خوشنویسی در جهان اسلام: تفاوت میان نسخه‌ها

تکامل و تبدیل خط به هنر [[خوشنویسی]] بیش از هرکجا{{مدرک}} در میان [[مسلمانان]] به چشم می‌خورد. در [[قرآن]] در آیه‌های «ن، والقلم و ما یسطرون»<ref>[[القلم|Al-Qalam]]، ۱</ref> و «الذّی علّم بالقلم»<ref>[[العلق|Al-Alaq]]، ۴</ref> به قلم و نگارش اشاره شده‌است.

اغلب نسخه‌های قدیمی‌قدیمی [[قرآن]] به توعی [[خط کوفی]] اولیه است. پس از سدهٔ پنجم هجری، خط کوفی بکلی جای خود را در نگارش متن قرآن به خط [[نسخ]] و [[خط محقق|محقق]] داد که حروف آن‌ها بر خلاف حروف زاویه‌دار کوفی، منحنی و قوس‌دار است. در [[اسپانیا|اسپانیای]] مسلمان، نوعی خط به‌وجود آمد که حاصل تماس [[اندلس]] با [[مسیحی|مسیحیان]] غربی است.<ref name=ToolAutoGenRef1>شریف، میرمحمد، هنرهای اسلامی</ref>

پیش از اسلام در ایران خطوط مختلفی مانند [[خط میخی|میخی]]، [[خط پهلوی|پهلوی]] و [[خط اوستایی|اوستایی]] رایج بود ولی پس از ظهور [[اسلام]] ایرانیان الفبا و خطوط اسلامی را پذیرفتند. در ایران پس از فتح اسلام، خطّاطی به شیوهٔ نسخ وجود داشت. در پرتو حمایت [[ابوبکر بن سعد زنگی]] در فارس، ده‌ها نسخه قرآن خطی به وجود آمد. در زمان حکومت [[ایلخانیان]]، به دلیل نفوذ [[چینی|چینی‌ها]] و [[مغول|مغول‌ها]]، اوراق [[تذهیب|مذهّب]] کتاب‌ها نخستین بار با نقش‌های تزیینی زینت یافت. در زمان حکومت [[تیموریان]] در ایران، خط و خوشنویسی به اوج کمال خود رسید. [[میرعلی تبریزی]] با ترکیب خط نسخ و تعلیق، خط نستعلیق را بنیان نهاد. مشهورترین خطاط قرآن در این دوره [[بایسنقر میرزا]] بود.<ref>شریف، میرمحمد، هنرهای اسلامی<name=ToolAutoGenRef1/ref> و بزرگترین استاد نستعلیق‌نویس در طول تاریخ [[میرعماد حسنی]] بود.

اوایل قرن هفتم خط [[تعلیق]] که ''ترسل'' نیز نامیده می‌شد از ترکیب [[خطوط نسخ]] و رقاع به وجود آمد که بیشتر به عنوان خط تحریر برای نوشتن نامه‌ها و فرمان‌های حکومتی به‌کار می‌رفت. این خط حدود یکصد سال دوام داشت. تعلیق را [[خواجه تاج سلمانی]] قانونمند کرد؛ که بعدها به وسیله [[خواجه عبدالحی منشی استر آبادی]] بدان قواعد و اصول بیشتری بخشیده شد.<ref>وب‌گاه زرقلم</ref> خط تعلیق دارای دوایر زیاد، حروف مدور و قابلیت بسیاری در ارائهٔ ترکیب‌های متنوع است و بیشتر در بین کسانی رواج داشته که از نظر سواد و میزان آشنایی با خط در سطح بالایی بوده‌اند.<ref name=ToolAutoGenRef2>مجله اینترنتی هفت سنگ</ref> از این رو این خط به‌تدریج کاربرد خود را از دست داد. خط تعلیق را می‌توان نخستین خط کاملاً ایرانی دانست.

دومین خط ایرانی در سده هشتم توسط [[میرعلی تبریزی]] (۸۵۰ ه‍. ق) از ترکیب و ادغام دو خط ''نسخ'' و ''تعلیق'' شکل گرفت و به‌نام ''نسختعلیق'' نامیده شد که در اثر کثرت استفاده به [[نستعلیق]] تغییر پیدا کرد. این خط بسیار مورد اقبال واقع شد و موجب تحول عظیمی در هنر خوشنویسی گردید. نستعلیق حدود یک دانگ سطح و مابقی آن دور است.<ref name=ToolAutoGenRef3>وب‌گاه تبیان</ref> (یک ششم حرکت‌های مستقیم و پنج ششم حرکت‌های مدور دارد) در میان خطوط ایرانی و عربی، خط نستعلیق به‌گواه آثار آفریده شده به‌عنوان زیباترین خط و برتر از خطوط اسلامی شناخته شده و آن را «عروس خطوط اسلامی» نامیده‌اند.<ref>مجله اینترنتی هفت سنگ<name=ToolAutoGenRef2/ref> نستعلیق در دوره [[تیموری]] کامل‌تر شد و در دوران [[صفویان|صفوی]] به اوج رسید که سر آمد همه خوشنویسان [[میرعماد]] در این دوره ظهور کرد. همزمان به [[هند]] و [[عثمانی]] راه یافت و خوشنویسان بزرگی به ویژه در هند در این عرصه خوش درخشیدند. در ایران پس از یک دوره رکود دوباره در دوران [[قاجار]] آثار درخور توجهی از نستعلیق و شکسته پدیدار گشت.

در اواسط قرن یازدهم سومین خط خالص ایرانی، یعنی [[شکسته نستعلیق]] به دست [[مرتضی قلی خان شاملو]] حاکم [[هرات]] با تغییر دادن خط نستعلیق ابداع شد. علت پیدایش آن را می‌توان به سبب نیاز به تندنویسی و راحت‌نویسی در امور منشی‌گری و بیش از آن ذوق و خلاقیت ایرانی دانست. همانطوری که بعد از پیدایش خط تعلیق، ایرانیان به‌خاطر سرعت در کتابت، [[شکسته تعلیق]] آن را نیز بوجود آوردند.<ref>وب‌گاه تبیان<name=ToolAutoGenRef3/ref> خط شکسته نستعلیق به‌دست [[میرزا شفیعا]] هراتی کاملتر شد و درویش [[عبدالمجید طالقانی]] قواعد جدیدی برای آن وضع کرد و آن را به کمال رساند. درویش عبداالمجید شکسنه نستعلیق را به جایی رساند که میرعماد در نستعلیق انجام داده بود.

* در خط شکسته‌نستعلیق: ''[[عبدالمجید طالقانی]]'' ([[۱۱۸۵ (قمری)|۱۱۸۵]] هجری قمری)<ref>وب‌گاه تبیان<name=ToolAutoGenRef3/ref>

File:Signboard with Islamic calligraphy.jpg|[[الفبای جاوی]] written with خوشنویسی اسلامی on the signboard of [[آرامگاه]] سلطنتی در [[کلانتان]] (یک ایالت در [[مالزی]]). The signboard reads "Makam Diraja Langgar".