حزب الدعوه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

 

حزب الدعوه از پشتیبانان مخالفان اسلام‌گرای حکومت شاهنشاهی ایران بود و پس از وقوع [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] در این کشور مورد حمایت [[جمهوری اسلامی ایران|حکومت ایران]] قرار گرفت و در جریان [[جنگ ایران و عراق]] به انجام عملیات‌های مسلحانه علیه حکومت صدام اقدام می‌کرد. حمایت ایران از این حزب و روابط نزدیک آنان با یکدیگر تاکنون نیز ادامه یافته‌است هرچند در برخی موارد اختلافات ایدئولوژیکی عمیقی با یکدیگر دارند؛ تفسیر حزب الدعوه از [[حکومت اسلامی]] در چارچوب نظریه [[ولایت امت]] محمدباقر صدر و شاگردانش می‌گنجد که با نظریهٔ رایج [[ولایت فقیه]] در ایران تفاوت‌های بنیادین دارد. این حزب از دههٔ ۱۹۹۰ به این سو گرایش‌هایی از [[ملی‌گرایی عراقی]] را نیز نشان داده‌است.

 

== تأسیس ==

پس از قیام ۱۹۲۰ شیعیان [[عراق]] بر ضد استعمار انگلیس و نافرجام ماندن این اقدام سیاسی، تفکر عدم دخالت در امور سیاسی در بیشتر محافل شیعی تقویت یافت و راه برای فعالیت جریان‌های ملی گرا و مارکسیستی هموارتر شد. اما بهره‌مندی شیعیان عراق از تجربۀ جنبش [[اخوان المسلمین]] مصر و ایجاد فضای باز سیاسی پس از کودتای ۱۳۳۷ش / ۱۹۵۸م به رهبری [[عبدالکریم قاسم]] و انقراض پادشاهی در عراق زمینه را برای فعالیت‌های حزبی و شکل گیری تشکل‌های اسلامی در این کشور فراهم کرد.<ref>ادیب موسوی، ص۷ - ۱۰؛ شبّر ج۳، ص۱۱۲ - ۱۱۳</ref>

 

 

منابع مختلف تاریخ تأسیس حزب الدعوة الاسلامیة را بین سال‌های ۱۳۳۵ش / ۱۹۵۶ تا ۱۳۳۸ش / ۱۹۵۹، در نشستی در [[کربلا]] یا [[نجف]] دانسته‌اند، اما حزب تاریخ رسمی تأسیس خود را ۲۰ مهر ۱۳۳۶ / ۱۲ اکتبر ۱۹۵۷ اعلام کرده است. در این نشست [[سید محمد باقر صدر]]، [[سید محمد باقر حکیم]]، محمدصادق قاموسی و چهار تن دیگر شرکت داشتند.<ref>علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۳۵، ۱۶۹، ۲۰۰؛ حسینی، ص۷۲ - ۷۴؛ الاحزاب و الحرکات و الجماعات الاسلامیة، ج۲، ص۳۳۷ - ۳۳۸؛ عاملی، ج۱، ص۲۴۵- ۲۴۶ و پانویس</ref> در تابستان ۱۳۳۷ش/۱۹۵۸ به توصیۀ سید محمدباقر صدر، [[سید مرتضی عسکری]] (متوفی ۱۳۸۶ش) از بغداد نیز به حزب الدعوة پیوست. نشست بعدی مؤسسان حزب الدعوة چند ماه پس از کودتای ۲۳ تیر ۱۳۳۷ / ۱۴ ژوئیه ۱۹۵۸، در کربلا برگزار شد، که در آن سید محمدباقر صدر، سید مرتضی عسکری، سید محمدمهدی حکیم و محمدصادق قاموسی به شورای رهبری برگزیده شدند.<ref>حسینی، ص۶۸ - ۷۴؛ خرسان، ص۵۵ - ۵۶، ۶۳ - ۶۴؛ عاملی، ج۱، ص۲۵۵ - ۲۵۶</ref>

 

== اهداف ==

 

حزب الدعوة در اساسنامه اش، خط مشی خود را انقلابی اعلام کرد و تحقق اهداف حزب را در چهار مرحله دانست:

# مرحلۀ تغییر: در این مرحله اعضای حزب با تغییر در اندیشه و سلوک خود تعالی می‌یابند تا بتوانند به هدایت و ارتقای سطح آگاهی مردم بپردازند.

# مرحلۀ سیاسی: حزب با دو شیوۀ سیاسی و مسلحانه با رژیم بعثی حاکم به مقابله بر می‌خیزد.

# مرحلۀ انقلابی: در این مرحله، هدف اصلی براندازی رژیم بعثی حاکم از طریق مبارزۀ مسلحانه و تشکیل حکومت اسلامی است.

# مرحلۀ حاکمیت: در این مرحله حزب باید ارکان نظام اسلامی را تشکیل دهد و احکام شریعت اسلامی را به اجرا درآورد و بر اجرای آن نظارت کند. در این مرحله شکل حکومت و ساختار آن بر اساس شریعت اسلامی و تأمین منافع مسلمانان است. همچنین در این مرحله، قانون اساسی مُلهَم از شریعت اسلامی تدوین می‌شود.<ref>همان، ص۵۵۳ – ۵۶۰؛ همو، المرحلیة فی جهاد الدعوة، ص۱۷ - ۲۱</ref>

 

== ساختار تشکیلاتی حزب ==

 

رهبر کل (القیادة العامة) بالاترین منصب در ساختار تشکیلاتی حزب الدعوة است. شمار اعضای رهبری کل ۷ تن است که هر ۲ سال یک بار از سوی کنگرۀ عمومی حزب انتخاب می‌شوند. اعضای رهبری کل از میان خود یک تن را به ریاست بر می‌گزینند. هر یک از اجزای تشکیلاتی حزب '''حلقه''' نام دارد. پایین‌ترین حلقه ۵ عضو دارد که '''داعیه''' (دعوت کننده) نامیده می‌شوند و زیر نظر دعوت کنندۀ ناظر (داعیۀ مشرف) فعالیت می‌کنند. ناظر هر حلقه رابط میان حزب و اعضای حلقۀ خود است. کمیتۀ محله (لجنة المحلة) بر فعالیت چند حلقه در محدودۀ جغرافیایی مشخص نظارت می‌کند. کمیته‌های محله زیر نظر کمیته منطقه (لجنة المنطقه) فعالیت می‌کنند که اعضای آن را رهبری اقلیم (قیادة الاقلیم) بر می‌گزیند. رهبری اقلیم را نیز کنگرۀ اقلیمی دعوت (مؤتمر الدعوة الاقلیمی) بر می‌گزیند. اعضای رهبری اقلیم و رهبری کل هر ۲ سال یک بار انتخاب می‌شوند و با یکدیگر در ارتباطند. کنگرۀ اقلیمی الدعوة، متشکل از مسئولان حزب در هر اقلیم، بالاترین ساختار حزبی در هر اقلیم است که سالانه برگزار می‌شود.<ref>همو، ۱۴۱۹، ص۵۹۰ - ۶۰۲؛ شبّر، ج۲، ص۴۲۳ - ۴۲۶</ref>

 

== کنگرۀ عمومی ==

 

کنگرۀ عمومی الدعوة (مؤتمر الدعوة العام) هر سال یک بار و گاهی در موارد اضطراری برگزار می‌شود و در آن مسئولان حزبی اقلیم‌های مختلف شرکت می‌کنند. مهم‌ترین وظایف کنگره عبارتند از:

* انتخاب رهبری کل

* تدوین سیاست‌ها و خط مشی‌های عمومی حزب

* تعدیل در اساسنامۀ حزب با موافقت دو سوم اعضا و موافقت شورای فقهی

* بررسی استعفای اعضای رهبری کل و انتخاب جانشین برای آنان<ref>حزب الدعوة الاسلامیة، ۱۴۱۹، ص۶۰۲ – ۶۰۷؛ شبّر، ج۳، ص۴۲۷ - ۴۲۹</ref>

 

== شورای فقهی ==

 

در اساسنامۀ حزب دربارۀ [[ولایت فقیه]] آمده است که چنانچه [[امت]] اسلامی، فقیه جامع الشرایطی مانند [[امام خمینی]] (ره) را قبول داشته باشد، ولایتش بر حزب نیز اعمال می‌شود و حزب نباید از نظرات وی عدول کند. در مواردی که ولی فقیه حکمی صادر نکرده باشد، رهبری حزب باید به احکام شورای فقهی حزب رجوع کند که متشکل از ۳ تا ۷ [[مجتهد]] یا کارشناس امور فقهی است که از سوی کنگرۀ عمومی حزب انتخاب می‌شوند. این شورا حداقل باید یک مجتهد داشته باشد.<ref>حزب الدعوة الاسلامیة، ۱۴۱۹، ص۶۰۲ – ۶۰۷؛ همو، ۱۴۰۵ – ۱۴۰۹، ج۲، ص۳۸۸ -۳۹۲</ref>

 

== نامگذاری ==

 

در اوایل ۱۳۳۸ش / ۱۹۵۹، حزب الدعوة، نخستین کنگرۀ خود را محرمانه در [[کربلا]] با حضور ۱۶ تن از اعضای حزب برگزار کرد، که در آن اوضاع سیاسی و مسائل تشکیلات سازمانی حزب بحث و بررسی شد و [[سید محمد باقر صدر]] این حزب را الدعوة الاسلامیة نام نهاد.<ref> علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۳۶۴؛ عاملی، ج۱، ص۳۳۱؛ ویلی، ص۵۴</ref>

 

== کناره گیری سید محمدباقر صدر از حزب ==

 

 

== حمایت از قیام ۱۵ خرداد ایران ==

 

پس از [[قیام پانزده خرداد]] ۱۳۴۲ / ۵ ژوئن ۱۹۶۳ در ایران، حزب الدعوة با صدور بیانیه‌ای از آن حمایت کرد و هنگامی که [[امام خمینی]] به عراق تبعید شد و در ۱۳ مهر ۱۳۴۴ / ۱۵ اکتبر ۱۹۶۵ از [[ترکیه]] وارد [[کاظمین]] شد مورد استقبال برخی از اعضای حزب قرار گرفت.<ref>علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۷۶؛ شبّر، ج۳، ص۳۲۵ - ۳۲۸</ref>

 

== دستگیری اعضاء حزب ==

 

آن‌گاه اعضای برجستۀ حزب در عراق و لبنان برای فعالیت مجدد در عراق، اعضای جدید رهبری را به ریاست شیخ عارف بصری انتخاب کردند، اما در ۲۶ تیر ۱۳۵۳ / ۱۷ ژوئیه ۱۹۷۴ شیخ عارف بصری و شماری از اعضای رهبری دستگیر و پس از محکومیت در دادگاهی فرمایشی، در ۴ دی ۱۳۵۳ / ۲۵ دسامبر ۱۹۷۴ در بغداد اعدام و برخی دیگر نیز به حبس ابد محکوم شدند.<ref>ادیب و موسوی، ص۴۶؛ علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۱۴۳ – ۱۵۰؛ شامی، ص۱۵۰</ref>

 

== رهبری کل ==

 

در ۱۳۵۴ش / ۱۹۵۷، رهبری جدید حزب شامل عدنان سلمان کعبی، مهدی عبد مهدی و ابراهیم مالک دوباره در عراق شکل گرفت، که به کمیتۀ عراق (لجنة العراق) معروف شد. این کمیته با رهبر سابق حزب [[محمد هادی سبیتی]] که در [[اردن]] مستقر بود، تماس گرفت. سبیتی یکی از اعضا به نام شیخ علی کورانی، مسئول شاخۀ حزب در [[لبنان]]، را به عضویت در رهبری کل حزب تعیین کرد. این دو تن در کنار [[سید مرتضی عسکری]]، [[سید کاظم حائری]] و محمدمهدی آصفی رهبری کل (القیادة العامة) حزب را تشکیل دادند.<ref>علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۱۶۱ – ۱۶۲، ۲۰۳؛ خرسان، ص۲۱۱ - ۲۱۷</ref>

 

== حمایت از انقلاب اسلامی ایران ==

 

در مهر – آبان ۱۳۵۷ / اکتبر ۱۹۷۸ حزب الدعوة طی بیانیه‌ای حمایت کامل خود را از [[انقلاب اسلامی ایران]] اعلام کرد. محمد مهدی آصفی به پاریس رفت و ضمن دیدار با [[امام خمینی]] (ره) پشتیبانی حزب را از ایشان به اطلاع وی رساند.<ref>علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۱۸۴؛ خرسان، ص۲۵۷</ref>

 

== انتفاضۀ ۱۷ رجب ==

 

پس از دستگیری یا متواری شدن برخی از رهبران حزب به خارج از عراق، عبدالامیر منصوری در خرداد – تیر ۱۳۵۸ / ژوئن ۱۹۷۹ با ساماندهی دوبارۀ حزب، رهبری آن را بر عهده گرفت.<ref>علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۱۳۹ – ۱۴۲؛ خرسان، ص۲۹۷</ref>

 

== انتقال مرکز فعالیت به ایران ==

با به قدرت رسیدن [[صدام حسین]] در عراق در ۲۵ تیر ۱۳۵۸ / ۱۶ ژوئیه ۱۹۷۹، روند سرکوب حزب شدت گرفت. واکنش حزب در پیش گرفتن مبارزۀ مسلحانه بود. رژیم صدام اعضای حزب را دستگیر و صدها تن از آنان را پس از محاکمه‌های فرمایشی اعدام کرد.<ref>خرسان، ص۳۰۹ – ۳۱۱؛ علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۲۲۸ – ۲۲۹، ۲۳۷ – ۲۳۹؛ عجلی، ص۱۳۶</ref> در چنین اوضاعی، حزب الدعوة مرکز فعالیت خود را به ایران منتقل کرد. محمد مهدی آصفی در تابستان ۱۳۵۸ش / ۱۹۷۹ به ایران آمد. او و سایر رهبران حزب تصمیم گرفتند ساختار تشکیلاتی حزب را بازسازی کنند و رهبری حزب را از فردمحوری که در محمد هادی سبیتی متجلی می‌شد، خارج کنند. بنا بر این، شورای مرکزی حزب با عضویت محمدهادی سبیتی، علی کورانی، محمد مهدی آصفی، سید مرتضی عسکری و سید کاظم حائری (فقیه الدعوة) شکل گرفت. سبیتی و همفکرانش این توافق را بر ضد خود دانسته، با آن مخالفت کردند که بی‌نتیجه بود.<ref>خرسان، ص۳۶۷ – ۳۶۹؛ علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۲۹۳ - ۲۹۴</ref>

 

 

== شهادت سید محمد باقر صدر و بنت الهدی ==

 

رژیم بعث در ۱۹ فروردین ۱۳۵۹ / ۸ آوریل ۱۹۸۰ [[سید محمد باقر صدر]] و خواهرش [[آمنه صدر|بنت الهدی]] را پس از دستگیری و شکنجه در بغداد به شهادت رساند. بدین ترتیب، حزب الدعوة رهبری معنوی و یکی از مؤسسان خود را از دست داد. <ref>عجلی، ص۱۳۹ – ۱۴۰؛ ویلی، ص۸۸؛ طحّان، ص۳۶۹</ref> در خرداد – تیر ۱۳۵۹ / ژوئن ۱۹۸۰ پس از دستگیری علی ناصر محمود، رئیس حزب در عراق، تشکیلات رهبری در عراق از هم پاشید. پس از آن با نظارت رهبری حزب در ایران، اعضای رهبری جدید شاخۀ عراق انتخاب شدند.<ref>خرسان، ص۳۷۳</ref> در بهمن – اسفند ۱۳۵۹ / فوریۀ ۱۹۸۱ انتخابات طبق آیین نامۀ جدید برای انتخاب ۱۲ عضو شورای عالی رهبری برگزار شد. سبیتی، کورانی و همفکرانش که مخالف اجرای آن بودند، انتخابات را تحریم کردند. [[سید کاظم حائری]]، محمد مهدی آصفی، محمد صالح ادیب، [[ابراهیم جعفری]] و حسن شُبّر از کسانی بودند که انتخاب شدند.<ref>شامی، ص۱۷۸ – ۱۷۹؛ خرسان، ص۳۸۵ - ۳۹۷</ref> در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۶۰ / ۹ مه ۱۹۸۱ محمد هادی سبیتی، رهبر سابق حزب در اردن دستگیر و پس از تحویل به حکومت عراق اعدام شد.<ref>علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۳۰۴؛ عادل رؤوف، ص۳۶</ref>

 

== اختلاف در حزب الدعوة ==

 

حزب در ۱۳۶۰ش / ۱۹۸۱ کنگرۀ عمومی را در تهران برگزار کرد. در این کنگره، کمیته‌ای ۱۲ نفره برای تدوین اساسنامۀ حزب تشکیل شد. این کمیته پیش نویس اساسنامه را تدوین کرد، که به تصویب رهبری حزب رسید. اعضای شاخۀ [[بصره]] که از هواداران محمدهادی سبیتی - رهبر سابق حزب – بودند و با اعضای رهبری حزب در ایران اختلاف داشتند، در این کنگره شرکت نکردند. در نتیجه، اختلافات میان این دو طیف افزایش یافت.<ref>علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۳۶۵؛ خرسان، ص۳۹۹</ref>در تیر – مرداد ۱۳۶۱ / ژوئیه ۱۹۸۲ شاخۀ نظامی حزب پس از سوء قصد ناموفق به صدام حسین در شهر دُجَیل، کشف شد و ۱۱۷ تن از اعضای آن اعدام یا زندانی شدند.<ref>زهیر کاظم عبود، ص۱۵ – ۱۶؛ طحّان، ص۳۶۲، ۳۶۹؛ علی مؤمن، ۲۰۰۴، ص۴۵۱ - ۴۵۳</ref>

 

== تشکیل مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق ==

[[سید محمد باقر حکیم]] در ۲۶ آبان ۱۳۶۱ / ۱۷ نوامبر ۱۹۸۲ با حمایت ایران، [[مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق]] را متشکل از گروه‌ها و احزاب شیعی در تهران تأسیس کرد. حزب الدعوة نیز به این تشکل پیوست و کمیتۀ اجرایی آن به [[ابراهیم جعفری]] از حزب الدعوة سپرده شد.<ref>جعفری، ۱۳۹۰ش ب، ص۲۵۷؛ آندرسون و استنزفیلد، ص۲۳۱</ref>

{{اصلی|مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق}}

 

== حزب الدعوة الاسلامیة ولایة الفقیه ==

 

در ۱۱ دی ۱۳۶۶ / اول ژانویۀ ۱۹۸۸ برای حل اختلافات کنگره‌ای در تهران برپا شد. در این کنگره، اکثریت به لغو شورای فقهی رأی دادند. بنا بر این، اعضای موافق بقای شورای فقهی به رهبری سید کاظم حائری از حزب منشعب شدند و حزب الدعوة الاسلامیة – المجلس الفقهی را تأسیس کردند که بعدها به حزب الدعوة الاسلامیة ولایة الفقیه تغییر نام داد.<ref>خرسان، ص۴۰۹ – ۴۱۹؛ عادل رؤوف، ص۴۲، ۴۴</ref> در نتیجۀ این اختلافات، محمد آصفی در کنگرۀ عمومی حزب در ۱۳۶۸ش / ۱۹۸۹ از سخنگویی حزب کناره گیری کرد و اعضای حزب ضمن حذف منصب سخنگو، به جای آن دفتر سیاسی را تشکیل دادند که شامل ۳ سخنگو می‌شد: علی ادیب در ایران، ابراهیم جعفری در لندن و [[نوری مالکی]] در [[سوریه]].<ref>خرسان، ص۴۱۹</ref>

 

== تأسیس کنگرۀ ملی عراق ==

 

حزب الدعوة در سال ۱۳۷۶ش / ۱۹۹۷ از شرکت در اجلاس کنگرۀ ملی عراق در لندن خودداری و اعلام کرد که حمایت غرب را از این کنگره نمی‌پذیرد.<ref>عادل رؤوف، ص۳۵ - ۳۶</ref>در همان سال اختلافات حزبی دربارۀ میزان دخالت و مشارکت فقها در امور حزبی به وضع بحرانی رسید و در نتیجه چند جناح در درون حزب ایجاد شد:

 

حزب الدعوة در اجلاس کنگرۀ ملی عراق در نیویورک در ۸ آبان ۱۳۷۸ / ۳۰ اکتبر ۱۹۹۹ و در لندن در ۲۳ آبان ۱۳۸۱ / ۱۴ نوامبر ۲۰۰۲ شرکت نکرد، زیرا رهبران حزب این اجلاس‌ها را مقدمه‌ای برای اقدام نظامی بر ضد عراق می‌دانستند و حزب با حملۀ نظامی موافق نبود.<ref>صمانجی، ص۴۱۰ – ۴۱۷، ۵۲۷ – ۵۲۸ و پانویس؛ جعفری، ۱۳۹۰ش الف، ص۴۶ - ۴۷ </ref>

{{اصلی|کنگره ملی عراق}}

 

== پس از سقوط صدام ==

 

 

 

 

== فعالیت‌های رسانه‌ای ==

 

حزب الدعوة صاحب شبکه تلویزیونی ماهواره‌ای به نام آفاق است که در ۱۳۸۵ش / ۲۰۰۶ تأسیس شد. این شبکه ۹ دفتر خارجی در کشورهای مختلف دارد. ۲ رادیو به نام‌های آفاق و بنت الهدی نیز متعلق به حزب است. حزب فعالیت مطبوعاتی نیز دارد. در ۱۳۳۹ش / ۱۹۶۰ نشریه‌ای به نام الدعوة الاسلامیة منتشر کرد که پس از ۱۰ شماره توقیف شد. در ۱۳۴۲ش / ۱۹۶۳ نشریۀ جدیدی به نام صوت الدعوة را انتشار داد که همچنان منتشر می‌شود. در حال حاضر (۱۳۹۱ش / ۲۰۱۲) این حزب روزنامه‌های البیان و الدعوة و مجلۀ قبضة الهدی را منتشر می‌کند.<ref>قناة آفاق الفضائیة و جریدة البیان و جریدة الدعوة...، ۲۰۱۱</ref>

 

== منابع مالی حزب ==

طبق اساسنامۀ حزب الدعوة، منابع مالی حزب از پرداخت ماهیانۀ اعضای حزب، کمک‌های مالی از سوی مؤسسات خیریه و اشخاص متمکن و نیز طرح‌های اقتصادی خود حزب تأمین می‌شود.<ref>حزب الدعوة الاسلامیة، ۱۴۱۹، ص۵۹۱، ۶۱۹</ref>

 

 

== منابع ==

* الاحزاب و الحرکات و الجماعات الاسلامیة، [تألیف] جمال باروت و دیگران، چاپ فیصل درّاج و جمال باروت، [دمشق] المرکز العربی للدراسات الاستراتیجیة، ۲۰۰۶.

* عادل ادیب و حسین موسوی، حزب الدعوۀ اسلامی عراق: پیشینۀ تاریخی و اندیشۀ سیاسی، تهران ۱۳۸۳ش.

* ابراهیم جعفری، تجربۀ حکومت؛ ترجمۀ محمدرضا بلوردی، تهران ۱۳۹۰ش الف.

* ابراهیم جعفری، کمربند آتش، مصاحبه کننده: علی سعدی، ترجمۀ گروه ترجمۀ مؤسسۀ مطالعات اندیشه سازان نود، تهران ۱۳۹۰ش ب.

* صلاح خرسان، حزب الدعوة الاسلامیة: حقائق و وثائق، فصول من تجربة الحرکة الاسلامیة فی العراق خلال ۴۰ عاماً، دمشق ۱۴۱۹ / ۱۹۹۹.

* محمدحسینی، محمدباقر صدر: حیاة حافلة... فکر خلاق، بیروت ۱۴۲۶ / ۲۰۰۵.

* حسین برکه شامی، حزب الدعوة الاسلامیة: دراسة فی الفکر و التجربة، قم ۱۴۲۷ / ۲۰۰۶.

* حسن شبّر، تاریخ العراق السیاسی المعاصر، ج۳ و ۴: حزب الدعوة الاسلامیة، قم ۱۴۲۷.

* عادل رؤوف، حزب الدعوة الاسلامیة، المسیرة و الفکر الحرکی، بیروت ۱۹۹۹.

* احمد عبدالله ابوزید عاملی، محمدباقر الصدر: السیرة و المسیرة فی حقائق و وثائق، بیروت ۱۴۲۷ – ۱۴۲۸ / ۲۰۰۶ – ۲۰۰۷.

* شمران عجلی، الخریطة السیاسیة للمعارضة العراقیة، لندن ۲۰۰۰.

* علی مؤمن، سنوات الجمر: مسیرة الحرکة الاسلامیة فی العراق، ۱۹۵۷ – ۱۹۸۶، بیروت ۲۰۰۴.

* «قائمة علاوی تحتل الموقع الاول فی النتخابات العراقیة»، ۲۰۱۰، BBC عربی.

* «قناة آفاق الفضائیة و جریدة البیان و جریدة الدعوة و اذاعة أفاق و اذاعة بنت الهدی و مجلة قبضة الهدی»، ۲۰۱۱، بابل.اینفو.

 

[[رده:احزاب سیاسی اسلام]]

[[رده:بنیان‌گذاری‌های ۱۹۵۷ (میلادی) در عراق]]

[[رده:تشیع در عراق]]