تاریخ الهیات مسیحی: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Fatemibot (بحث | مشارکت‌ها)
جز ربات:افزودن الگو ناوباکس {{الهیات مسیحی}}
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱:
{{تمیزکاری}}{{ویکی‌سازی}}
{{مسیحیت}}
دکترین تثلیث که دکترین اصلی مسیحیت است به تدریج و در گذر زمان ایجاد شد تا اینکه در اولین شورای نیقیه رسمیت یافت. بیشترین ادله برای این دکترین در انجیل یوحنا یافت میشود و اناجیل دیگر به دین یهودیت نزدیکتر هستند.
== بخش اول: دوران پدران کلیسا تا سال ۵۰۰ میلادی ==
== نوشته شدن کتاب مقدس ==
===== مقدمهٔ بخش اول =====
در ابتدا تفاوت زیادی بین یهودیت و مسیحیت وجود نداشت. عیسی خود یهودی زاده بود و تمامی حواریون وی نیز یهودی بودند و از قوانین یهودی نظیر کشروت و شبات تبعیت میکردند. تنها تفاوت این گروه با بقیه یهودیان قبول کردن عیسی به عنوان مسیح موعود بود. مسیحیان اولیه کتاب مجزایی نداشتند و تنخ را قبول داشتند. نوشتارهای حواریون به تدریج و در گذر زمان جمع گردید تا تبدیل به کتاب مقدس امروزی شد. اولین دست نوشته های حواریون در بین مسیحیان اولیه به صورت دست به دست منتقل میشد. در حدود قرن اول میلادی نوشتارهای پولس در بین مسیحیان یافت میشد. جاستین مارتیر در حدود سال 200 میلادی در مورد خاطرات حواریون صحبت کرده است. ایرنئوس در سال 160 میلادی در مورد اینکه کتاب اعمال رسولان نیز باید در کتاب مقدس گنجانده شود زیرا نویسنده آن با نویسنده انجیل لوقا یکی است صحبت کرده است. در سال 200 میلادی اوریگن از 27 کتاب به عنوان کتاب مقدس یاد کرده است. در سال 367 میلادی آتاناسیوس لیستی از کتاب مقدس ارائه میدهد که با کتاب مقدس امروزی در بین مسیحیان یونانی یکسان است.
{{اصلی|تاریخ الهیات مسیحی}}
== شورای اورشلیم ==
{{نوشتار اصلی:شورای اورشلیم}}
{{نوشتار اصلی:ختنه شدن در مسیحیت اولیه}}
شورای اورشلیم در جدایی مسیحیت از یهودیت نقش مهمی داشت. در این زمان مسیحیت دارای گروندگان غیریهودی زیادی شده بود و سئوال اصلی این بود که آیا این گروندگان که بر خلاف پیروان اولیه یهودی زاده نبودند نیاز دارند از قوانین یهودی تبعیت کنند یا خیر. در نهایت تصمیم گرفته شد که غیریهودیان مسیحی شده که خداترس نامیده میشدند نیازمند این نیستند که از قوانین یهودی نظیر ختنه تبعیت کنند. از این زمان مسیحیت به طور کامل از یهودیت جدا شد و تبدیل به دین مجزایی گردید.
== الهیات اولیه مسیحی ==
الهیات اولیه مسیحی بر پایه روش زندگی برای پیروی از مسیح ساخته شده است. این دستورها از تعالیم اولیه مسیحیت نظیر خطبه کوه، شورای اورشلیم و نوشتارهای پولس گرفته شده است. با گسترش مسیحیت بسیاری دانشمندان یونانی که تحصیلات بالایی داشتند به آن گرویدند. بسیاری از این دانشمندان یونانی کشیش شدند و در گسترش مسیحیت نقش به سزائی داشتند. از آن جمله میتوان به جاستین مارتیر، ایرنئوس، ترتولیان، کلمنت اسکندریه و اوریگن اشاره کرد. دکترینهای اصلی مسیحیت در این زمان به تدریج شکل گرفت. بیشتر نوشتارها در این زمان به زبان یونانی بود و از این زمان مسیحیت ارتدوکس پایه ریزی شد.
== اولین شورای نیقیه ==
در ابتدا تمامی مسیحیان به دکترین تثلیث اعتقاد نداشتند. از مهمترین این افراد آریوس بود که پایه گذار مکتب آریانیسم بود. آریوس اعتقاد داشت که خدای پدر از خدای پسر بزرگتر است. او این باور را از انجیل یوحنا استخراج کرده بود. اولین شورای نیقیه به منظور مبارزه با آریوس و تدوین دکترین رسمی کلیسا تشکیل شد. آریوس با اینکه طرفداران زیادی داشت در این شورا به شدت طرد شد و دکترین رسمی تثلیث از این شورا بیرون آمد. آریوس مجبور به فرار شد و تمامی کتابهای او سوزانده شد. شورای نیقیه مذهب مسیحیت را یکسان کرد و هماهنگی بین مسیحیت در تمامی مناطق پدید آورد.
== مقام پاپ ==
مقام پاپ در ابتدا وجود نداشت و به تدریج ایجاد شد. ریشه اصلی این مقام مشخص نیست ولیکن به طور کلی تصور میشود که پطرس مهمترین حواریون بود و بعد از مرگ عیسی او به رم رفت و اولین پاپ شد. پاپهای بعدی ادعا میکردند که جانشین پطرس هستند.
== مسیحیت بیزانس ==
بعد از اینکه امپراطوری روم غربی نابود شد و فروپاشید مسیحیت شرقی که در قستنطنیه بود مرکز اصلی مسیحیت شد و تا سال 1453 پایدار ماند. بسیاری از الهیات مسیحی قرون وسطی در قستنطنیه شکل گرفت.
شورای چلکدون در سال 451 میلادی در چلکدون تشکیل شد. کلیسای اولیه، همچون امپراطوری روم به دو بخش شرقی-یونانی و غربی-لاتینی تقسیم شده بود. علاوه بر تفاوت زبانی میان این دو بخش، تفاوت‌های فرهنگی نیز وجود داشت. [[مسیحیت اولیه]] میان غیریهودیان، مسیحیتی یونانی بود، و عهدِجدید نیز به یونانی نوشته شده بود. حتی در غرب امپراطوری نیز کلیساهای اولیه یونانی‌زبان بودند و کلیسای روم نیز تا قرن سوم عمدتاً یونانی‌زبان باقی‌ماند. نخستین نشانه‌های مسیحیتِ لاتینی در [[شمال آفریقا]] به‌چشم می‌خورد و ترتولیانِ۲ آفریقایی (در پایان قرن دوم) نخستین نویسندهٔ مهم مسیحیِ لاتینی‌زبان است. در قرون اولیه، اگرچه گاه بین کلیساهای یونانی‌زبان و لاتینی‌زبان تنش‌هایی به‌وجود می‌آمد، اما در مجموع این کلیساها هم‌زیستیِ مسالمت‌آمیزی داشتند. بعدها، پس از اضمحلال امپراطوری روم در قرن پنجم در غرب، این کلیساها از هم جدا، و بعدها به [[کلیسای ارتدکس]] شرق و [[کاتولیک رومی]] تبدیل شدند.
 
== منابع ==
=== کلیسا تا سال ۵۰۰ میلادی ===
 
[[کلیسا|کلیسای]] مسیح که در سال ۱۰۰ میلادی اقلیتی کوچک، و بعضاً تحت آزار و جفا بود، بین سال‌های ۱۰۰ تا ۵۰۰ دچار تحولاتی شگفت‌انگیز شد. اگرچه از اناجیل چهارگانه۱ و رسالات رسولان در کلیساها استفاده می‌کردند، اما هنوز به شکل «عهدِجدید»۲ مجموعه‌ای مدون نشده بودند. اگرچه اعترافاتی کوتاه چون «عیسی خداوند است» بر زبان‌ها بود اما هنوز اعتقادنامه‌های رسمی وجود نداشت. کلیسا از نظر سازمانی، چنانکه در دوران عهدِجدید می‌بینیم، تحت نظم و قانونمندی خاصی نبود و در هر منطقه، سازمان‌دهی خاصِ خود را داشت. پرستش و عبادت نیز شیوهٔ خاصی نداشت، اگرچه عبادت‌کنندگان دعاهای خاصی از جمله [[دعای ربانی]] را ذکر می‌کردند.
 
اما در سال ۵۰۰ وضعیتی کاملاً متفاوت حاکم بود. خیل عظیمی از ساکنان [[امپراطوری روم]] خود را مسیحی می‌خواندند و مسیحیت مذهب رسمی امپراطوری شده بود. همچنین کلیساهایی مستقل در ماورای مرزهای امپراطوری - برای مثال در مناطقی چون اتیوپی و هند - وجود داشت. کتاب‌مقدس۳ شامل عهدِعتیق۴ و جدید بود که عهدِجدید آن دقیقاً همان عهدِجدید امروزیِ ما، اما در برخی مناطق کمی متفاوت بود. در این زمان دو اعتقادنامهٔ عمده کاربرد وسیع داشت. همچنین درک صریحی از «راست‌دینیِ»۵ مسیحی، خصوصاً در مورد آموزهٔ۶ تثلیث و شخصیت مسیح، وجود داشت که در تقابل با بدعت‌ها قرار می‌گرفت. خدمت کلیسایی به سه شکل خدمت اسقفان۷ مشایخ۸ و شماسان۹ درآمده بود، هر چند این ساختار در برخی مناطق اندکی متفاوت بود. پرستش کلیسا کاملاً شکل آیینی به‌خود گرفته بود و همراه مجموعه‌ای از دعاهای مدون انجام می‌شد.
 
بسیاری از این تغییرات به‌تدریج طی چهارصد سال به‌وقوع پیوست. این تغییرات اگرچه در مجموع به نفع کلیسا، و بیانگر رشدِ به‌هنجار آن بود اما تأثیراتی منفی نیز به‌همراه داشت. امروزه بسیاری از صاحب‌نظران، اتحاد کلیسا با دولت، و دولتی شدن مذهب مسیحیت را موهبتی می‌دانند که چندان بی‌ضرر نیز نبوده. برخی نیز نسبت به الگوی خدمت و اَشکال پرستش که به‌زور جای عبادت آزادانه را گرفت، نظر چندان مساعدی ندارند.
 
در حیات کلیسای اولیه دو [[نقطهٔ عطف]] می‌توان دید. نخستین نقطهٔ عطف به سال ۷۰ بازمی‌گردد. تا این زمان شاگردان مسیح عمدتاً [[یهودی]]، و در مجموع گروهی بدعت‌کار تلقی می‌شدند که از [[یهودیت]] جدا شده بودند. «ناصری‌ها» گروهی یهودی و در زمرهٔ دیگر گروه‌های یهودی چون فریسی‌ها۲ صدوقی‌ها۳ و اسین‌ها۴ (اعمال رسولان ۲۴:۵) به شمار می‌رفتند. کلیسای مادر در [[اورشلیم]]۵ بود. پولس۶ رسول جد و جهد می‌کرد تا به رسالتش در میان غیریهودیان (امت‌ها) رسمیت بخشد. او سخت می‌کوشید تا این موضوع را به کرسی بنشاند که ختنه، و متعاقب آن، یهودی شدن، برای غیریهودیانی که به مسیح ایمان می‌آورند، ضرورتی ندارد. اما در سال ۷۰، چنانکه مسیح پیش‌بینی کرده بود، رومیان اورشلیم را ویران کردند و دیگر اثری از کلیسای اورشلیم باقی نماند و از این زمان به بعد کلیسای غیریهودیان اهمیت اصلی را پیدا کرد. پس از اندک زمانی، کلیسای رُم که در پایتخت جهان غیریهودی بود، نقش رهبری‌کننده یافت. اگرچه «ختنه و یهودی شدنِ غیریهودیان» مسئلهٔ حادِ کلیسای دوران عهدِجدید محسوب می‌شد، لیکن برای کلیسای قرن دوم مسئلهٔ مهم این بود که «آیا یهودیانی که به مسیح ایمان آورده‌اند می‌توانند با حفظ و رعایتِ شریعت، یهودی باقی بمانند؟» بدین‌سان مسیحیت از فرقه‌ای یهودی به ایمانی با پتانسیلی جهان‌شمول تبدیل شده بود.
 
دومین نقطهٔ عطف عمده، با ایمان آوردن امپراطور کنستانتین۷ به مسیح در سال ۳۱۲، پدید آمد. تا این زمان کلیسا اقلیتی مخالف محسوب می‌شد که هر از گاه آزار و جفا می‌دید. اما از این زمان به بعد شرایط به‌سرعت تغییر کرد. کنستانتین به آزار و جفای کلیسا خاتمه داد و پشتیبانی و مساعدت از کلیسا را آغاز کرد. از امپراطورانی که پس از او به حکومت رسیدند تنها یکی غیرمسیحی بود. بدین‌سان مسیحیت مذهب رسمی امپراطوری شد.
در آن زمان برخی، از پیوند کلیسا و حکومت با شور و شوق استقبال کردند (برای مثال یوسیبوس۸ اهل قیصریه) و حتی امروزه نیز بسیاری مدافع چنین پیوندی هستند. اما گروهی دیگر از همان ابتدا با تردید به این موضوع نگریستند و امروز نیز بسیاری چنین پیوندی را خطایی هولناک می‌دانند. این موضوع تبعات بسیاری در پی داشت. نخست اینکه پذیرش مسیحیت به‌عنوان مذهبِ رسمیِ امپراطوری باعث شد خیل عظیمی از مردم به‌شکلی سطحی از بت‌پرستی به مسیحیت بگروند. و این [[سبب نزول]] معیارهای اخلاقی و ورود برخی از اعمال بت‌پرستانه به درون مسیحیت شد. ثانیاً کلیسای تحت جفای شهیدان، پس از مدتی خودْ به کلیسایِ رسمیِ جفاگر تبدیل شد. فشار رسمی نخست بر گروه‌های مسیحی که از کلیسای اصلیِ «کاتولیک» فاصله گرفته بودند وارد آمد، سپس علیه آیین‌های بت‌پرستانه اِعمال شد. ثالثاً به‌تدریج که اروپا مسیحی می‌شد، [[مسیحیت]] در معرض این خطر بود که مذهبِ قومیِ اروپائیان شود. اما این موضوع را نیز باید به‌خاطر داشت که بخش اساسی تاریخ مسیحیت در اروپا به‌وقوع پیوسته‌است و کلیسا در این قاره بارها و بارها تجدید حیات یافته، و پیام انجیل از آنجا به [[کل جهان]] منتشر شده‌است.
 
کلیسای اولیه، همچون امپراطوری روم به دو بخش شرقی-یونانی و غربی-لاتینی تقسیم شده بود. علاوه بر تفاوت زبانی میان این دو بخش، تفاوت‌های فرهنگی نیز وجود داشت. [[مسیحیت اولیه]] میان غیریهودیان، مسیحیتی یونانی بود، و عهدِجدید نیز به یونانی نوشته شده بود. حتی در غرب امپراطوری نیز کلیساهای اولیه یونانی‌زبان بودند و کلیسای روم نیز تا قرن سوم عمدتاً یونانی‌زبان باقی‌ماند. نخستین نشانه‌های مسیحیتِ لاتینی در [[شمال آفریقا]] به‌چشم می‌خورد و ترتولیانِ۲ آفریقایی (در پایان قرن دوم) نخستین نویسندهٔ مهم مسیحیِ لاتینی‌زبان است. در قرون اولیه، اگرچه گاه بین کلیساهای یونانی‌زبان و لاتینی‌زبان تنش‌هایی به‌وجود می‌آمد، اما در مجموع این کلیساها هم‌زیستیِ مسالمت‌آمیزی داشتند. بعدها، پس از اضمحلال امپراطوری روم در قرن پنجم در غرب، این کلیساها از هم جدا، و بعدها به [[کلیسای ارتدکس]] شرق و [[کاتولیک رومی]] تبدیل شدند.
 
===== پانوشت =====
 
۱ Gospels; ۲ New Testament; ۳ Scripture; ۴ Old Testament; ۵ Orthodoxy; ۶ Doctrine; ۷ Bishops;۸ Deacons; ۹ Presbyters; ۱۰ Nazarenes; ۱۱ Pharisees; ۱۲ Sadducees; ۱۳ Essenes; ۱۴ Jerusalem; ۱۵ Paul; ۱۶ Constantine; ۱۷ Eusebius of Caesarea
 
===== منابع =====
{{پانویس}}
 
تاریخ تفکر مسیحی / اثر [http://www.lst.ac.uk/index.php?pageid=82 «پروفسور تونی لین»]، انتشارات ایلام ۲۰۰۸
 
تمامی مطالب مندرج در این بخش با مجوز و موافقت انتشارات ایلام (که دارای مجوز رسمی از سوی ناشر انگلیسی «بیکِرز» است) ثبت شده‌است. آقای پروفسور لین یکی از بزرگترین متفکرین در زمینهٔ تحقیقات تاریخی/الهیاتیِ مسیحی هستند و رسماً از طرف [[دانشگاه آکسفورد]] به‌عنوان پروفسور در این رشته معرفی شده‌اند. مطالبی که در این بخش درج کرده‌ایم کاملاً منحصربه‌فرد است و برای اولین بار در وب منتشر می‌شود. هدف ما غنی‌سازی ویکی‌فارسی است.
===== فلسفهٔ افلاطونی و فلسفهٔ یونان =====
[[:فلسفۀ افلاطونی و فلسفۀ یونان|پدران اولیهٔ کلیسا غیریهودی، یونانی، و رومی بودند ...]]
 
===== پدران دوران رسولان =====
 
[[:پدران دوران رسولان|پدران دورهٔ رسولان، بعد از نویسندگان عهدِجدید ...]]
 
===== ژوستین شهید =====
 
[[:ژوستین شهید|ژوستین از خانواده‌ای یونانی بود و در اوایل قرن دوم ...]]
 
===== آیرنیوس =====
 
[[:آیرنیوس|آیرنیوس یونانی بود و در خانواده‌ای مسیحی ...]]
 
===== ترتولیان =====
 
[[:ترتولیان|کوینیتوس ترتولیانوس در حدود سال ۱۶۰ در کارتاژ ...]]
 
===== کلمنت اسکندریه =====
 
[[:کلمنت اسکندریه|تیتوس فلاویوس کلمنت در اواسط قرن دوم میلادی ...]]
 
===== اوریجن =====
 
[[:اوریجن|اوریجن در حدود سال ۱۸۵ در خانواده‌ای مسیحی در اسکندریه ...]]
 
===== سیپریان =====
 
[[:سیپریان|تاسیوس سیسیلیوس سیپریانوس در اوایل قرن سوم میلادی ...]]
 
===== یوسیبوس قیصریه =====
[[:یوسیبوس قیصریه|یوسیبوس حوالی سال ۲۶۰ در فلسطین به دنیا آمد ...]]
 
===== شورای نیقیه (۳۲۵ م.) =====
 
[[:شورای نیقیه|شورای نیقیه در پاسخ به بدعت آریوس تشکیل شد ...]]
 
===== آتاناسیوس =====
 
[[:آتاناسیوس|آتاناسیوس در اواخر قرن سوم میلادی به دنیا آمد ...]]
 
===== افرایم سوری =====
 
[[:افرایم سوری|پدران کلیسا، همه یونانی و لاتینی‌زبان نبودند ...]]
 
===== سریل اورشلیمی =====
 
[[:سریل اورشلیمی|در مورد زندگی سیریل اطلاع چندانی در دست نیست...]]
 
===== پدران کاپادوکیایی =====
[[:پدران کاپادوکیایی|باسیل قیصریه، دوستش گریگور نازیانزوسی و برادر]]
 
===== شورای قسطنطنیه =====
 
[[:شورای قسطنطنیه|در سال ۳۷۹ تئودوسیوس که از اهالی روم غربی بود ...]]
<!--
===== آمبروز =====
===== یوحنای زرین‌دهان =====
===== جِروم =====
===== [[آگوستین]] =====
 
===== سیریل اسکندریه =====
===== شورای افسس (۴۳۱ م.) =====
===== تئودورت سایروسی =====
===== لئوی کبیر =====
===== شورای کلسدون (۴۵۱ م.) =====
===== اعتقادنامهٔ رسولان =====
 
== بخش دوم: سنت کلیساهای شرق از سال ۵۰۰ میلادی به بعد ==
 
===== مقدمهٔ بخش دوم =====
 
===== دیونیسیوس آریوپاغی =====
===== شورای قسطنطنیه (۵۵۳ م.) =====
===== ماکسیموس معترف ۱۰۵ =====
===== شورای قسطنطنیه (۶۸۰-۶۸۱ م.) =====
===== یوحنای دمشقی =====
===== شورای نیقیه (۷۸۸ م.) =====
===== شمعون، عالم الهی جدید =====
===== گرگوریوس پالاماس =====
===== اعتراف‌نامه دوسی تئوس (۱۶۷۲ م.) =====
===== ولادیمیر لوْسکی =====
 
== بخش سوم: جهان غرب در قرون وسطی ۵۰۰-۱۵۰۰ میلادی ==
 
===== مقدمهٔ بخش سوم =====
===== اعتقادنامهٔ آتاناسیوس =====
===== بوئتیوس =====
===== شورای اورانژ (۵۲۹ م.) =====
===== بندیکت =====
===== گرگوریوس کبیر =====
===== جان اسکوتوس اریجنا =====
===== [[آنسلم]] =====
 
===== پیتر آبلار =====
===== برناردو کلروو =====
===== پیتر لومبارد =====
===== یوآکیم فیوره =====
===== شورای چهارم لاتران (۱۲۱۵ م.) =====
===== [[فرانسیس آسیزی]] =====
 
===== بوناونتوره =====
===== [[توماس آکویناس]] =====
 
===== جان دانس اسکوتوس =====
===== ویلیام آکامی =====
===== توماس برادواردین =====
===== جان تائلر =====
===== کاترین سینایی =====
===== جان ویکلیف =====
===== جان هوس =====
===== شورای فلورانس (۱۴۸۳-۱۴۸۵ م.) =====
===== توماس آکمپیس =====
===== گابریل بی‌اِل ال =====
 
== بخش چهارم:جنبش اصلاح دینی و واکنش در برابر آن ۱۵۰۰-۱۸۰۰ میلادی ==
===== مقدمهٔ بخش چهارم =====
===== دسی‌دریوس اِراسموس =====
===== سنت لوتری/مارتین لوتر =====
===== فیلیپ ملانکتون =====
===== اعتراف‌نامهٔ آوگسبورگ (۱۵۳۰ م.) =====
===== اعتقادنامهٔ وفاق (۱۵۷۷ م.) =====
===== فیلیپ جاکوب اسپنر =====
===== سنت الهیات اصلاح‌شده (اولریش زوینگلی) =====
===== مارتین بوسر =====
===== جان کالوین =====
===== هنریک بولینگر =====
===== رسالهٔ اصول دین هیدلبرگ (۱۵۶۳ م.) =====
===== جاکوب آرمینیوس =====
===== شورای دورت (۱۶۱۸-۱۶۱۹ م.) =====
===== جاناتان ادواردز =====
===== آناباپتیست‌ها (اعتراف‌نامهٔ اشلیت‌هیم) =====
===== منو سیمونز =====
===== اصلاح دینی در جهان انگلیسی‌زبان (ویلیام تیندل) =====
===== توماس کرانمر =====
===== جان ناکْس =====
===== سی و نه اصل =====
===== ریچارد هوکر =====
===== ویلیام پرکینز =====
===== اعتقادنامه وست‌مینستر =====
===== جان اُوِن =====
===== ریچارد باکستر =====
===== اعتراف‌نامهٔ دوم لندن (۱۶۷۷ م.) =====
===== جان بانیان =====
===== جان و چارلز وسلی =====
===== واکنش کلیسای کاتولیک/گاسپارو کُنتاریانی =====
===== ایگناتیوس لویولا =====
===== شورای ترنت (۱۵۴۵-۱۵۶۳ م.) =====
===== ترزای آویلایی =====
===== یوحنای صلیب =====
===== رابرت بلارمین =====
===== بلز پاسکال =====
== بخش پنجم:تفکر مسیحی در دوران معاصر از ۱۸۰۰ میلادی تا عصر حاضر ==
===== مقدمهٔ بخش پنجم =====
===== لیبرال‌ها/فردریک شلایرماخر =====
===== آلبرخت ریچل =====
===== آدولف فون هارناک =====
===== رادولف بولتمان =====
===== پل تیِلیخ =====
===== جان هایک =====
===== انجیلی‌ها/چارلز فینی =====
===== بنیامین وارفیلد =====
===== گریت برکوور =====
===== راست‌دینی نوین/جان استات =====
===== همایش لوزان (۱۹۷۴ م.) =====
===== نئو-ارتدوکسی/سورن کِرکِگارد =====
===== پیتر فورسایت =====
===== کارل بارت =====
===== گوستاو آلِن =====
===== اعلامیهٔ بارمن (۱۹۳۴ م.) =====
===== دیتریش بون‌هافر =====
===== رینهولد نیبور =====
===== یورگن مولتمان =====
===== ولفهارت پانن‌برگ =====
====== تحولات اخیر/الهیات پویش =====
===== کوزوک کویاما =====
===== جان مبیتی =====
===== جورج لیندبِک =====
===== تحولات اخیر در کلیسای کاتولیک/جان هنری نیومان =====
===== فرمان (Ineffabilis Deus) (۱۸۵۴ م.) =====
===== شورای اول واتیکان (۱۸۶۹-۱۸۷۰ م.) =====
===== فرمان (Munificentissimus Deus) (۱۹۵۰ م.) =====
===== شورای دوم واتیکان (۱۹۶۲-۱۹۶۵ م.) =====
===== کارل رانر =====
===== هانس کونگ =====
===== گستاو گوتییرِز =====
===== ایمانی عالم‌گیر/شورای جهانی کلیساها===== -->
===== واژه‌نامهٔ (فارسی-انگلیسی) =====
[[:واژه‌نامۀ (فارسی-انگلیسی)|واژه‌نامهٔ الهیاتی مسیحی]]
 
== منابع ==
{{پانویس}}
تاریخ تفکر مسیحی / اثر [http://www.lst.ac.uk/index.php?pageid=82 «پروفسور تونی لین»]، انتشارات ایلام ۲۰۰۸
 
{{الهیات مسیحی}}