محمدحسین فروغی: تفاوت میان نسخه‌ها

او که استاد ادبیات، فلسفه، تاریخ و زبان عربی بود و باآن‌که با [[اعتمادالسلطنه]]، وزیر انطباعات و دارالترجمه، بسیار دوست بود<ref>در همین دورهٔ وزارت محمدحسن خان اعتمادالسلطنه بود که محمدحسین خان فروغی در دستگاه او وارد شد و مدتی را به‌عنوان مدیر دارالترجمه و مترجم زبان عربی و فرانسه با وی همکاری نمود.</ref> و سعی بر آن داشت که علوم سیاسی را نیز جزیی از رشته‌های موجود در مدرسه دارالفنون قرار دهد ولی ناصرالدین شاه از ایجاد رشته سیاسی در دارالفنون وحشت داشت زیرا به قول محمدحسین خان فروغی «از کلمه آزادی، دموکراسی و قانون خوشش نمی‌آمد و از روشن شدن اذهان جوانان ایرانی وحشت داشت. از این رو ما نمی‌توانستیم هر مطلبی که بوی آزادی طلبی دارد عنوان کنیم.» محمدعلی فروغی (ذکاءالملک دوم) بارها گفته و نوشته‌است من هرگاه که با پدرم محمدحسین فروغی بودم به من می‌گفت: «در دوره ناصرالدین شاه اگر کسی اسم قانون می‌برد گرفتار حبس و تبعید و آزار می‌شد.»<ref name="Yaghma142">مجلهمجلهٔ ''یغما.''، ش142(1339ه.شمارهٔ ش)۱۴۲، ص۱۳۳۹ 65ه‍.66ش، ص۶۵-۶۶</ref>

محمدحسین فروغی مجبور بود برای رسیدن به مقصود یعنی آگاه کردن دانش آموزان دارالفنون به علوم سیاسی، فلسفه و تاریخ را طوری تدریس کند که با نتیجه‌گیری از عقاید فلاسفه و مورخین، محصلین به نظریات سیاسی مختلف آگاه شوند. محمدحسین فروغی ضمن تدریس تاریخ عمومی جهان و ادبیات دنیا به ویژه اروپا و عقاید فلسفی فلاسفه از [[یونان]] باستان تا عصر [[هانری برگسون|برگسون]]، به طور ضمنی و غیرمستقیم علوم سیاسی را در قالب مسائل فلسفی و تاریخی به دانش آموزان دارالفنون می‌آموخت. محمدحسین خان همچنین به واسطه دوستی و هم فکری که با [[میرزا ملکم خان|ملکم خان]] داشت در دوران ناصری، مدتی تحت تعقیب یا طرف بی اعتنایی واقع شد. اعتمادالسلطنه در یادداشت‌های خود در ۱۲ رمضان ۱۳۰۸ هجری قمری به گرفتاری محمدحسین خان فروغی و ورود مامورین به خانهٔ او اشاره نموده‌است: <blockquote>عبدالله خان والی نوکر [[نایب السلطنه]] و [[میرزا ابوتراب خان نظم‌الدوله]] مستشار پلیس طهران، خانه را تفتیش کرده و همه نوشته‌های او را با خود به نظمیه برده بودند. در آن زمان حکم دستگیری میرزا محمدحسین خان فروغی را به جرم تقریر یک مقاله صادر کردند که با وساطت [[امین السلطان|امین‌السلطان]] خلاصی یافت و به محبس نرفت.</blockquote>

وقتی که ناصرالدین شاه در روز جمعه ۱۷ ذیقعدهذیقعدهٔ ۱۳۱۳ هجری قمریه‍.ق به ضرب گلولهگلولهٔ [[میرزا رضا کرمانی]] از پای درآمد، محمدحسین فروغی به فرزندش محمدعلی خان فروغی گفت که: «همین کههمین‌که نوبت سلطنت [[مظفرالدین شاه]] رسید، من که دست از طبیعتطبیعتِ خود نمی‌توانستم بردارم، اولین روزنامهروزنامهٔ غیردولتی را در همین شهر طهران تاسیستأسیس کرده و مندرجات آن را مشتمل بر مطالبی قرار دادم که کم‌کم چشم و گوش مردم به منافع و مصالح خودشان باز شود. این روزنامه را ''تربیت'' نام گذاشتم.»<ref name="Yaghma142">مجلهمجلهٔ ''یغما.''، ش142(1339ه.شمارهٔ ش)۱۴۲، ص۱۳۳۹ 65ه‍.66ش، ص۶۵-۶۶</ref>

اولین شماره آن در پنجشنبه یازدهم رجب ۱۲۷۵ خورشدیه‍.خ انتشار یافت. محمدحسین فروغی در حدود ده سال از ۱۳۱۴ هـه‍. ق (۱۲۷۵ هـه‍. شخ) تا ۲۹ محرم ۱۳۲۵ هـه‍. ق (۲۹ مهر ۱۲۸۶ هـه‍. شخ) صاحب امتیاز روزنامهروزنامهٔ ''تربیت'' بود. در این نشریه، اکثر مقالات اجتماعی، فلسفی و سیاسی را فرزندش محمدعلی فروغی می‌نوشت و مدیریت داخلی روزنامه هم با او بود. پدر و پسر در اداره روزنامه همکاری داشتند. هر دو نفر با هدف گسترش آزادی و دموکراسی قلم می‌زدند. درج مقالات تاریخی، ادبی، سیاسی و فلسفی این روزنامه برعهده محمدعلی بود و گاهی هم پدرش محمدحسین فروغی آنها را تصحیح و راهنمایی‌های لازم را به او می‌نمود. آراء تربیتی و ترویج افکار متجددانه در روزنامه تربیت بوسیله او، اثر محسوسی در جمع [[روشنفکری|روشنفکرانه]] زمان خود داشت. این افکار تجددخواهانه که ـبه عقیدهٔ برخی ـ گاه به شکل افراطی در ستایش از مغرب زمین و علم گرایی در آنجا به خصوص فرانسه به عنوان مهد تمدن تجلی می‌یافت، در آثاری که محمدعلی فروغی پسر محمدحسین خان که به عنوان مترجم با روزنامه همکاری می‌نمود، دنبال می‌شد.<ref>گنجینه اسناد، فصلنامه تحقیقات تاریخی و مطالعات آرشیوی سازمان اسناد و کتاب‌خانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران، ش، ۶۱ بهار ۱۳۸۵ (مقالهٔ «محمدعلی فروغی (ذکاءالملک) در رویارویی با محمد مصدق (مصدق السلطنه)» به قلم «حوریه سعیدی»)</ref> [[میرزا جهانگیرخان شیرازی]] ([[صوراسرافیل]]) در زمینه مهارت ارائه مطالب سیاسی محمدحسین فروغی و بیان عقاید آزادمنشانه او چنین می‌گوید: «تربیت، اول روزنامه آزادی است که در داخله ایران خصوصاً در پایتخت به چاپ رسیده‌است. خدماتی که این روزنامه به وطن ما کرده‌است علاوه بر معلومات و فوایدی که منتشر نموده یکی این است که مردم ایران از هرچه روزنامه بود آزرده خاطر بودند. تربیت به واسطه شیرینی بیان و مزایای چند که دارا بود مردم را روزنامه خوان کرد. دیگر اینکه اهل هوش می‌دانند که تمام مطالب گفتنی را ذکاءالملک در تربیت گفته و هنر بزرگ او همین است که چیزهایی را که در زمان استبداد کسی یارای گفتن نداشت به قدرت قلم و پرده و حجاب انشاء و ادب چنان می‌گفت که اسباب ایراد نمی‌شد و مع ذلک زحمت و مرارت و صدماتی که در زیاده از ده سال روزنامه نویسی کشید و آزار و اذیت‌هایی که از دوست و دشمن دید در چند سال آخر عمر که وقت استراحت و فراغت بود به تصور کسانی که خارج از کار بودند درنمی آید.»<ref>[[روزنامه صوراسرافیل]]، ش، ۱۵ چهارشنبه ۲۹ رمضان ۱۳۲۵</ref>