مسجدالنبی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عرض جعبه =

| اندازه تصویر = 250۲۵۰

| عنوان تصویر =

| مختصات = ″۶، ′۲۸، °۲۴ شمالی و ″۳۹، ′۳۶، °۳۹ خاوری

| دارنده =

| روحانی = د. علی. عبرالرحمن الحذیفی

| معمار =

| گنجایش = ۶۰۰٬۰۰۰ (۱٬۰۰۰٬۰۰۰ در هنگام حج)

| طول =

| عرض =

| بلندی =

| بلندی گنبد از درون =

| مصالح =

| پیمان‌کار =

| هزینه ساخت =

| نوسازی =

| وب‌گاه =

| ویژگی‌های دیگر =

| پانویس =

! گسترش یافتن !! تاریخ گسترده‌سازی!! دوران !! به فرمان/اجرا کننده !! مساحت کلی (متر مربع)<ref name="بوابة">[http://www.alharamain.gov.sa/index.cfm?do=cms.conarticle&contentid=4045&categoryid=207 '''بوابة الحرمينالحرمین الشريفينالشریفین:''' عمارة وتوسعة المسجد النبويالنبوی]</ref> !! درصد افزایش !! تعداد درها !! تعداد مناره‌های اذان !! ملاحظات

| ساخت مسجد || [[۱ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۶۲۲ (میلادی)]] || پیامبری محمد || [[محمد]] || 1,050۱٬۰۵۰ || -|| 3۳ || - || آغز ساخت

| یکم || [[۷ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۶۲۸ (میلادی)]] || پیامبری محمد || [[محمد]] || 2,475۲٬۴۷۵ || 136%۱۳۶٪ || 3۳ || - || پس از [[غزوه خیبر]]

| دوم || [[۱۷ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۶۳۸ (میلادی)]] || [[خلافت راشدین]] || [[عمر بن خطاب]] || 3,575۳٬۵۷۵ || 44.4%۴۴٫۴٪ || 6۶ || - || ساخت صحن (البطيحاءالبطیحاء) برای مسجد

| سوم || [[۲۹ (قمری)]] - [[۳۰ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۶۴۹ (میلادی)]] - [[۶۵۰ (میلادی)]] || [[خلافت راشدین]] || [[عثمان بن عفان]] || 4,071۴٬۰۷۱ || 13.9%۱۳٫۹٪ || 6۶ || - || پایان گسترش قسمت جنوبی

| چهارم || [[۸۸ (قمری)]] - [[۹۱ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۷۰۷ (میلادی)]] - [[۷۱۰ (میلادی)]] || [[خلافت امویان]] || [[عمر بن عبدالعزیز]]<br/> {{سخ}}به دستور [[ولید بن عبدالملک]] || 6,440۶٬۴۴۰ || 58.2%۵۸٫۲٪ || 20۲۰ || 4۴ || خانه‌های محمد را به درون مسجد آورده شد <br/> {{سخ}}ساخت [[مناره]] برای نخستین بار<br/> {{سخ}}ساخت [[محراب مسجد|محراب]] تو خالی برای اولین بار

| پنجم || [[۱۶۱ (قمری)]] - [[۱۶۵ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۷۷۹ (میلادی)]] - [[۷۸۲ (میلادی)]] || [[خلافت عباسیان]] || [[مهدی (خلیفه)|مهدی]] || 8,890۸٬۸۹۰ || 38%۳۸٪ || 24۲۴ || 3۳ || -

| ترمیم و بهبودسازی || [[۶۵۴ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۱۲۷۵ (میلادی)]] || پایان [[خلافت عباسیان]]<br/> {{سخ}}شروع [[سلطنت مملوک (مصر)|سلطنت مملوک مصر]] || آن را [[مستعصم]] شروع<br/> {{سخ}}و [[بیبرس]] تکمیل کرد || 8,890۸٬۸۹۰ || 0%۰٪ || 24۲۴ || 3۳ || پس از آتش‌سوزی اول

| ترمیم و بهبودسازی || [[۸۸۱ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۱۴۷۶ (میلادی)]] || [[سلطنت مملوک (مصر)|سلطنت مملوک مصر]] || [[قايتبايقایتبای]] || 8,890۸٬۸۹۰ || 0%۰٪ || 24۲۴ || 3۳ || -

| ششم || [[۸۸۶ (قمری)]] - [[۸۸۸ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۱۴۸۱ (میلادی)]] - [[۱۴۸۳ (میلادی)]] || [[سلطنت مملوک (مصر)|سلطنت مملوک مصر]] || [[قايتبايقایتبای]] || 9,010۹٬۰۱۰ || 1.3%۱٫۳٪ || 4۴ || 4۴ || پس از آتش سوزیآتش‌سوزی دوم مسجد

| ترمیم و بهبودسازی || [[۹۴۷ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۱۵۴۰ (میلادی)]] || [[امپراتوری عثمانی]] || [[سلیمان یکم]] || 9,010۹٬۰۱۰ || 0%۰٪ || 4۴ || 4۴ || -

| هفتم || [[۱۲۶۵ (قمری)]] - [[۱۲۷۷ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۱۸۴۹ (میلادی)]] - [[۱۸۶۰ (میلادی)]] || [[امپراتوری عثمانی]] || [[عبدالمجید یکم]] || 10,303۱۰٬۳۰۳ || 14.4%۱۴٫۴٪ || 5۵ || 5۵ || عمارت اصلی در [[امپراتوری عثمانی]]

| هشتم || [[۱۳۷۲ (قمری)]] - [[۱۳۷۵ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۱۹۵۲ (میلادی)]] - [[۱۹۵۵ (میلادی)]] || [[عربستان سعودی]] || [[ملک عبدالعزیز]] || 16,327۱۶٬۳۲۷ || 58.5%۵۸٫۵٪ || 10۱۰ || 4۴ || هزینه 50۵۰ مليونمیلیون [[ریال سعودی]]

| نهم || [[۱۴۰۶ (قمری)]] - [[۱۴۱۴ (قمری)]] <br/> {{سخ}}[[۱۹۸۵ (میلادی)]] - [[۱۹۹۴ (میلادی)]] || [[عربستان سعودی]] || [[فهد بن عبدالعزیز]] || 98,327 <br/> و235,000{{سخ}}و۲۳۵٬۰۰۰ صحن‌ها || 502%۵۰۲٪ || 41۴۱ || 10۱۰ || بیش‌ترین گسترش

پس از پایان بنای [[مسجد قبا]]، محمد و مهاجران مکی، در میان استقبال پرشور [[انصار]] و [[مدینه]]، راهی مدینه شد. همهٔ قبایل مسلمان‌شدهٔ یثرب و پیرامونش، ضمن خوش‌آمدگویی به پیامبر، از او می‌خواستند تا در خانه و قبیله و منازلشان سکنی گزیند، ولی محمد ضمن اظهار مهر به لطف شیفتگان راه و رسمش، انتخاب محل سکونت را به قضای الهی سپرده‌بود. ستور (مرکب)، کنار خانهٔ [[ابوایوب انصاری]] زانو زد و محمد آن‌جا مستقر شد و دعایی بدین مضمون خواند: «رَبِّ اَنزلنی مُنزَلاً مُبارَکاً، وَاَنتَ خَیرُالمُنزلینَ» یعنی «پروردگارا! در فرودگاهی خجسته فرودم آور، و تو بهترین فرودآورندگانی» <ref>مؤمنون، ۲۹</ref>

[[بیهقی]] به روایت [[عبدالله بن عمر]] که مورد تصریح [[امام بخاری]] در [[صحیح بخاری|صحیح]] قرار گرفته، اشارهٔ خاصی می‌کند که: «مسجد پیامبر دارای دیوارها و پایه‌هایی از خشت خام بود و سقفش با شاخه‌های درخت پوشیده و ستون‌هایش تنه‌های خرما بود.»

در مسجد نبوی از ابتدا ستونهایی شناخته شده و معروف وجود داشته اندداشته‌اند. از جمله ستون مُخَلَّقه (نمازگاه پیامبر) و ستون مهاجران یا ستون عایشه، [[ستون توبه]]، ستون السّریر، ستون مَحْرَسْ (منسوب به علی)، ستون وُفود، مقام جبرئیل (در خانه علی و فاطمه زهرا)، ستون تهجد و ستون حنّانه (که طبق نقلها در فراق پیامبر گریست){{مدرک}} می باشندمی‌باشند.<ref>[http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=697715 ستونهای مسجدالنبی] تبیان</ref>

بیهقی <ref>دلائل النبوة، جلد ۱، فصل مسجد الرسول</ref> از عباده روایت می‌کند که: «انصار مالی را گرد آورده به حضور پیامبر آوردند و پیش‌نهادند که مسجد را بازسازخته بیارایند، و گفتند تا کَی باید زیر این سقف که پوشال خرما است، نماز بگزاریم؟». محمد گفت: «سقف مسجد برادرم [[موسی]] نیز همچنین بود و من از روشش برنمی‌گردم».

مورخان مدینه عموماً با توجه به حدیث پسر عمر که گفته‌است: «مسجدالنبی پس از توسعه در زمان خلیفهٔ دوم، درازایش از قبله به شام، ۱۴۰ ارشآرش (ذراع) و از شرق به غرب ۱۲۰ ارشآرش بوده‌است.» چنین نتجه گرفته‌اند که عمر حدوداً به سمت جنوبی مسجد ۲۰ ارشآرش افزوده و به سمت شامی یا شمالی مسجد ۴۰ ارشآرش. چون قسمت خاوری دیوار مسجد، حجره‌های [[همسران محمد|همسران]] قرار داشته، عمر در آن‌جا تصرف و تغیری به‌وجود نیاورد، پس مجموع کل مساحت توسعه‌یافته، حدود ۱۲۱۶ مترمربع بوده‌است و این مساحت بر اساس ذرع ید با آن‌چهآنچه را که مهندسان با متراژ بنای فعلی جهت تعیین حدود مسجد در زمان خلیفه دوم ارائه داده اند،داده‌اند، یعنی ۱۱۰۰ مترمربع چندان اختلافی ندارد و می توانمی‌توان آن مستندات تاریخی را درست دانست.

پس از انجام این گسترش، در قرارگرفتن درهای بزرگ مسجد تغییراتی حاصل شد مگر درهای دیرینهٔ عاتکه، جبرئیل و شامی. دو در دیگر بدان افزود و مسجد شش‌دره شد:

# در جبرئیل در دیوار شرقی مسجد ،مسجد، همچنان باقی ماند . زیرا در آن سمت ،سمت، توسعه یا تغییراتی صورت نپذیرفت.

پس از کشته شدن عمر، او را در کنار قبر محمد و ابوبکر به خاک سپردند. امروزه نیز قبر این سه هنوز در آن‌جاست.

افزایش روزافزون جمعیت مسلمانان در شهر مدینه و مهاجرت قبایل مسلمان سوی مدینه، فراخ‌سازی مسجد را دربایسته و ضروری کرده‌بود. بنای مسجد در زمان خلیفهٰ سوم اهل سنت فرسوده و دیوارها و ستون‌هایش رو به پوسیدگی نهاده‌بود. در سال 24۲۴ ه. ق برابر 23۲۳/24۲۴ خ که شورای شش‌نفرهٔ عمر عثمان را به خلافت رساند، مردم مدینه دربارهٔ بیش‌بود مردمان و کمی جا در مسجد به‌ویژه در [[نماز جمعه|جماعت جمعه]] باش گفتگو کردند و خواستار گسترش مسجد شدند؛ او نیز پس از رای‌زنی با رای‌وران، پذیرفت.

عثمان ساختمان مسجد را تغییر داد و مساحتش را چندی افزود، دیوارهایش را با سنگ‌های نقش‌ونگاردار و ستون‌هایش را با سنگ‌های تراشیده و نگاشته بازساخت، و سقف را با [[چوب ساج]] ترمیم کرد. اساساً عثمان بنای مسجد النبی را از آن حالت نخستین و سادگی و بی‌آرایگی بیرون آورده‌است. ساختمان دیرین مسجد از بن برچیده بنای تازه با مساحتی بیش جای‌گزینش گردید. [[زهری]] گفت:« «عثمان مسجدالنبی را توسعه داد و ده‌هزار درم سیم را از اموال خود صرف آن نمود.»

در سال ۸۶ قمری [[ولید بن عبدالملک|ولیدِ عبدالملک]] به خلافت رسید و عمر بن عبدالعزیز را به فرمانداری مکه و مدینه گماشت. بودجهٔ کلانی را در اختیارش گذاشت تا زمین و خانه‌هایی را که از بهر توسعه و نوسازی مسجد باید بدان پیوندد، بخرد. [[محمد بن جریر طبری]] در <ref>تاریخ الرسول و الملوک، ج ۹، ص ۳۸۱۵، ترجمهٔ فارسی</ref> ذیل سخن از حوادث سال هشتادوهشتم می‌گوید: «درهمین سال ولید عبدالملک بگفت تا مسجد پیغمبر خدا ویران کنند و خانهٔ همسران پیغمبر را نیز ویران کنند و در مسجد بیندازند».

عمر عبدالعزیز طول مسجدالنبی را ۲۰۰ ذراع و عرض آن را از قسمت جنوبی ۲۰۰ ذراع و از قسمت شمالی به ۱۸۰ ذراع رسانید، یعنی سرجمع آن‌چهآنچه پس از توسعهٔ عثمان به مسجدالنبی افزوده عبارت است از ضلع جنوبی خاور به باختر مسجد، حدود پنجاه ارش،آرش، و بَرِ شمالی‌اش حدود چهل ارشآرش و درازای مسجد از قبله به شام (جنوب به شمال) حدود چهل ارشآرش. مساحت کل مسجد در زمان عمر بن عبدالعزیز روی‌هم حدود شش‌هزارو چهارصد و چهل متر مربع بوده‌است.

چهل کارگر رومی با یکصدهزار مثقال طلا، چندین بار کاشی‌های رنگارنگ، قندیل‌های درزنجیر زرین‌کشیده، بازسازی را به دوش داشتند و عمر عبدالعزیز در طول کار از پاداش و خلعت بی‌بهرهٔشان نمی‌گذاشت. ستون‌های سنگی تراشیده با روکش‌های فلزی، دیوارهای بلند و گچ‌کاری‌شده و کاشی‌کاری آن‌ها و برپایی دیواربست‌ها، نگارگری سقف و زیورآرایی‌اش به چوب ساج و جای‌گزینی بنای استواری سنگی به‌جای خانه‌های گلی پیغمبر (ص) و… چنان مسجدی بنا نهاده شد که تا آن هنگام بنایی به‌سانش در جزیرهٔ عرب نبود. این بازسازی‌ها و نوسازی‌ها به گفتهٔ [[محمد بن جریر طبری|محمدِ جریر طبری]]، ابن زباله و ابن نجار از سال ۸۸ تا ۹۱ ه. ق برابر ۸۵ تا ۸۹ ه. خ به درازا کشید.

نخستین‌بار آیات قرآن بر کاشی‌ها و دیوارهای مسجدالنبی نوشته شد. ابن نجار تصریح کرده‌است که کل سوره‌های [[سوره شمس|والشمس]] تا [[سوره ناس|ناس]] را بر دیوارهای مسجد نگاشتند و چهار گلدسته در چهار گوشهٔ مسجد کردند که به گفتهٔ ابن زباله و دیگر مستندات، بزرگ‌ترین آنها ۶۰ ارشآرش درازا داشت و کوچکترینشان منارهٔ باختری شامی بود.

{{پانویس|۲}}