سونامی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:2004 Indian Ocean earthquake Maldives tsunami wave.jpg|بندانگشتی|300px|چپ|امواج آبلرزه‌ای که در ۲۴ دسامبر ۲۰۰۴ به کرانهکرانهٔ [[ماله]] در جزایر [[مالدیو]] کوبید]]

'''امواج کشندی''' یا {{به انگلیسی|Tidal waves}} '''آب‌تاز'''، '''آبلرزه''' یا '''سونامی''' یکی از پدیده‌های [[جغرافیا|جغرافیایی]] است. غریاله به لرزش شدید آب دریا گفته می‌شود که در پی زمین‌لرزه‌های زیر دریا پدید می‌آید. آبی که به لرزه در آمده بهدرآمده شکلبه‌شکل موج‌های عظیم به کرانه‌ها رسیده و ویرانی به بار می‌آوردمی‌آورَد. سونامی موقعی شروع می‌شود که حجم عظیمی از آب بسرعتبه‌سرعت مرتفع می‌شود. این حرکتحرکتِ سریع می‌تواند در نتیجهنتیجهٔ یک زلزلهزلزلهٔ زیرآبی رخ دهدیادهد یا براثر لغزیدن صخره، یا یک انفجار آتشفشانی ویاهرو یا هر حادثهحادثهٔ دیگری که انرژی زیادی دارد ایجاد شود.

غریاله واژهٔ فارسی بومی برای این پدیده در استان [[بوشهر]] است و پدیدهٔ غریاله در کرانه‌های [[خلیج فارس]] نیز دارای پیشینه است.{{سخ}}

غریاله‌ها معمولاً پس از یک [[زمین‌لرزه|زمین‌لرزهٔ]] بزرگ (با حرکت رو به بالا)، فعالیت [[آتشفشان|آتشفشانی]] [[زمین‌لغزه]] و یا برخورد [[شهابسنگ|شهابسنگ‌ها]] پدید می‌آیند.{{سخ}}

بسیاری از غریاله‌ها در کرانه‌های ژاپن رخ می‌دهند و از اینرو واژه ژاپنی مربوط به این پدیده یعنی (津波 تسونامی) به زبان انگلیسی و از آن راه به بسیاری زبان‌های دیگر نیز راه یافته استیافته‌است.

[[پرونده:Propagation du tsunami en profondeur variable.gif|بندانگشتی|250px|چپ|چگونگی پخش امواج آبلرزه.]]

غریالهٔ سال ۱۷۸۸ [[لیسبون]] (پرتغال) با موج‌هایی به بلندی حدود ۱۸ متر به شهر هجوم برد و ساکنان آن شهر را در کام خویشخود فرو بردفروبرد.

یکی از بزرگ‌ترین غریاله‌ها که در دسامبر سال ۲۰۰۴ میلادی در نزدیکی [[سوماترا|سوماترای]] [[اندونزی]] روی داد باعث ویرانی عظیم و کشته شدن پیرامون ۱۰۰ هزار۱۰۰٫۰۰۰ تن در جنوب آسیا شد.

در کتاب‌های تاریخ آمده که بندر بزرگ و پهناور [[سیراف]] در جنوب ایران تا [[سده چهارم هجری|سدهٔ چهارم هجری]] و عصر دیلمیان بندری آباد و پر رونقپررونق بوده و ناگهان بر اثر زمین‌لرزه‌ایزمین‌لرزه‌ای، قسمت بزرگی از شهر به زیر آب رفته که آثار آن هنوز هم مورد توجه باستان شناسانباستان‌شناسان ایرانی وخارجیو خارجی است. آیا غریاله سیراف را ویران کرد و به زیر آب برد پاسخ این سؤال را باید در پژوهش‌های آینده یافت.

در ۱۷ ژوئن سال ۹۸۷ میلادی (۲۷ خرداد ۳۵۷ شمسی) و چهل سال بعد، گزارشهاییگزارش‌هایی وجود دارند که امکان دارد مربوط به وقوع این پدیده در شهر [[سیراف]] باشند.<ref>http://tsunamisociety.org/271Jordan.pdf صفحه ۴</ref>

ماخذمأخذ بخشی از مطالب و همچنین واژهواژهٔ فارسی آبلرزه:

* ''فرهنگ بزرگ گیتاشناسی (اصطلاحات جغرافیایی)''، مهندس عباس جعفری، انتشارات گیتاشناسی، تهران، چاپ دوم: ۱۳۷۲ خورشیدی،۱۳۷۲، دکتر اروین عندلیبی

* [http://www.iranlarzeh.com پایگاه علمی زلزله ومهندسیو مهندسی زلزله]

* [http://www.bbc.co.uk/persian/world/2010/10/100416_flash_tsunami.shtml بی‌بی‌سی فارسی -ـ چگونگی شکل گرفتن سونامی]