'''آهک''' یا '''اکسید کلسیم''' یا '''کلسیم اکسید''' {{انگلیسی|Calcium oxide}} ('''CaO''') جسمی است سفید رنگ، جذب کنندهٔ [[رطوبت]] که از پخته شدن [[سنگ آهک]] به دست میآید.
== شناخت ==
آهک از جمله موادی است که کارآیی آن از دوران باستان، توسط بشر شناخته شده است و از آن در ساخت انواع بناها و برای اتصال محکمتر قطعات [[سنگ]] یا [[چوب]] بکار گرفته میشد.
زمان درازی است که [[ایرانی|ایرانیان]] [[شفته]] ی آهکی (ملات دوغاب آهک و خاک)، ساروج (ملاتدوغاب آهک و خاکستر) و [[ملات]] آهک آبی را میشناسند و با آنها ساختمان میسازند. پس از [[جنگ جهانی دوم]]، در کشورهای صنعتی هم برای پایدار کردن زمین، به ویژه برای پی سازی راه و جلوگیری از روییدن [[گیاه]] و رو زدن آب در بستر، شانهها و دامنههای راه و خیابانهای پرواز و ایستگاههای [[هواپیما]]، شفتهٔ آهکی مصرف میشود. با شفتهٔ آهکی [[پی سازی]] و آب بندی میکنند .<ref name="hami"/>
== جنس آهک ==
جنس آهک [[بازار|بازاری]] (آهک زنده) بستگی به [[جسم]]های بیگانه در آن دارد. اگر سنگ آهک بیش از ۹۰٪ وزنش [[کربنات کلسیم]] داشته باشد، آهکی که از آن پخته شود آهک پرمایه و هر گاه کربنات کلسیم کمتر از ۷۵٪ وزنش باشد، آهکی که از آن پخته شود آهک کم مایه است .<ref name="hami"/>
== آهک مرده و آب آهک ==
هرگاه بر روی کلسیم اکسید (آهک زنده) [[آب]] ریخته شود، بر اثر [[واکنش]] با آب، [[گرما]] ایجاد میکند که موجب [[بخار]] شدن قسمتی از آب میشود. در این عمل، آهک بر اثر جذب آب، متورم شده، سپس بهصورت گرد سفیدی در میآید که اصطلاحاً آهک مرده نامیده میشود (زیرا در تماس با آب، دیگر واکنشی از خود نشان نمیدهد)، این عمل را شکفته شدن آهک نیز میگویند.
هر گاه مقداری آب به آهک مرده اضافه شود، به شیر آهک تبدیل میشود که اگر آن را صاف کنیم، محلول زلالی که در حقیقت [[محلول]] سیرشده کلسیم هیدروکسید در آب است، حاصل میشود که به آب آهک موسوم است. آب آهک کاربردهای بسیاری در صنایع شیمیایی دارد. مثلاً در تهیه سدیم هیدروکسید، [[آمونیاک]]، هیدروکسید فلزات، پرکلرین و بهویژه در استخراج [[منیزیم]] از آب دریا بکار میرود.<ref name="hami">{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=حامی |نام=احمد |کتاب=مصالح ساختمانی | ناشر=انتشارات دانشگاه تهران |سال=1388}}</ref>
== ویژگیهای آهک ==
سفید رنگ است که پس از پختن [[سنگ]] آهک به دست میآید. [[وزن]] ویژه آن ۰۸/۳ تا ۳۰/۳ میباشد که بستگی به درجه گرمای پختن سنگ آهک دارد که هر چه زیادتر شود، [[آهک پخته]]، کند تر با آب [[ترکیب]] میشود. در گرمای بیش از ۱۰۰۰ درجه، آهک اندکی جمع میشود و [[سطح]] رویه اش کمی کاهش مییابد، با آب به کندی ترکیب شده، شکفتن آن کند میگردد. آهک در گرمای ۲۵۸۰ تا ۲۷۵۰ درجه و فشار یک بار (اتمسفر) آب میشود. آهک بلوری به شکل [[مکعب]] بیرنگ با ته رنگ زرد است. درجه سختی آن به ۳ تا ۴ میرسد. آب به کندی از سطح آهک بلوری به درون آن نشست میکند. اگر گرد بلور آهک را در آب بریزند ف پس از چند دقیقه با حالت انفجاری مانندی با ترکیب میشود. هر گاه گرد آهک را در گرمای ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ درجه نگاه دارند، دانههای آن به همدیگر میچسبند و [[بلور]] میگردند که کمکم [[دانه]]های بلور شده درشت میشوند .<ref name="hami"/>
== در ایران باستان ==
شناخت و استفاده از آهک در ایران از سه هزار سال پیش آغاز شده است. گورهای چمباتمهای که در ناحیهٔ [[حسنلو]] پیدا شده دارای سه متر ژرفا بوده که از شفتهٔ آهک پر شدهاند. تاریخ این تمدن به سدههای هفتم و هشتم پیش از میلاد میرسد.
کف کاخهای [[تخت جمشید]] از ملاتی سرخ رنگ که در آن آهک به کار رفته بود، پوشیده شده است.<ref name="hami"/>
== کورههای آهکپزی ==
پختن آهک در قدیم در کوره هائی با تاقی از سنگ آهک و جایگاهی در زیر کوره صورت میگرفت. کوره را پر از سنگ آهک مینمودند و آنگاه سوخت را در آن قرار داده و چهار روز پشت سر هم به سنگ آهک گرما میدادند تا بپزد و آهک زودگیر به دست آید. از دیدگاه شیمیائی سنگ آهک که کربنات کلسیم است در اثر گرما به اکسید کلسیم تبدیل میشد.
کاربرد ملات آهک در ساختمانهای سنگی و آجری به عنوان ملات و نیز در روکشی دیوارها از زمان [[اشکانیان]] معمول بوده است. بهرهگیری از آهک در عصر [[ساسانیان]] نیز ادامه یافت.
مردمان قدیم ویژگیهای شیمیائی و مکانیکی آهک و آمیزهٔ آن با دیگر مواد را خوب میشناختند. آنان با تجربه دریافته بودند که چگونه میتوان با آمیختن [[خاک رس]] با آهک و دیگر مواد، مصالحی مقاوم و با ملاتهائی غیرقابل نفوذ ساخت.
سنگ آهک در کورههای نوشته شده در زیر میپزند :۱ – کوره [[تنوری]]: کوره تنوری پیش ترین [[کوره]] آهک پذی در ایران است. در این کوره جای سنگ آهک و [[آتش]] ثابت است و درجهٔ گرما، در همه جای کوره یک اندازه نیست و جنس آهکی که در این کوره پخته شود همگن نیست. گذشته از این، هنگام سرد شدن آهک پخته، گرمای آن گم میگردد. این کوره برای آهک پذی کم به کار میافتد.
۲- کورهٔ [[حلقه]] ای: برای آهک پزی زیاد به کار میافتد و روند کار آن مانند [[آجر]] پزی است. در این کوره لاشه سنگ یا [[قلوه سنگ]] آهکی را با ۳۰٪ جای خالی میچینند، جوری که شعله آتش از لای سنگها به بالا زبانه بکشد و همه سنگها شعله بخورند، گرم و داغ شده بپزند.
۳- کوره ایستاده: بیشتر برای تهیه آهک کارخانهها، مانند کارخانه [[قند]] به کار میافتد. این کوره [[استوانه]] ایستادهای است که از بالا بارگیری شده، از پایین آتش میشود. در این کوره خرده سنگ آهک میریزند که هنگام سریدن به پایین کوره، میپزند و از ته کوره پایین میریزند. گنجایش کورههای ایستاده [[روزانه]] تا ۱۵۰ تن است. در این کوره زغال سنگ، [[کک]]، سوخت آبکی و گازی میسوزانند، اگر به آهک زیاد نیاز باشد، آن را در کورهٔ حلقهای یا کوره گردندهٔ خفته میپزند.
۴- کوره گردنده خفته: کارش مانند کوره [[سیمان]] پزی است اما گرمای آن شدید نیست، سنگ آهک کلوخه به کوره ریخته میشود و کلوخهٔ آهک زنده از کوره بیرون میریزد. یا گرد سنگ آهک به کورهٔ، گردنده میریزند و گرد [[آهک زنده]] از کوره بیرون میریزد .<ref name="hami"/>
== آهک شکفته ==
آهک یا آهک زنده با آهک [[آب]] ندیده یا آهک نشکفته، خیلی [[تند]] با آب [[ترکیب]] میشود و آهک شکفته یا آهک آب دیده یا آهک کشته میگردد. آهک شکفته در گرمای ۴۰۰ درجه و[[فشار]] یک بار ([[اتمسفر]])، آب [[شیمیایی]] خود را پس میدهد و به آهک زنده و آب تبدیل میشود. آهک زنده را به روش تر، یا خشک، یا با [[بخار آب]] شکفته میکنند .<ref name="hami"/>
== منابع ==
|