویا مقایسه [[قند اروسی]] با این نوع پنجره که خود و نام آن هر دو اصل ایرانی و فارسی دارد موجب این اشتباه شده است.<ref name=pirnia>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= پیرنیا|نام= محمد کریم |کتاب= آشنایی با معماری اسلامی ایران}}</ref>
|