بخش‌گویی: تفاوت میان نسخه‌ها

اگر برای بیان یک چیز به بخشی از آن اشاره کنیم و منظورمان کل آن چیز باشد یا برعکس، به کلیتی اشاره کنیم و منظورمان جزء باشد، از [[آرایه|آرایهٔ]] '''بخش‌گویی''' استفاده کرده‌ایم. بخش‌گویی یکی از آرایه‌های ادبی کهن است و به آن '''[[مجاز مرسل|مَجاز مُرسَل]]''' هم گفته‌اند.

برای نمونهنمونه، اگر می‌گوئیممی‌گوییم «احمد شاهاحمدشاه تاج و تختش را از دست داد»، مراد آن است که سلطنتش را از دست داد. (جزء به کل). یا به عکسبه‌عکس: اگر کسی از ما پرسید: «سفر می‌روی؟» و ما در جوابش بگوئیمبگوییم «باید با خانه هماهنگ کنم»، منظور ما از خانه همان افراد خانه‌استخانه است. (ارادهٔ کل به جزء)

وقتی می‌گوئیممی‌گوییم «پدر، نان بیارِنان‌بیارِ خانه است»، منظورمان از نان، روزی است و نان، در واقعدرواقع بخشی از آن به حساببه‌حساب می‌آید. یا وقتی می‌گوییم که «هزاران دیده، نگرانِ اوست»، منظورمان هزاران انسان است وچِشمو «چشم» که بخشی از یک انسان است را برای اشاره به انسان بکاربه‌کار برده‌ایم.

در «فکر نان کن، که خربزه آب است» منظور از «نان» در واقعدرواقع کسب و کار و روزی و هر چیزی است که اصل است، و «خربزه» به جایبه‌جای هر چیزی که فرعی و یا تفننی است قرار می‌گیرد.

فیلم سینمایی «''بخش‌گویی، نیویورک»'' (''Synecdoche, New York'')، ساختهساختهٔ [[چارلی کافمن]] که عاطفه و منطق تماشاگر را یکجایک‌جا نشانه می‌رود، به نوعیبه‌نوعی آرایهآرایهٔ ادبی مجاز مرسل را بر سر زبانهازبان‌ها انداخته‌است. فیلمفیلم، با اشاره به جزء، جزییجزئی که از طریق آن بتوان به یک معنای کلی رسید -رسید، تماشاگر را در برزخ و حیرت به تأمل وامی‌دارد.

در نزدیکی نیویورک شهری وجود دارد بنامبه نام «اسکِنِکْتِدی» (Schenectady) که چارلی کافمن در آنجا بدنیابه دنیا آمده و اسم فیلم هم به نوعیبه‌نوعی ارجاع به اسم همان شهر است. هدف اصلی چارلی کافمن برای انتخاب این نام برای فیلمش، جدا از [[ایهام]] و بازی با آرایهآرایهٔ ادبی مجاز، نوعی بازی واژگانی با واژهواژهٔ شهر «اسکنکتدی» در نیویورک هم هست.

فیلم یادشده در مورددرمورد یک کارگردان تئاتر است که می‌خواهد بزرگترینبزرگ‌ترین پروژهپروژهٔ زندگیشزندگی‌اش را در یک انبار نیویورک در ابعاد کوچک بازسازی کرده، جزء به جزءجزءبه‌جزء زندگیشزندگی‌اش را به نمایش بگذارد.

[http://www.dibache.com/index.asp آذر نفیسی، یادداشتی بر ''بوف کور،کور''، وبلاگ دیباچه http://www.dibache.com/index.asp]

''لغتنامهٔ دهخدا'' ذیلِ مدخلِ «مَجاز»