ویکی‌پدیا

نماز: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
R.ESLAMI (بحث | مشارکت‌ها)
۸۴ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
R.ESLAMI (بحث | مشارکت‌ها)
۸۴ ویرایش‌ها
جز ویرایش به وسیلهٔ ابزار خودکار ابرابزار
خط ۶:
واژهٔ نماز واژه‌ای [[فارسی]] است که [[ایرانیان]] برای واژهٔ «صلاة» [[عربی]] به کار بردند. این واژه به معنای خم شدن، سرفرودآوری برای ستایش پروردگار، احترام و اظهار بندگی و اطاعت است.<ref>فرهنگ فارسی عمید</ref><ref>فرهنگ واژهٔ دهخدا</ref> واژهٔ نماز نام‌واژه‌ای از فعل نمیدن فارسی به معنی تعظیم‌کردن است.
 
برخی حدس زده‌اند که این واژه از واژهٔ «ناماسته» در زبان [[سانسکریت]] گرفته شده‌باشد که محتمل نیست.<ref>Ashraf F. Nizami, noted this in his book Namaz, the Yoga of Islam (Bombay: D.B. Taraporevala, 1977)</ref><ref>رستمی چافی، علی، نماز راز دوست، دارالثقلین، 1378.</ref>
<ref>رستمی چافی، علی، نماز راز دوست، دارالثقلین، 1378.</ref>
[[پرونده:Divar chin R.ESLAMI.jpg|بندانگشتی|چپ|نماز بر فراز [[دیوار چین]]]]
 
== مفهوم شناسی ==
 
«صلاة» که در [[لسان]] شرع برای فعل عبادی خاصی یعنی همان «نماز» جعل شده است، در لغت به معنای دعا، استغفار، رحمت و مغفرت، ثنای نیکو، درود و تعظیم است واگر به خداوند نسبت داده شود، به معنای رحمت و ثنای بر بندگان می باشدمی‌باشد و در اصطلاح نیز به عملی عبادی اطلاق می­شود که متّشکل از اجزاء وشرائط خاصّی است و باید با قصد قربت به [[پروردگار]] هر روز در چند نوبت به جا آورده شود.
 
«صلاة» یا نماز به عنوان فعلی عبادی که به منظور [[دعا]] و نیز تعظیم الهی انجام می­شود، یکی از مشترکات ادیان الهی است، هرچند شکل و نحوه‌ینحوهٔ انجام آن در ادیان مختلف متفاوت می­باشد. از همین روست که در قاموس کتاب مقدس در معنای واژه نماز آمده است: «نماز معروف است و یکی از واجبات دینیه هر روز تمام ملل و مذاهب است، چه منفرداً و چه جماعتاً...» و پس از آن به شرح معنای نماز بر مبنای [[تورات]] و [[انجیل]] پرداخته تا آنکه می‌نویسد: «احدی جزمنکرین خدا منکر نماز و دعا نیست...».
 
در نوشتار حاضر نیز از «نماز» همین معنای فوق اراده شده است و حقیقت شرعیه‌یشرعیهٔ آن که در اسلام از این اصطلاح اراده می­شود، مدّ نظر نمی­باشد
 
محمد مسعود نوروزی معتقد است کلمه نماز از ریشه نماچ که در پارسی میانه ([[پهلوی]] زمان [[ساسانیان]]) است گرفته شده و فعل نماچ پورتن به معنای نماز بردن و تعظیم کردن به کار رفته‌است؛ و قبل از آن در [[ایران باستان]] از ریشه نم به معنای خم شدن و سر فرو آوردن مشتق شده‌است. در [[اوستا]] نماز به صورت نمنگه یا نمه به معنای دعا و درود آمده‌است.<ref>ناز تو نیاز من (مقدمه‌ای بر فلسفه نماز)، ص۴۶، محمد مسعود نوروزی؛ انتشارات یادآوران؛ چاپ سوم ۱۳۹۰</ref>
 
 
 
== نماز در اسلام ==
سطر ۳۳ ⟵ ۳۱:
# از ریشه صلی: سوزانیدن و گرم کردن
# از ریشه وصل: ایجاد اتصال و ارتباط<ref>مقدمه‌ای بر فلسفه نماز، صص ۴۳-۴۶</ref>
* نماز در [[اهل تسنن]]
'''خواندن نماز به صورت دست‌دست بسته''':
اهل سنت در قیام نماز دست راست خود را روی دست‌دست چپ می‌گذاردند و هر دو دست را روی [[ناف]] یا بالای آن قرار می‌دهند البته در این مسئله میان مذاهب چهارگانه اهل سنت اختلاف‌اختلاف نظر وجود دارد حنیفه شافعیه و حنبلیه این کار را لازم و یکی از سنت‌های نماز می‌دانند ولی [[مالکیه]] آن را لازم و سنت نمی‌دانند<ref>انديشه‌هاياندیشه‌های اسلامياسلامی در ديدگاهدیدگاه دو مكتب؛مکتب؛ علامه عسكري،عسکری، ترجمه: دكتردکتر جليلجلیل تجليلتجلیل</ref>
'''برگرداندن [[صورت]] به چپ و راست در حال خواند سلام''':
شافعی‌ها و حنفی‌ هاحنفی‌ها و حنبلی‌ها عقیده دارند که مستحب است نمازگزار در حال خواندن [[سلام]] نماز در سلام اول صورت خود را به طرف راست و در سلام دوم به طرف چپ برگرداند آن هم به اندازه‌ای که از پشت‌پشت سر صورت او دیده شود. مالکی‌ها نیز این کار را [[مستحب]] می‌دانند ولی آن را به [[سلام]] آخر اختصاص داده‌اند. از نظر شیعه نمازگزار هنگام سلام نماز نباید صورتش از قبله منحرف شود.<ref>الحضارة الاسلامية؛الاسلامیة؛ جعفر سبحانيسبحانی</ref>
'''عبور از مقابل نمازگزار''':
از نظر [[اهل‌سنت]] عبور کردن از مقابل نمازگزار [[حرام]] است حتی در بعضی از کتاب‌های حدیثی آنان آمده است که نمازگزار باید مانع عبور عابر از مقابل خود باشد به همین جهت وقتی در [[مکه]] یا [[مدینه]] از مقابل کسی که نماز می‌گذارد عبور کنید با اعتراض شدید او و دیگران روبرو می‌شوید امااز نظر شیعه عبور از مقابل نمازگزار حرام نیست<ref>اهل سنت واقعيواقعی كيست؟کیست؟ تيجانيتیجانی سماوي،سماوی، ترجمه: سيدسید محمد جواد مهريمهری</ref>
[[پرونده:Namaz kabe R.ESLAMI.jpg|بندانگشتی|چپ|نماز در [[کعبه]]]]
 
== سابقه تاریخی نماز ==
 
یکی از قدیمی‌ترین عباداتی که در تمامی [[ادیان]] گذشته وجود داشته، نماز است. در برخی از روایات به نماز تعدادی از [[انبیاء]] الهی از حضرت [[ادم]] تا حضرت خاتم صلی الله و علیه و آله و سلم اشاره شده است که برخی از آنها به این شرح است:
 
1۱- نماز حضرت آدم: از صُحُف حضرت ادریس نقل شده که در نخستین روز اقامت حضرت آدم و حوا در زمین، خداوند، نماز عصر و مغرب و عشاء را مجموعاً 50۵۰ رکعت به حضرت آدم واجب کرد.
 
2۲- نماز حضرت شیث : وقتی حضرت آدم فوت کرد حضرت شیث او را [[غسل]] داد و بر وی نماز خواند.
 
3۳- نماز حضرت ادریس: در روایت [[امام صادق]] به یکی از یاران خود سفارش می‌فرمایند: وقتی به مسجد کوفه شرفیاب شدی به [[مسجد سهله]] نیز برو در آنجا نماز بخوان و از خدا طلب حاجت کن زیرا مسجد سهله خانه‌یخانهٔ حضرت ادریس است که در آن [[خیاطی]] می‌کرد و در آن نماز می‌خواند.
 
4۴- نماز [[حضرت نوح]]: [[کشتی نوح]] دارای پنجره‌ها و سوراخ­هایی بود که از آن نور [[خورشید]] به داخل منعکس می­ شد و از این طریق وقت نماز را تعیین می‌کردند.
 
5۵- نماز حضرت شعیب: خداوند در سوره هود آیه88آیه۸۸ می‌فرمایند «گفتند ای شعیب آیا نمازت به تو دستور می‌دهد که ما آنچه را پدرانمان می‌پرستیدند ترک گوییم و آنچه را می‌خواهیم، در اموالمان انجام ندهیم؟ که همانا تو مرد بردبار و رشیدی هستی.»
 
این جمله گفتار مردم مدین در ردّ حجّت شعیب است. اهل مدین دعوت شعیب را مستند به نماز او کردند، چون در نماز دعوت به معارضه‌یمعارضهٔ با آن قوم در [[بت پرستیبت‌پرستی]] و کم فروشی آنهاست و این همان سرّی است که آنها از آن اینگونه تعبیر کرده‌اند؛ «اَصَلاَتُک تَامُرُکَ اَن نَترُک...» یعنی آیا نمازت، تو را امر کرده که ما بت پرستیبت‌پرستی را ترک کنیم.
 
6۶- نماز حضرت الیاس: روزی حضرت الیاس به گریه و زاری درآمد. خداوند به [[فرشته مرگ]] فرمود: از الیاس سؤالی کن که سبب گریه‌ات چیست؟ برای دنیا است و یا مرگ؟ حضرت الیاس جواب داد نه این است و نه آن است، بلکه گریه‌یگریهٔ من بخاطر این است که دیگر زنده نخواهم بود تا به ذکر و مناجات خدا پردازم. خداوند به فرشته‌اش فرمود: از او دست بردار و روح او را قبض نکن چرا که او زندگی را برای بندگی و ذکر می‌خواهد.<ref>حسن‌زاده، صادق، کلید بهشت، انتشارات لوح محفوظ، 1378</ref>▼
 
▲6- نماز حضرت الیاس: روزی حضرت الیاس به گریه و زاری درآمد. خداوند به [[فرشته مرگ]] فرمود: از الیاس سؤالی کن که سبب گریه‌ات چیست؟ برای دنیا است و یا مرگ؟ حضرت الیاس جواب داد نه این است و نه آن است، بلکه گریه‌ی من بخاطر این است که دیگر زنده نخواهم بود تا به ذکر و مناجات خدا پردازم. خداوند به فرشته‌اش فرمود: از او دست بردار و روح او را قبض نکن چرا که او زندگی را برای بندگی و ذکر می‌خواهد.
<ref>حسن زاده، صادق، کلید بهشت، انتشارات لوح محفوظ، 1378</ref>
== نماز در مسیحیت ==
{{اصلی|نماز (مسیحیت)}}
نماز در مسیحیت برای ارتباط با پدر یا [[خداوند]] و یا دیگر عناصر [[تثلیث]] یعنی [[عیسی|پسر]] و یا [[روح القدس]] برگزار می‌شود.
در میان فرقه‌های مختلف مسیحیت نماز به صورتهای مختلف گزارده می‌شود. همچنین نمازها می‌تواند به صورت جمعی ([[نیایش سرایی]]) باشد مانند مراسم [[عشای ربانی]] و یا به صورت فردی برگزار شود.
درباره‌یدربارهٔ حضرت مسیح آیاتی درسوره مریم، نشانگر انجام این عبادت الهی، توسّط آنحضرت است. خود حضرت عیسی فرمودند: «و اوصانی بالصلوة و الزکاة» یعنی خالق متعال مرا به نماز سفارش کرده که نه تنها نماز بخوانم بلکه نماز را در [[جامعه]] گسترش دهم.
 
حضرت [[مسیح]] در جای دیگر می‌فرمایند: درست به شما می‌گویم: چیزی به شرف [[آخرت]] رساننده‌تر و در برابر حوادث [[دنیا]] کمک کننده­ تر از نماز پیوسته نیست و چیزی به خداوند رحمان نزدیک‌تر از آن نیست. پس آنرا بپا دارید و بر آن بیفزائید، نسبت به هر کار خوبی که به خدا نزدیک می­کند، باز نماز بدو نزدیکتر و برگزیده‌تر است.
 
دکتر احمد شلبی در کتاب خود می‌گوید: «مهم‌ترین عبادات نزد مسیحیان روزه و نماز است، ولی محدوده‌یمحدودهٔ آنها متفّق علیه نیست، بسیاری از مسیحیان معتقدند که انتظامات و قانون در روزه و نماز اختیاری است نه اجباری. مسیحیان هفت نماز در روز و شب دارند که عبارتند از: نماز صبحگاهان (بکور) و نماز ساعت سوم و ششم و نهم و یازدهم و دوازدهم و نیمه‌ینیمهٔ شب. و اهتمام و توجه آنها به نماز، بیشتر از روزه است و نماز، ترتیبی خاص ندارد.»
همچنین در مورد کیفیت نماز عیسویان آمده است که هیئت خاصّی در قیام و قعود نزد آنها مراعات نمی‌شود بلکه قصد کلّی، نیّت خالص و پاک و [[طهارت]] فکر می‌باشد. و بهترین نماز آن است که مختصر و مفید و با [[حرارت]] تقدیم شود.
 
اگر چه برخی از آداب نماز و نیایش کنونی مسیحیان مانند خطاب به اقنوم ثلاثه در نماز با وحی الهی سازگاری ندارد و تحریفاتی است که توسط [[کاهنان]] مسیحی با نظر خود وارد کتاب آسمانی انجیل نموده و به عیسی نسبت داده‌اند، اما همین امر ما را به این نتیجه می­رساند که اصل نماز در این شریعت الهی وجود داشته است.<ref>اشتاین سالتز، آدین، سیری در تلمود، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان، 1383.</ref>
 
<ref>اشتاین سالتز، آدین، سیری در تلمود، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان، 1383.</ref>
== نماز در یهودیت ==
{{اصلی|نماز (یهودیت)}}
سطر ۸۱ ⟵ ۷۹:
زمانیکه حضرت موسی در جهت انجام رسالت الهی خویش به همراه همسرش از وطن هجرت کردند و دچار سختی‌ها شدند، خداوند برای آرامش او به وی [[وحی]] نمود که: «واَقم الصلوة لذکری» یعنی نماز را برای یاد من بپادار. و در آیه دیگری به [[موسی]] و [[هارون]] دستور داده شده که نماز را به پا دارید.
 
همچنین در [[قرآن کریم]] در [[آیه]] 83۸۳ [[سوره بقره]]، ضمن اشاره به پیمانی که از [[بنی اسرائیل]] گرفته شده نماز به عنوان یکی از ارکان این پیمان شمرده شده است. در این آیه می­خوانیم:
 
«وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَمِیثَاقَ بَنِيبَنِی إِسْرَائِيلَإِسْرَائِیلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّـهَ وَبِالْوَالِدَيْنِوَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَذِيوَذِی الْقُرْبَىٰالْقُرْبَیٰ وَالْيَتَامَىٰوَالْیَتَامَیٰ وَالْمَسَاكِينِوَالْمَسَاکِینِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُواوَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَالزَّکَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْتَوَلَّیْتُمْ إِلَّا قَلِيلًاقَلِیلًا مِّنكُمْمِّنکُمْ وَأَنتُم مُّعْرِضُونَ» (و چون از فرزندان اسرائيلاسرائیل پيمانپیمان محكممحکم گرفتيمگرفتیم كهکه: جز خدا را نپرستيد،نپرستید، و به پدر و مادر، و خويشانخویشان و يتيمانیتیمان و مستمندان احسان كنيد،کنید، و با مردم [به زبان‌زبان] خوش سخن بگوييد،بگویید، و نماز را به پا داريد،دارید، و [[زكاتزکات]] را بدهيد؛بدهید؛ آنگاه، جز اندكىاندکی از شما، [همگى‌همگی] به حالت اعراض روىروی برتافتيدبرتافتید)
این آیه بطور آشکار، به پا داشتن نماز را به عنوان میثاقی معرفی کرده که از بنی اسرائیل، دوشادوش مسأله عبادت خداوند و نیکی به والدین گرفته شده است. که این خود بیانگر اهمیت نماز در شریعت حضرت موسی است.
 
طبری در تفسیر خود، قول [[امام باقر]] (ع) را در مورد این آیه نقل می‌کند که حضرت فرمود: یهود و منافقین، مردم را به اقامه‌یاقامهٔ نماز و دادن زکات فرمان می‌دادند ولی خود انجام نمی‌دادند پس خداوند فرمان داد به آنها که با مسلمانان تصدیق کننده‌یکنندهٔ [[پیامبر]] باشند و اقامه‌یاقامهٔ نماز کنند.
 
علاوه بر آیات، روایاتی نیز وجود دارد که به این مطلب اشاره دارند. در روایت آمده است که خدا به موسی می‌فرماید: بر تو باد نماز! زیرا آن جایگاهی خاص نزد من دارد و نزد من پیمانی محکم دارد. همین طور در خطابی دیگر به حضرت موسی (علیه السلام) دستور داده می‌شود در میان مردم خود امامت نمازشان را به عهده بگیرد: «ای موسی در نمازشان و آنچه اختلاف دارند امام باش» از اینرو می­توان نتیجه گرفت که نماز در [[شریعت]] حضرت موسی نیز وجود داشته است و دعا و نیایش اوقات معینی داشته که براساس زمان‌های برگزاری مراسم عمومی قربانی در معبد تعیین می­ شده است.<ref>غمخوار یزدی، محمد جواد، جایگاه نماز در ادیان الهی، ناشر: نشرالف، بی‌تا.</ref>
<ref>غمخوار یزدی، محمد جواد، جایگاه نماز در ادیان الهی، ناشر: نشرالف، بی‌تا.</ref>
 
== نماز در دین زرتشتی ==
سطر ۹۵ ⟵ ۹۲:
نماز یکی از عبادت‌های [[مزدیسنا]] است که برای داشتن توجه همیشگی به دستورهای دینی و سپاسگزاری خدا گزارده می‌شود. این دستورها عمدتاً ماهیتی اخلاقی دارند.<ref>تیواری ۱۱۹-۱۲۰ [ارجاع دست دوم از ماهنامه معارف]</ref> امروزه نماز پنجگانه را معمولاً [[موبد|موبدان]] می‌گزارند و بیشتر زرتشتیان به خواندن دعاهای صبحگاه و شامگاه اکتفا می‌کنند. نماز در دین [[زرتشت]] به اینصورت است که آتشی افروخته می‌شود و در حالی که دست‌ها به سوی آسمان بلند است و سر نیز به احترام تعظیم الهی خم شده، برگرد [[اهورا مزدا]] می­ چرخند و سرودها و شعرهایی نیز با آوازی رسا و زیبا خوانده می‌شود.
 
این نماز، نمازی بی‌پیرایه و همراه با تفکر در وجود خود و اهورا مزدا است که شخص را به اهورا مزدا نزدیک‌تر می­ کند. شخص زرتشتی در هنگام نماز، آتش سوزان [[مادی]] را نمی‌بیند و به آن توجهی نمی‌کند؛ بلکه چیزی که توجه او را جلب می‌کند، آتش فروزان مینوی است که در دل همه‌یهمهٔ افراد وجود دارد.
 
بنابر [[سنت]] زرتشتی، پنج بار در شبانه روز نماز خوانده می‌شود که خواندن آن نیز بر آنها [[واجب]] است. هر نماز با این مضامین آغاز می‌شود: «خشن‌اتره، اهورامزدا» یعنی خشنود می‌گردانم اهورا مزدا را. و آنگاه ادامه می دهندمی‌دهند: « [[ایمان]] دارم به [[کیش]] مزدا پرستی که آورده‌یآوردهٔ زرتشت است. [[پیرو]] آموزه‌های اهورایی هستم که از [[دروغ]] و دوگانه پرستی به دور است».
 
زرتشتیان هر 24۲۴ ساعت را به 5۵ گاه تقسیم می‌کنند و آداب مذهبی تابع این زمان­های مشخّص هستند.
 
نمازهای پنجگانه به صورت زیر می‌باشد:
 
1۱- نمازگاه هاون (هاونی، ونگاه): نماز [[بامداد]] است و هنگام آن از [[طلوع]] [[آفتاب]] تا [[نیمروز]] است. بعد از مضامینی که در بالا ذکر کردیم در ادامه می‌گویند: «من [[ستایش]] می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم فرشته پاسبان بامداد پاک و سازنده را. من ستایش می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم آن [[سرور]] دهکده (ویس) را که پاک و دادگستر و سازنده است.
 
5۲- [[نمازگاه]] اوشهی نا ایدرپتون (اوشهین، اوشهینرپیتون، گاهرپیتوهنگاه) هنگام آن از نیمه شبنیمروز تا طلوعسه ساعت خورشیدبعدازظهر است. بعد از مضامینفقرات ابتدایی می‌گویند: من ستایش می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم [[فرشته]] پاسبان پگاهنیمروز پاک را (رپیتون). من ستایش می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم آن سرور خانهشهر (نه نتو) را که پاک و سازندهدادگستر و دادگرسازنده است.▼
 
2۳- [[نمازگاه]] درپتونازیران (رپیتون، رپیتوهنگاهازیرینگاه) هنگامموقع آن از نیمروز تا سه ساعت بعدازظهربعداز ظهر تا غروب آفتاب است. بعد از فقرات ابتداییمشترکی که در همهٔ نمازها وجود دارد، می‌گویند: من ستایش می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم [[فرشته]] پاسبان نیمروزپیشین پاک را (رپیتون). من ستایش می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم آن سرور شهرکشور (نه نتورفیو) را که پاک و دادگستر و سازنده است.
 
3۴- نمازگاه ازیرانسروترم: (ازیرینگاهایویسروتریم، اویسروتریمگاه) موقعوقت آن از سهغروب ساعت بعداز ظهرآفتاب تا غروبنیمه آفتابشب است. بعد از فقرات مشترکی که در همه‌ی نمازها وجود دارد،مشترک می‌گویند: من ستایش می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم فرشته پاسبان پیشینشب پاک را. من ستایش می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم آنهمه سروررهروان کشورراه (رفیو)اشویی زرتشت را که پاک و دادگسترسرور واشوان سازنده استرا.
 
4۵- نمازگاه سروترم:اوشهی نا ای (ایویسروتریم،اوشهین، اویسروتریمگاهاوشهین گاه) وقتهنگام آن از غروبنیمه آفتابشب تا نیمهطلوع شبخورشید است. بعد از فقرات مشترک می‌گویندمضامین: من ستایش می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم فرشته پاسبان شبپگاه پاک را. من ستایش می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم همهآن رهروانسرور راهخانه اشوییکه زرتشت راپاک و سرورسازنده اشوانو رادادگر است.
 
زرتشتیان، نمازهای دیگری نیز دارند که در شبانه روز می‌خوانند. معروف‌ترین این نمازها، نماز سروش باج است.<ref> قانعی، سعید و یداللهی، مرتضی، زرتشت پیامبر ایران باستان، انتشارات به آفرین، 1386.</ref>▼
▲5- نمازگاه اوشهی نا ای (اوشهین، اوشهین گاه) هنگام آن از نیمه شب تا طلوع خورشید است. بعد از مضامین: من ستایش می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم فرشته پاسبان پگاه پاک را. من ستایش می‌کنم و ارج می‌نهم و خشنود می‌کنم آن سرور خانه که پاک و سازنده و دادگر است.
 
▲زرتشتیان، نمازهای دیگری نیز دارند که در شبانه روز می‌خوانند. معروف‌ترین این نمازها، نماز سروش باج است.
<ref> قانعی، سعید و یداللهی، مرتضی، زرتشت پیامبر ایران باستان، انتشارات به آفرین، 1386.</ref>
== جستارهای وابسته ==
* [[عبادت]]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/نماز»