ایل ساکی: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
مصطفی ستاری (بحث | مشارکت‌ها)
افزودن قسمتی دیگر به مقاله
جز ویرایش مصطفی ستاری (بحث) به آخرین تغییری که Geritki انجام داده بود واگردانده شد
خط ۲۴:
 
== تاریخ ایل در ایران ==
'''ایل ساکی''' یکی از ایل‌های [[لر]] ساکن [[لرستان]] ، [[ایلام]] و[[خوزستان]] است.اتابکان لر کوچک از 580 تا 1006ق/1184 تا 1597م بر سرزمین لرستان و ایلام حکومت کردند و با کشته شدن شاه‌وردی‌خان، واپسین اتابک لر در 1006ق به فرمان شاه‌عباس کبیر، فرمانروایی اتابکان در پشتکوه و پیشکوه پایان پذیرفت و به جای آن، حکومت سلسله دیگری از فرمانروایان لُر به نام «[[والیان فیلی]]» بر این سرزمین آغاز گردید و '''حسین خان ساکی''' بدلیل نسبت خویشاوندی با شاهوردی خان به عنوان اولین والی انتخاب گردید.والیان حدود ۳۰۰ سال حاکم لرستان پیش کوه و پشت کوه(ایلام) بودند.<ref>افشار، 133؛ کرزن،277</ref><ref>افشار، 144؛ مرگان، 2/239-240</ref> این والیان با یک سلسله روابط خاص به حکومت مرکزی ایران وابسته بودند و سالانه به میزان معینی مالیات و تعدادی تفنگچی در اختیار حکومت مرکزی قرار می‌دادند. مرکز حکم فرمایی والیان تحت تأثیر حیات اجتماعی منطقه مکان ثابتی نداشت.<ref>«تاریخ سیاسی و اجتماعی پشتکوه در دوران والیان فیلی». بانک اطلاعات نشریات کشور، فصلنامه مطالعات ملی. بازبینی‌شده در ۵ فوریه ۲۰۱۳</ref><ref>مشروطیت و موضع غلامرضاخان والی پشتکوه (ایلام)</ref><ref>اسکندر امان الهی، پژوهشی درباره پیوستگی و پراکندگی جغرافیای لرها در ایران، تهران: انتشارات آگاه، 1370، ص 8</ref><ref> «The Role of the Rulers of Lorestan and Ilam in Protecting SecurityAnd Safeguarding the Iranian Borders» ‎(انگلیسی)‎. بانک اطلاعات نشریات کشور، فصلنامه مطالعات ملی. بازبینی‌شده در ۵ فوریه ۲۰۱۳</ref><ref>لایارد. سر استون هنری. سفرنامه لایارد. ترجمۀ مهراب امیری. تهران: انتشارات اتران، 1375، ص 304-305</ref><ref>فلسفی،‌3/165-166؛ ایزدپناه،‌1/160- 163</ref><ref>مورتنسن، 50</ref>
پیش از ایل‌های [[میر]]، [[جودکی]] و [[قلاوند]] و تا دوره [[قاجاریان|حکومت قاجارها]] منطقه [[بالاگریوه]] جزئی از سکونتگاه ایل ساکی بود. [[سگوند|سگوندها]] به عنوان جرئی از [[باجلان|باجلوندها]] به همراه [[بیرانوند|بیرانوندها]] از جمله ایل‌های [[لرستان]] بودند که در شکل گیری [[زندیان|حکومت زندیان]]، به [[کریم‌خان زند]] کمک کرده و همراه وی به [[شیراز]] رفتند اما پس از انقراض سلسله زندیه به لرستان برگشتند.<ref name=tarikh/>{{سخ}}
پس از بازگشت سگوندها از شیراز، این ایل با ایل‌های میر، جودکی و قلاوند متحد شده و علیه ساکی‌ها برای تصرف منطقه بالاگریوه به نبرد پرداخت که نتیجه آن کشته شدن [[حسین‌خان ساکی]] رئیس ایل ساکی و تصرف بالاگریوه توسط ایل سگوند بود.<ref name=tarikh/> پس از این شکست ساکی‌ها در [[لرستان]] و [[خوزستان]] و [[ایلام]] پراکنده شده و بخشی از آنها به عنوان یکی از طوایف [[سگوند]] در آمدند.<ref name=tarikh/>
 
*«امیر جلال الدین حسن» ریاست ایل ساکی را در دوره [[تيمور لنگ]] عهده دار بوده است و در يورش تيمور لنگ به مناطق لُرنشين از هم پيمانان اتابك افراسياب محسوب مي شد.امیر جلال الدین حسن به خواسته هاي فرستادگان اُمراي تيمور تن در نداد و حاضر به ياري دادن سپاه تيمور نشد که در نتیجه این جنگ،اتابك افراسياب شكست مي خورد و جلال الدين حسن نيز در لُرستان متواري مي شود اما عاقبت در خرم آباد دستگير و به بند کشیده می شود. پس از مدتي او را از [[خرم آباد]] به دزفول مي برند و عليرغم پا در مياني برخي افراد سرشناس لُرستان و خوزستان وي را در دزفول به قتل مي رسانند.
پس از قتل امير حسن بنا به سوابق آشنايي كه اميرزاده ميرانشاه فرزند تيمور با يكي از فرزندان امير حسن به نام امير تاج الدين محمود داشت ، رياست بخشي از لُرستان و خوزستان را به وي سپرد.<ref>کتاب ایل‌ساكی و سایر اقوام ایران,ایلات وعشایر-داود ساكی‌حسین‌خانی-ناشر نسیم كوثر</ref><ref>کتاب تبار هخامنش دیار بالا گریوه-مرادحسین پاپی</ref>
 
*«امير محمود»از بزرگان ایل ساکی در حدود سال 810 هـ ق بوده است.حافظ ابرو در کتابش كه بيشتر حوادث و كشمكش هاي پس از تيمور را به تصوير كشيده در بيان وقايع آن زمان(سال 810 هـ ق)به ایشان اشاره دارد.<ref>حافظ ابرو - كتاب زبده التواريخ</ref>
 
*«دوره صفویان»در دوره هاي مختلف حكومت صفويه افراد مشهوري از خود نامي به جا گذاشته اند.شيرمحمدسلطان مشهور به آشير سلطان ، رشيد سلطان ، شيخ علي سلطان از مشهور ترين بزرگان ايل ساكي در آن روزگار بودند كه در فتوحات و نبردهاي متعدد هندوستان ، افغانستان ، چالدران و سركوبي برخي عشاير متمرد ايران در صفوف اول سپاه صفوي قرار داشتند.
 
*«دوره افشاریان»در زمان نادرشاه افشار،افراد زيادي از ايل ساكي همواره در ركاب وي به كشور گشايي و برقراري نظم در ايران پرداخته اند كه معروف ترین آنها '''نجف سلطان''' ، '''زكي خان''' ، '''سردارخان''' ، '''سالارخان''' و... مي باشند.
 
*«سرکوبی اعراب جنوب»نجف سلطان و زكي خان در سركوبي شورش خاندان مشعشعي و ديگر اعراب حامي آنها در خوزستان نقش به سزايی داشتند.سابقاً سيد محمد مشعشعي و پسرش سيد علي مشعشعي در خوزستان دعوي مهدويت و خدايي گري داشتند و همواره يكي از خطرهاي بزرگ براي دولت صفوي و افشار محسوب مي شدند.نادر دانست كه راهي جز سركوبي آنها ندارد و در نتيجه شخصاً با جماعتي از لُرستان به هويزه مركز حكمراني خاندان مشعشعي يورش برد و آنها را شكست داد.
پس از سركوبي اين خاندان به دستور شاه افشار ، زكي خان و حدود يكصد خانوار از ايل ساكي در جهت برقراري نظم و جلوگيري از تعدي خاندان مشعشی براي هميشه در آنجا ماندگار شدند.طايفه كنوني ساكي در جنوب و غرب خوزستان بازماندگان اين يكصد خانوار ايل ساكي هستند و همچنين آقاي حاج شيخ عاشور(قاسم)ساكي از بيت سنيبل(تيره سبعين)از نسل زكي خان است كه در حال حاضر در هويزه ساكن مي باشد.
 
*«سردار خان»در لشكر كشي هاي نادرشاه به سرزمين هاي شمال ايران وي را همراهي مي كرده است و بنا به دستور نادر نامبرده در سرزمين گرجستان ماندگار شده است.احمدبيك متخلص به «[[اخترگرجي]]» و محمدباقربيك متخلص به«[[نشاطي گرجي]]» فرزندان فرامرزبيك از شاعران و تذكره نويسان مشهور در دوره زنديه و قاجاريه از نسل همين سردار خان مي باشند.<ref>دیوان سروده‌ها-انجمن آرا یا انجمن خاقان</ref><ref> "دیوان" نشاطی قریب به دو هزار بیت از قصیده و غزل-گردآورنده هدایت در مجمع‌الفصحا</ref>
 
*«دوره زندیان»رياست ايل ساكي در زمان زنديه با رضاقلي خان ، عباسقلي خان و عليرضاخان بوده و علاوه بر اين افراد ، كسان ديگري چون طهماسب خان ، شهبازخان ، ميرزاعلي بيك و... نيز داراي نفوذ قابل توجهي در لُرستان بودند.ايل ساكي تا مادامي كه زنديه بر ايران حكومت مي كرده از مهمترين پشتيبانان آن دودمان محسوب مي شدند . بر اساس اين ارتباط تنگاتنگ با حكومت زنديه در زمان رضاقلي خان و برادرش عليرضاخان تعداد زيادي از جوانان ايل ساكي جهت كسب علم به شيراز عزيمت مي كنند.از نمونه اين افراد مي توان به مرحوم هادي بيك(متخلص به شايق لُرستاني) فرزند رضاقلي خان اشاره كرد .
 
*«میرفلاح خان»داماد رضاقلي خان بود و پس از مرگ عليرضاخان طي حكمي عهده دار رياست ايل گرديدو مقر حكومتش را آبستان خرم آباد قرار داد.امروزه از آثار قلعه وي فقط يك تپه باستاني به جا مانده كه به تپه ميرفلاح مشهور است.دير زماني نگذشت كه ميرفلاح خان نيز از سوي دولت وقت مأمور سركوبي شورش اعراب بني طُرف گرديد و پس از اندك زماني درگذشت.با مرگ وي، طي فرماني حسين خان فرزند رضاقلي خان در نهايت شجاعت و درايت به رهبري ايل تعيين گرديد.
 
*«حسین خان»دوره حكومت ایشان بر ايل ساكي مقارن با آخرين روزهاي حكومت زنديه بوده و پدرش (رضاقلي خان)و عمويش(عليرضاخان)از مهمترين حاميان دولت زنديه بودند و همچنين برادرش هادي بيك(شايق) يكي از صميمي ترين دوستان نوجواني و جواني لطفعلي خان زند محسوب مي شد.
حسين خان نزديك بر چهل سال والی پیش کوه(لرستان) و پشت کوه(ایلام)بوده است و به واسطه درايت در انجام نظم و امنيت به«ناظم الامراء لُرستان» ملقب گرديد.
وی مردي مقتدر و بخشنده بود و به آباداني و امنيت توجه زيادي داشت چنانکه در زمان اقتدارش كسي را ياراي دزدي و راهزني نبود و تجار و بازرگانان ساير شهرها به راحتي با مردم لُرستان داد وستد مي كردند.<ref>سنگ نوشته تخت خان-دوره قاجار-شهرستان ایلام-با شمارهٔ 7999ثبت آثار ملی ایران</ref>
ناظم الامراء با فتحعلي شاه قاجار و فرزندانش ارتباط تنگاتنگي داشت.از مهمترين شاهزادگان قاجار ، محمدعلي ميرزا دولتشاه(فرزند اول شاه)، عباس ميرزا(فرزند دوم و وليعهد شاه) ، محمود ميرزا(فرزند پانزدهم شاه)از دوستان نزديك وي محسوب مي شدند .
در سال هاي حكومت شاهزاده محمود ميرزا در لُرستان، حسين خان به اوج عظمت و شكوه خود رسيده بود.لذا به جهت تقويت حوزه حكومتي محمود ميرزا دست تعدي به محدوده حكومت شاهزاده محمد تقي ميرزا حسام السلطنه(فرزند هفتم فتحعلي شاه)انداخت. حسام السلطنه كه از تعديات ناظم الامراء به ستوه آمده بود متوسل به دربار شد و پدر را از خطر قدرتمندي برادرش محمود ميرزا آگاه نمود و يادآوري كرد كه اين مرد(حسين خان ساكي) همان كسي است كه سالها در خلوتگه انديشه دولتشاه وي را تحريك به گرفتن تاج و تخت ايران نمود.
شاه ايران از سخنان مفسدان جاه طلب به انديشه نشست و فرمان به قتل حسين خان و تجزيه ايل ساكي داد و ديري نپاييد كه شاهزاده حسام السلطنه پس از متقاعد كردن پدر براي عملي كردن نقشه هايش به مقر حكومتش در بروجرد وارد شد و طي روزها رايزني با سران عشاير لُرستان ، بالاخره عده اي از اشرار و قطاع الطريق كه سالها از ترس نظم حسين خاني در كوه ها متواري بودند را به بروجرد فرا خواند و نقشه شوم ترور را به آنها ديكته نمود . اين افراد در مسير گردنه مورت از ارتفاعات كوه كيالان در لُرستان به كمين نشستند و به محض ورود با تفنگ هايي كه توسط حسام السلطنه در اختيارشان قرار گرفته بود در يك اقدام ناجوانمردانه او را به قتل رساندند.<ref>محمد تقي سپهر(لسان الملك)-كاتب وقت فتحعلي شاه-كتاب ناسخ التواريخ</ref>
پس از اين اقدام شاهزاده حسام السلطنه موقع را مغتنم شمرده و با لشكري بالغ بر چهارده هزار مرد جنگي از جماعت لُر و بختياري عزم حمله به لُرستان كرد.شاهزاده محمودميرزا نيز در مقابل تعدي برادر سپاهي ساز كرد و دو برادر در برابر هم لشكرآرايي كردند . بالاخره پس از زدوخوردهاي پراكنده لشكر محمودميرزا شكست خورد و شاهزاده در قلعه خرم آباد محصور شد.وي در حين محاصره فرصتي يافت تا به سمت نهاوند بگريزد و از آنجا به دستور پدر به تهران احضار شد.شرح كامل اين لشكركشي ها را محمد تقي سپهر (لسان الملك) كاتب وقت فتحعلي شاه كه خود در خرم آباد حضور داشته در كتاب ناسخ التواريخ به طور مفصل نگاشته است.
پس از اين واقعه شاهزاده محمدتقي ميرزا حسام السلطنه به دليل كينه اي كه از حسين خان والی در دل داشت اقدام به قتل و عام خوانين و بزرگان ايل ساكي نمود.
وي دستور داد گروه گروه از خانواده هاي ايل ساكي را در ديگر طوايف و حتي شهرها تبعيد كردند بر اساس كينه توزي برخي شاهزادگان قاجار اساس و بنيان ايل بزرگ و كهن ساكي در لُرستان براي هميشه از هم پاشيده شد و افراد اين ايل زندگي كوچ نشيني را رها كردند و در بيشتر شهرها و روستاهاي لُرستان ، خوزستان ، همدان ، ايلام و... سكونت اختيار نمودند.
 
== تاریخ ایل در تاجیکستان ==
سطر ۱۰۵ ⟵ ۷۴:
*تيره خميس : بيت مسكين ، رميض و حاج عيدی
 
==آثار تاریخی منسوب به حسین خان ساکی و دیگر والیان==
*«[[حمام گپ (حمام آسیا)]] »اين بنا در مركز شهر خرم آباد در كنار ميدان گپ واقع شده و منسوب به حسين خان ساكي است. احتمال مي رود با بناي پل گپ خرم آباد هم دوره باشدكه در دوره شاه سلطان حسين صفوي بنا شده است. مساحت آن قريب به790 متر مربع مي باشد، به نظر مي رسد در ادوار بعدي نيز تغيراتي در آن لحاظ شده باشد. تزئينات ساده گچبري در رسمي بنديهاي زير گنبدآن وجود دارد و هيچ شواهدي دال بر وجود نقاشي و آهك بري در آن وجود ندارد.
در گذشته آب رساني بنا از چاهي موسوم به گور يا گاورو كه در قسمت تون قرار دارد تامين مي شده و فاضلاب آن از طريق تنبوشه هاي در زير خيابان فردوسي به رودخانه مي ريخته است . در قسمت بينه 2ستون سنگي ودر گرم خانه نيز 4 ستون سنگي وجود دارد، قوسهاي اجرا شده در بنا همگي از نوع شبدري كند مي باشد. اين بنا مربوط به دوره صفويه وبه شماره 2357 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است .<ref>حمام گپ-شماره ثبت ۲۳۵۷</ref>
 
*«تپه میرفلاح»از آثار بجامانده ی قلعه میرفلاح ساکی از بزرگان ایل ساکی می باشد که در منطقه میل میلک آبستان ، کنار جاده خرم آباد به بروجرد واقع است .
 
*«دیوار مرزی» در فاصله ۳۰کیلومتری شهرستان دورود ،در منطقه گردنه رازان دیواری به عنوان مرز حوزه ی فرمانروایی حسین خان والی ایجاد شده بود که هنوز آثار آن پابرجاست.
 
*«[[سنگ نوشته تخت خان]]»این کتیبه مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان ایلام، بخش صالح آباد، روستای بانروشان واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۹۹۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.سنگ نوشته تخت خان بر سر راه ایلام به صالح آباد در منطقه خوش آب و هوای بان روشان بر روی سنگی بزرگ نوشته شده است . شکل سنگ نوشته یک متوازی الاضلاع در ابعاد 145×190 سانتی‌متر بوده که ابتدا آنرا حدود دو سانتی‌متر به لحاظ فراهم نمودن یک سطح صاف و یکنواخت تراش داده و آنگاه با تراش دادن مجدد حروف و کلمات را برجسته نموده‌اند. خط کتیبه نستعلیق، و متن آن خلاصه ای از شجره نامه والیان و شرح برخی از خدمات عمرانی غلامرضا خان والی است که در سال 1325 هـ.ق دستور نوشتن آنرا داد.
متن کتیبه تخته خان :
هو الله تعالی تاریخ ولادت لرستان فیلی حسب الفرمایش جناب امیر الامراء العظام غلامرضا خان والی فتح السلطنه امیر تومان در این سنگ ثبت نمود . اول والی‌ها ، حسین خان بن منصور العلوی عباسی ، که در زمان سلطنت شاه عباس صفوی ماضی ملقب به لقب والیگری کل لرستان شده ، مقبره‌ی والی مرحوم درب امامزاده واجب التعظیم «شاهنشاه » است . بعد والیگری به شاه وردی خان پسر او رسید . بعد حسین خان ثانی و پسر او والی بود . در زمان سلطنت نادر ، علی مردان و میر حسین ثانی والی بودند . به امر حضرت نادری به سفارت استامبول روانه شد ، در زمین راه کرکوک فوت شد ، و در مقام مشهور به امام زین العابدین مدفون است . بعد از او برادر خود اسماعیل خان بن شاهوردی خان در جای خود منصوب نمود . مدت چندی ریاست والیگری کل لرستان داشته .
مدفن او در کشیک خانه‌ی نجف اشرف [است ] . در زمان سلطنت محمد خان قاجار ، مرحوم حسن خان بن اسدالله خان بن اسماعیل خان به امر والیگری برقرار گردید و قریب نود سال والی تمام پیشکوه و پشتکوه بود ودر سنه‌ی سال 1255 وفات نمود ودر کشیک خانه مذکور مدفون است . بعد وفات مرحوم حسن خان ، صفحات ثلاثه‌ی پشتکوه به مرحومان علی خان ، احمد خان و حیدر خان انتقال یافته . مرحوم حیدر خان جد غلامرضا خان والی و فتح السلطنه امیر تومان در سنه‌ی ( 1273 ق ) وفات نمود . بعد از مرحوم مغفور حسین قلی خان والی – تاب ثراه – به والیگری پشتکوه منصوب شد و اقدام در خدمات به دولت ابد مدت قاهره ، شاهنشاه عجم جا شاه شهید ناصرالدین شاه قاجار - نور الله مرقده – و در زمان فرمانروایی حمزه میرزا امیر جنگ – تاب ثرا – والیگری پشتکوه را هم به والی مرحوم مرحمت کرد و در زمان حکم رانی امیر خان سردار ، از جانب دولت ابد مدت ، ملقب به جناب صارم السلطنه سردار اشرف و امیر تومان شده است .
عمر شریف والی مرحوم 68 سال بود و در زمان سلطنت مظفر الدین شاه - نور الله مرقده - در سنه‌ی 1318 وفات یافت . مقبره‌ی والی مرحوم در وادی السلام نجف اشرف است . والی مرحوم ابنیه متعدد بنا نهاد از جمله قلعه ، باغ ، کاخ و حمام حسین آباد در سنه 1294 ق به معماریت استاد آقای کرمانشاهی و نظارت حاج محمد علی شیرازی به انجام رساند و نخلستان و قلعه حسینیه را در سنه‌ی 1297 به معماریت استاد آقای کرمانشاهی و نظارت میر خلیل بک رشنوئی به اتمام رساند و بعد در سنه 1307 به معماریت استاد قنبر بک تفکچی باشی ملکشاهی به حفر قنات امیر آباد و طواحین قیام به اتمام رسانید . در سنه 1319 امر والیگری پشتکوه از جانب اعلی حضرت مظفر الدین شاه به غلام رضا خان فتح السلطنه امیر تومان مرحمت فرمود . پیش از امر والیگری در حکم رانی والی والد ، تاب ثراه در سنه 1309ق به خدمت امامزاده علی صالح - علیه رحمته – بن عبدالله الاعرج بن حسین اصغر بن زین العابدین قیام نمود .
بقعه‌ی مطهره کاشی و حصار او از گچ و سنگ به معماریت استاد غلام حسین دزفولی و نظارت مقرب الحضرت نایب کرمانشاهی عینل خان رشنوئی به اتمام رسید . بعد امربه ساختن قلعه حسین آباد که مشهور به ده بالاست نمود ، و قلعه و حمام و باغ به معماریت حاج درویش علی کرمانشاهی و حجاری رضاقلی و به خط مقرب الخاقان میرزا عبد الحسین خان رشنوئی در سنه 1325 به اتمام رسانید و در سنه 1319 جناب مستطاب اجل اکرم افخم به القاب جلیل صارم السلطنه سردار اشرف نایل گردید ، ودر سنه 1325 ق در بدو جلوس سلطنت عادل محمد علی شاه به حکم رانی صفحه‌ی طرحان برقرار و در همین تاریخ به حفر قنات سرداریه مشهور به مله بازان به معماریت استاد حسین مقنی باشی اصفهانی به اتمام و در همین تاریخ چند رشته آسمان آباد که مشهور به اشرف آباد است به اتمام رسانید.<ref>کتیبه تخت خان-شمارهٔ ثبت ۷۹۹۹</ref>
*«سنگ نوشته نخجیر یا سرتزن»این کتیبه را [[حسینقلی خان ابوقداره]] به فرزند خویش یدالله خان که ملقب به اشرف الملک بوده هدیه نموده است .([[سنگ نوشته حسینقلی خان والی]])
متن سنگ نوشته بر نمای غربی تخته سنگ و به ارتفاع 5/1 متر از سطح زمین , حکاکی گردیده است . سطح ناهموار سنگ و همین طور ترک بزرگ افقی در آن باعث گردیده که متن کتیبه در سه قسمت مجزا نگارش یابد . خط آن به سبک همیشگی دوره ی غلامرضا خان والی , نستعلیق بوده باز هم به علت فضای کم و همین طور نگرش زیبایی شناسانه کلمات در یک فضای محدود با رعایت اصول نگارش و توجه به زیبایی حروف در همدیگر تنیده و فشرده شده اند .
بر اثر عوامل جوی و انسانی تعدادی از حروف فرو ریخته و جنس نه چندان مرغوب سنگ نیز مزید بر علت گردیده تا روند تخریب و فرسایش کتیبه سرعت بیشتری داشته باشد .
متن سنگ نوشته (نخجیر ):
{{شعر}}
{{ب|شنیدم کــه جمشید فـــــرخ سرشـت }}
{{ب|بسـر چــشـمـه بـر سنـــگـی نـوشـت}}
{{ب|در این چشمه چون ما بسی دم زدند}}
{{ب|بـرفـتـنـد چـون چـشـم بـر هـم زدنــــد}}
{{پایان شعر}}
فی سنه 1327
حسب الفرمایش جناب مستطاب اجل اکرم افخم اعظم آقای امیر جنگ والی کل لرستان فیلی ،بموجب غرث این باغ قباله نمود با حدودات ملکی که از طایفه عالی بیگی ابتیاع نمود به فرزند خود اشرف الملک هدیه نمود .
خط کتیبه از نوع نستعلیق بوده و به لحاظ کمبود فضا کلمات جمع گردیده و نظم سطرها به هم خورده است زیبایی خط این سنگ نوشته هرگز به پای کتیبه های دیگر از غلامرضا خان والی نمی رسد وگو اینکه تبحر حجاران در این دوره به مراتب کمتر بوده است.<ref>کتیبه تخت خان-حسین قلی خان-ایلام</ref>
 
*«سنگ نوشته قلعه والی»این سنگ نوشته در قلعه والی قرار دارد و مضمون این سنگ نوشته در ارتباط با زمان ساخت قلعه والی در سال 1326 هجری شمسی می باشد و متن آن چنین است: "به معماریت عالیجاه خیر الحاج حاجی درویشعلی کرمانشاهی و به نظارت معتمد السلطان مکرم عم عالی مقام صید جواد خان سرتیپ والی زاده".
پس از اتمــام ساخت قلعــه حسین آباد ایلام [[غلامرضا خان فیلی]] وی دستور به نگارش کتیبه ای به طول 180 و عرض 34 و قطر 14 سانتیمتر داد تا به زیباترین شکل ممکن حکاکی گردد . این سنگ نوشته با خط نستعلیق برجسته و در هفده سطر با فواصل منظم و در کادرهای مستطیل نگارش یافته و در آن ایام بر بالای ورودی شرقی قلعه والی شهر ایلام در داخل دیوار نصب بوده که در جریان جنگ تحمیلی و بمباران هواپیماهای عراقی فرو افتاد و فعلا" در جای دیگر قلعه نگهداری می شود .([[سنگ نوشته غلامرضا خان والی]])
متن کتیبه :
هوالله تعالی یا علی مدد
تاریخ ساختن عمارت پارک در زمان سلطنت شاهنشاه عادل بادل محمدعلی شاه قاجار خلدالله ملکه حسب الامر حضرت مستطاب اجل اکرم عالی آقای غلامرضاخان امیر جنگ والی لرستان فیلی ابن مرحوم مغفور حسینقلی خان والی کل لرستان فیلی ابن مرحوم حیدرخان والی ابن مرحوم مغفور حسن خان والی کل لرستان فیلی ابن مرحوم اسدخان ابن مرحوم اسماعیل خان والی کل لرستان فیلی ابن مرحوم شاهوردیخان ابن مرحوم منوچهرخان والی ابن حسین خان والی ابن منصور والی در سنه هزار و سیصد و بیست و شش هجری به معماریت عالیجاه خیرالحاج حاجی درویشعلی کرمانشاهی و به نظارت معتمدالسلطان مکرم عم عالی مقام صیدجواد خان سرتیپ والی زاده اتمام پذیرفت .فی شهر رمضان المبارک سنه 1326 هجری<ref>کتیبه قلعه والی-ایلام</ref>
 
*«قلعه اسماعیل خان والی»دژ و باروی نامور به قلای اسماعیل خان والی یا به فارسی "قلعه اسماعیل خان" بر بلندی های انبارآب که بر شهر ایلام مشرف است ساخته شده‌است. در شرق این دژ و بارو قله ۳۰۷۵ متری مانشت، در شمال آن دره دالاب، در ناحیه غربی آن زمین های کشاورزی منجل و درجنوب آن شهر ایلام قرار دارد. بلندی هایی که این دژ بر روی آن ساخته شده، بیش از ۳۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و پوشیده از جنگل پر بلوط و گونه‌های جنگلی ون و ارجن (ارژن) و پوشش مرتعی است. چشمه دائمی انبار آب که در جبهه شمالی جریان دارد تنها منبع تامین کننده آب ساکنان قلعه بوده‌است.<ref>قلعه اسماعیل خان-شهرایلام-ثبت آثار ملی ایران</ref>
 
*«[[قلعه والی ایلام]]» یکی از بناهای فرهنگی- تاریخی عظیمی است که در ضلع شمالی خیابان پاسداران ایلام قرار دارد. این بنای تاریخی که یادگاری از ادوله و زمان‌های پیشین و در نوع خود بی نظیر است. در سال ۱۳۲۶ قمری به دستورغلامرضا خان فیلی در محله‌ای بنام حسین آباد فیلی که به ده بالا مشهور بوده، احداث گردید. غلامرضاخان والی فیلی این محل و بنا را برای اسکان خود در فصل تابستان انتخاب کرده و آن را بر روی تپه‌ای نه چندان بلند احداث کرد و با توجه به آن، ارتفاع فعلی کف حیاط از اطراف آن محدوده ۵/۳ تا ۴ متر است.
در مورد تاریخچه قلعه والی چنانچه از سنگ نوشته‌ای که در تخت خان (محله‌ای در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی صالح آباد--ایلام پیداست چنین آمده که غلام رضاخان بعد از ذکر چندین سطر از کارهای انجام شده خود می‌نویسد: امر به ساختن قلعه حسین آباد فیلی که مشهور به ده بالا است نمودم. قلعه حمام و باغ به معماریت حاج درویش علی کرمانشاهی و حجاری رضاقلی بود.<ref>قلعه والی - شهر ایلام-به شماره 9504 ثبت آثار ملی ایران</ref>
 
*«[[قلعه کنجانچم]]»قلعه کنجانچم در 15 کیلومتری شمال شهر مهران و در جاده ایلام- مهران در مسیر راه کربلا قرار دارد. این قلعه در سال 1326 هجری قمری بنا به دستور غلامرضاخان ابوقداره؛ آخرین والی ایلام و به عنوان قلعه زمستانی والی ساخته شده و دارای اتاق‌های مرتبط به هم، حمام، برج نگهبانی و قسمت مسکونی و دیوانخانه می‌باشد.<ref>قلعه کنچانچم-شهر مهران- به شماره 2743ثبت آثار ملی ایران</ref>
 
*«[[پل صفوی]]»یا پل آجری یا پل گپ در مرکز شهر خرم آباد و روی رودخانه گلال واقع شده است. این پل 2 قسمت شرقی و غربی شهر را به هم متصل کرده و 24 چشمه طاق دارد.طول آن بیش از 350 متر، پهنای آن 5/8 متر و ارتفاع آن از کف رودخانه تا روگذر پل 8 مترمربع است. مواد و مصالح آن در قسمت پایه‌ها از سنگ‌های تراشیده شده با ملات آهک و مصالح گچ و پایه‌های چشمه طاق‌ها از آجر است.بر سینه شمالی پل، کتیبه‌های سنگی نصب شده است که با حروف مقطع نوشته شده و به عنوان طلسم معروف است. بخش میانی پل و شاه نشین آن شباهت زیادی به شاه‌نشین پل خواجو در اصفهان دارد که در اثر سیل تخریب شده و مجددا با سیمان مرمت شده است.این اثر ارزشمند در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده و منسوب به حسین خان، والی لرستان است. این پل در دوره قاجاریه به پل محسنیه معروف بود.<ref>پل صفوی-خرم آباد-شماره ثبت ۲۳۵۴آثار ملی ایران</ref>
 
=نسبت های خویشاوندی با قاجار=
*ازدواج کریم خان فرزند حسین خان ساکی با صفیه سلطان دختر محمد علی میرزا
*ازدواج حسین خان والی با جواهرخانم همسر فتحعلی شاه( بعداز مرگ ایشان)
 
==بزرگان ایل ساکی==
*حسین خان ساکی والی لرستان
*نشاطی گرجی(محمدباقربیک)
*اختر گرجی(احمدبیک)
*شایق لرستانی(هادی بیک)
*یوسفعلی میرشکاک(شاعر و نویسنده)
*حمید ایزدپناه(تاریخ نویس -تهيه اولين فهرست آثار باستاني و بررسي جغرافياي تاريخي لُرستان در چندين جلد كتاب ، زنده كردن و رشد دادن موسيقي لُري)
*حاج علی اکبر محروم ساکی(تفكيك دقيق كليه املاك لُرستان و برطرف كردن عداوت و نزاع هاي ملكي در بين طوايف)
*علی محمد ساکی(شهردار سابق خرم آباد-نوشتن اولين كتاب تاريخ لُرستان و ساخت زيربناي شهر كنوني خرم آباد در سال1349-1356)
 
==شجره نامه والیان==
{{آغاز شجره‌نامه}}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | مب | | | | مب= منصور العلوی عباسی }}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | |!| | |}}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | مب | | | | مب= حسین خان }}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | |!| | |}}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | مب | | | | مب= منوچهرخان }}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | |!| | |}}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | مب | | | | مب= شاهوردی خان }}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | |,|-|-|-|^|-|-|.| | | | | | | | | | | |}}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | |یپ| | | | |دپ| | | | | | یپ=حسین خان ثانی | دپ= اسماعیل خان }}
{{شجره‌نامه | | | | | |,|-|-|-|-|(| | | | | | |!| | | | | | |}}
{{شجره‌نامه | | | | |اب۲| | |اب۰| | | | |اب۱| | | | | | | |اب۲=میرحسین ثانی | اب۰= علی مردان | اب۱= اسدالله خان }}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | |,|-|-|-|-|+|-|-|-|-|.| | | | |}}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | |سا۱| |سا۲ | | |ایم۱| | | سا۱=علی خان | سا۲= حسن خان | ایم۱= احمد خان}}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | | | | |!| | |}}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | | | | مب | | | | مب= حیدر خان }}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | | | | |!| | |}}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | | | | مب | | | | مب= حسین قلی خان }}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | | | | |!| | |}}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | | | | مب | | | | مب= غلامرضا خان }}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | | | | |!| | |}}
{{شجره‌نامه | | | | | | | | | | | | | | | | | مب | | | | مب= یدالله خان یا اشرف الملک }}
{{پایان شجره‌نامه}}
*ادامه شجره نامه در کتاب ایل پاپی آمده است.<ref>برگرفته از کتیبه های تخت خان و والی-استان ایلام</ref>
== منابع ==
{{پانویس|2}}