رده:تاریخ شطرنج: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
تاریخچه شطرنج
(بدون تفاوت)

نسخهٔ ‏۵ مارس ۲۰۰۶، ساعت ۱۱:۳۹

بررسی گسترش تاریخی شطرنج در جهان


هندوستان را خاستگاه شطرنج می دانند . تا سده پنجم میلادی گونه ای باستانی از این بازی به نام چاتورانگا در آنجا تکامل یافته بود . هدف بازی گرفتن مهره های طرف مقابل بود . بعدها هدف به صورت مات کردن درآمد . در شطرنج مهره فیل به طور مورب حرکت می کرد ولی می توانست بر روی مهره ها مانند اسب در بازی روزگار کنونی بجهد . وزیر تنها می توانست به طور مورب در یک گوشه حرکت کند . در سده هشتم و نهم در سراسر سرزمینهای خلافت عرب گسترش یافت . نخستین روش با یادداشت کردن بازی صورت می گرفت و نخستین آثار فرضی نوشته می شد . بازیکنان شطرنج در روزگار خلافت به چهار طبقه تقسیم شدند : عالی ترین طبقه شامل استادان بزرگ بودند که بسیاری از آنها نیز به عنوان مولفان رسالات شطرنج مانند ابوالفتح تاجیکی در سده دوازدهم شهرت داشتند . تا قرن هفتم و هشتم اقوام خاور میانه با شطرنج آشنا شدند نخستین اشارات به انجام این بازی در گرجستان و ارمنستان از سده دوازدهم باقی مانده است و نیز کهن ترین اشاره به شطرنج در اروپای غربی متعلق به اوایل سده یازدهم بود . اگر چه شواهدی در دست است که نشان می دهد این بازی از سده نهم یا دهم از طریق کشورهای عربی و عمدتا از طریق اسپانیا و احتمالا ایتالیا وارد شد . وایکینگها ( نورمان ها ) شطرنج را به اسکاندیناوی و جزایر بریتانیا بردند تا سده سیزدهم و چهاردهم شطرنج به صورت یک سرگرمی اشرافی در آمد و در تعدادی از آثار ادبی مثل ترانه رولاند و تریستان و ایزوت از آن یادی به عمل آمده است . شطرنج بخشی از آموزش و پرورش شوالیه ها شد . در اروپای غربی صفحه شطرنج دو رنگ داشت و حال آنکه در شرق تنها یک رنگ داشت . در آثار مربوط به اخلاق بازی شطرنج به عنوان وسیله ای جهت تربیت اخلاق مورد تشویق قرار گرفت . در اواسط سده پانزدهم احتمالا در شبه جزیره ایبری در بازی شطرنج اصلاحاتی به عمل آوردند . وزیر و فیل حرکات جدید خود را به دست آوردند و بازی سریع و پر هیجان شد . در اواخر سده پانزدهم نخستین کتابها درباره فرضیه جدید شطرنج در اسپانیا تنظیم و به وسیله وینسنت ( 1495 ) و لوسنا ( 1497 ) نوشته شد . در رم در ( 1512 ) دامیانوی پرتقالی کتابی درباره شطرنج نوشت که بارها به چاپ رسید و به محبوبیت شطرنج در اروپای غربی کمک کرد .


نماد شطرنج در اساطیر و نزد قوم های کهن


این بازی به منزله بازی سلطنتی حیات و کشمکشی میان نیروهای معنوی روشنی و تاریکی است . مانند نبرد میان دیوان و ایزدان که برای تسلط بر جهان با یکدیگر می جنگیدند . وجود به عنوان زمینه عمل نیروهای متضاد سفید و سیاه قرمز و سفید و صفحه شطرنج نماد کشمکش همه دوگانه های اساسی در متمم ها در تجلی مثبت و منفی روز و شب خورشید و ماه زن و مرد تیرگی و روشنی زمان و فضا و مانند آنهاست . و نیز الگوی برخورد کننده حیات میان خوبی و بدی خوشبختی و بدبختی بطور متناوب است . شصت وچهار مربع آن عبارت از ماندالای شیوا در آیین هندویی در جنبه تغییر پذیر اوست و متکی بر نمادگرایی چهارگانه هشت در هشت است که شکل اساسی معبد یا شهری را نشان می دهد و دلالت بر جهان با همه امکانات آن به همراهی نیروهای موجود دارد که در کیهان و امور بشر در کار هستند و بدین لحاظ حاکی از کمال کیهانی است . صفحه شطرنج نزد هندوها نشانه نهایت و چرخه تولد و مرگ است . هر بازی نماد یک دوره عدم تجلی است . انتخاب حرکت آزادانه است ولی برای به حرکت در آوردن یک سلسله ناگزیر از تاثیرات موثر است . هم اراده آزاد و هم تقدیر مطرح می شود روح عبارت از حقیقت است و بشر در آن آزاد است در خارج آن بنده سرنوشت می شود . شاه در این بازی خورشید است و مرکزیت دارد و عبارت از نیروهای نظم و قانون است و حرکات شاه به وسیله تجلی محدود می شود . ملکه یا وزیر عبارت از روح و ماده است . فیل نشان فرمانروایان جهان معنوی است . اگر بر روی مربع های سفید حرکت کند حاکی از راه عقلانی و مثبت است و اگر بر روی مربع های قرمز یا سیاه حرکت کند طریق عبادی را نشان می دهد . راه منفی در این جا حرکت مورب به مفهوم وجود و تانیث است و تحت فرمانروایی jupiter قرار دارد . رخ قلعه یا گردونه عبارت از نیروی دنیوی و فرمانروایان این جهان است . حرکت متکی بر مربع است که نماد ماده و زمین است و حال آن که حرکت محوری که از طریق رنگها می گذرد حاکی از مردانگی و تحت فرمانروایی کیوان قرار دارد . سرباز تازه وارد هم طریق عقلانی و هم راه عبادی را به کار می برد ولی بدون نیروی روح است . حرکت سرباز نشان دهنده حرکت ادراک و نیز راه چپ است و حاکی از پیوستگی نظامی با نیروهای آغازین در میان مدافعان نظامی سر گردان یا سرباز آواره شطرنج تحت تسلط مارس خدای جنگ است . مهره ها عبارت از افراد عادی هستند که می کوشند از صفحه و از طریق هفت درجه ورود به آیین بگذرند تا به هشتمین مربع که هدف ورود به آیین است نایل شوند . رسیدن به مرحله هشتم عبارت از درک و تنویر و دست یافتن به بهشت است که می توان به میل خود حرکت داد . مهر ه ها تحت تسلط ونوس و کیوان یک جفت عاشق قرار دارند . در شطرنج عربی - اسپانیایی شه مات لزوما مرگ شاه نیست ولی شرافت او لکه دار می شود یا شکست می خورد و عزل می شود . رخ عبارت از قلعه یا رخ مخوف است که سند باد با آن مواجه شد و نیز کلمه ای برای گردونه است و از آنجا حرکت مستقیم را نشان می دهد . فیل به صورت الفیل در مهره های شرقی ظاهر می شود . ملکه وجود ندارد بلکه وزیری است ( فرزین ) که می تواند از یک مربع به طور مورب بگذرد اگر چه در نخستین حرکت می تواند به مربع سوم به صورت مورب و یا مستقیم بپرد . صفحه شطرنج دارای 64 مربع یا یکصد مربع بود و همچنین یک بازی دو نفره وجود داشت که بروی یک تخته مربع 12 X 16 انجام می گرفت . شطرنج بزرگ دارای 144 خانه مربع و دوازده مهره و دوازده پیاده است . در کنار شاه یک گریفین و سپس یک زرافه و یک تک شاخ و یک شیر یا یک رخ قرار داشت . ازدهای افسانه ای نیز وجود داشت .


یافته های دارای نقش شطرنج


نقش جامی که از ویرانه های حسنلو در آذربایجان بدست آمده و آن را از سده نهم قبل از میلاد می دانند دارای یک نقش شطرنجی است . این نقش در بخش زیرین جام از یک طرف دارای ده خانه و از طرف دیگر نه خانه دارد . از میان کاشی های یافت شده در سیلک که آنها را از دوران پیش از تاریخ می دانند برخی کاشی های بدون لعاب یافت شده که در یکی دو تای آنها نقش سفره شطرنج دیده می شود . مهره هایی از جنس سنگ گچ و نیز یک صفحه شطرنجی با خانه های متعدداز هاپا در پاکستان و نیز فراه در افغانستان بدست آمده است .