ارگ علیشاه: تفاوت میان نسخه‌ها

| نام = اركارگ تبریز

| تصویر =ArkArg-e Tabriz, a postcard from the Qajar period.jpg

| عنوان تصویر =اركارگ در زمان قاجار

'''اركارگ تبریز (اركارگ علی‌شاه)''' به بازمانده‌های ایوان جنوبی اركارگ علیشاه در شهر [[تبریز]] گفته‌میشود. بنای اولیه اركارگ به قرن هشتم هجری باز می‌گردد که با هدف ساخت مسجد علیشاه بصورتی ناتمام رها شد. در سال‌های بعد با استفاده از دیواره‌های اولیه مسجد قلعه‌ای نظامی به جای آن ساخته شد که این بنا تا اواخر دوران قاجار با افزودن الحاقات مختلف مورد استفاده قرار گرفت. بخش‌های اضافه شده به دیوارهای اولیه در دوران پهلوی تخریب شد و بخش‌هایی نیز در دوران پس از انقلاب تخریب گردید. امروزه دیواره جنوبی اركارگ پا بر جا مانده‌است که برای بازدید عمومی مورد استفاده قرار نی‌گیرد. در دهه‌های پس از انقلاب مسجد بزرگی در فضای پیرامون اركارگ بنام مصلی بزرگ تبریز بنا شده که بخشی از فضای بصری اركارگ را تحدید کرده. از این مسجد در مراسم مختلف دولتی و در روزهای جمعه برای برگزاری [[نماز جمعه]] استفاده می‌شود.

بنای اولیه اركارگ در بین سال‌های ۷۱۸ تا ۷۳۹ هجری قمری با هدف ساخت آرامگاه بزرگی در صحن مسجد علیشاه تبریز در هنگام وزارت علیشاه انجام شد. با فروریختن سقف بنا به هنگام ساخت و با فوت علیشاه ادامه ساخت بنا در آن زمان متوقف شد. با آغاز [[جنگ‌های ایران و روسیه]] در سال‌های ۱۸۰۴-۱۸۲۴ و [[نبردهای ایران و انگلستان|جنگ ایران و انگلیس]] در ۱۸۵۷ این بنا و محوطه اطراف آن به سرعت به ارگی نظامی تغییر کاربری داده‌شد. به فرمان [[عباس میرزا]] ولیعهد قاجار سربازخانه٬ ستاد فرماندهی جنگ ارتش ایران٬ و کارخانه ریخته‌گری و توپ ریزی در محوطه اركارگ تبریز ساخته شد. همچنین در عهد قاجار عمارت کلاه فرنگی نیز در همین محوطه ساخته شد. محوطه اركارگ تبریز در دوران مختلف قاجار به عنوان بخشی از برج و باروی شهر و همچنین محل انبار مهمات نظامی استفاده شده است.<ref>[http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/44213922703.pdf B. Ajorloo and A.N. Babaylou, ‫ The Alienation of Qajarid Identity at the Arch of Alishah in Tabriz as the Result of Stylistic Restoration Methods, 2015]</ref>

File:Arg of Tabriz, 1673.png|بازمانده‌های اركارگ تبریز بریده‌شده از نقاشی سراسر نمایی از شهر تبریز به سال ۱۶۷۳ میلادی.

File:Remains of the Palace Zobeideh , Tabriz by Eugène Flandin.jpg|خرابه‌های اركارگ به سال ۱۸۴۰.

File:Arg e Tabriz 2.jpg|اركارگ تبریز در دوران قاجار.

در دوران پس از مشروطه با هجوم روس‌ها مردم تبریز به دفاع در برابر تهاجم پرداختند. در این زمان اركارگ نقطه تمرکز مدافعان تبریزی بود. آن‌ها توپی را نیز به بالای اركارگ انتقال داده بودند تا در دفاع از مواضع خود از آن استفاده نمایند. با سقوط تبریز و به هنگام [[اشغال تبریز بدست قوای روس (۱۲۹۰)|اشغال تبریز بدست قوای روس در سال ۱۲۹۰]] روس‌ها دیوار ارگ را به توپ بستند. پس از اشغال نیز به علت بی مبالاتی روس‌ها در جابجایی گلوله‌های توپ آتش بخشی از برج و باروی اركارگ را فرا گرفت.<ref name="JavadiBrowne2008">{{cite book|author1=Hasan Javadi|author2=Edward Granville Browne|title=Letters from Tabriz: The Russian Suppression of the Iranian Constitutional Movement|url=http://books.google.com/books?id=Xy13AAAAMAAJ|year=2008|publisher=Mage Publishers|isbn=978-1-933823-25-6}}</ref>

Spread of fire in, 1911.png|آتش سوزی در اركارگ تبریز بر اثر بی‌مبالاتی روس‌ها هنگام جابجایی گلوله توپ.

در دوران مشروطه و پس از آن در محوطهٔ ارك،ارگ، بنا های دیگری شامل ''مدرسهٔ نجات''٬ یکی از نخستین مدارس سبک مدرن [[ایران]]٬ و ''[[سالن تئاتر شیر و خورشید تبریز|سالن تئاتر شیر و خورشید]]'' ساخته شده بود. در دوران پهلوی با تخریب الحاقات زمان قاجار ''پارک باغ ملت'' در محوطه جنوبی ارک ساخته شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تبدیل محوطه ارک جدید علیشاه تبریز به پارک یک فصل کاری زمان نیاز دارد|ناشر=خبرگزاری جمهوری اسلامی|نشانی=http://www4.irna.ir/View/FullStory/?NewsId=201321|تاریخ بازدید= ۲۵ نوامبر ۲۰۰۸}}</ref> بنای اركارگ تبریز و محوطهٔ باستانی آن در [[۱۵ دی]] [[۱۳۱۰]] خورشیدی به شمارهٔ ۱۷۰ در فهرست [[آثار ملی ایران]] به‌ثبت رسیده‌است و نقشهٔ حریم استحفاظی قانونی و ظوابط حفاظتی آن در نشست [[۲۹ خرداد]] [[۱۳۵۷]] شورای حفاظت آثار تاریخی [[ادارهٔ کل]] حفاظت آثار تاریخی مشخص و مورد تأیید اعضا قرار گرفته‌است.

در سال ۱۳۱۰ حصار و باروهای قاجاری اركارگ تخریب شد و اركارگ با عنوان مسجد علی‌شاه به ثبت در فهرست آثار میراث فرهنگی ایران رسید. در سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ بیشتر سازه‌های قاجاری بنا با بهانه ایجاد فضای سبز تخریب شد. در سال ۱۳۶۰ به بهانه تاسیس مصلای نماز جمعه٬ دیوار شمالی عهد ایلخانی اركارگ و به همراه پلکان قاجاری اركارگ توسط جهاد سازندگی با استفاده از بولدوزر و مواد منفجره تخریب شد.<ref>http://gamesabz.com/1392/12/3423/</ref> در سال ۱۳۷۶ مجری طرح مصلای جدید تبریز در محدوده بنای اركارگ اقدام به خاکبرداری عمیق در محدوده شرقی اركارگ با استفاده از ماشین‌آلات سنگین نمودند. در نتیجه این خاکبرداری بازمانده‌های زیر‌ساخت های مسجد اركارگ علیشاه نابود شد. در بازسازی اركارگ مابین سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۱ توسط سازمان میراث فرهنگی ایران باقیمانده علایم و نشانه‌های مربوط به ساخت و ساز دوران قاجار از این بنا زدوده شد. <ref>[http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/44213922703.pdf B. Ajorloo and A.N. Babaylou, ‫ The Alienation of Qajarid Identity at the Arch of Alishah in Tabriz as the Result of Stylistic Restoration Methods, 2015]</ref>

پرونده:Arg Alishah, Tabriz.jpg|نمای اركارگ و باغ ملت پس از تخریب دیوارهای ارگ به هنگام ساخت پارک ملت در اوخر پهلوی دوم.

امروزه تنها بخشی از دیوارهای عظیم و محراب بسیار بلند شبستان جنوبی این مسجد برجای مانده‌است. همین بنای باقیمانده از اركارگ نیز تحت تاثیر بنای مصلی جدید که با ارتفاعی بیشتر از میزان پیشبینی شده در طرح حفاظت ارک ساخته شده قرار دارد. بازمانده‌های اركارگ حاکی از وجود یک ایوان به‌عرض ۳۰٬۱۵ متر و جرز و دیواهای کناری به ضخامت ۱۰٬۴۰ متر و پی‌ها و فونداسیونی ژرف و حجیم متناسب سازه‌های فوقانی و ارتفاع احتمالی بنا تا خط آغاز طاق استوانه‌ای ۲۵ متر (البته دقت رد تناسب سازه‌های اثر ۳۶ متر صحیح به‌نظر می‌رسد) بوده‌است.